مجازات‌های جایگزین مجازات‌های شرعی (منابع مطالعاتی)
تحول در شیوه اجرای مجازات‌های سالب حیات منصوص شرعی • حذف مجازات اعدام • تخفیف در مجازات‌های حدی • نقش توبه در تغییر مجازات
مجازات‌های جایگزینِ مجازات‌های شرعی به امکان شرعیِ گذار از مجازات‌های منصوص و غیرمنصوص و جایگزینی آن با مجازات‌های متعارف یا روش‌های اصلاح‌گرایانه متناسب با مقتضیات زمان و مکان اشاره دارد. تبدیل مجازات‌های شرعی را اقدامی در راستای فردی کردن مجازات، جلوگیری از تضییع حقوق مجنی‌علیه یا اولیای دم، جلوگیری از وهن دین، تحدید استفاده از زندان و همچنین تحقق عدالت قضایی و تعذیبی عادلانه دانسته‌اند.
تبدیل مجازات امروزه در حوزه حدود، قصاص و تعزیرات جاری می‌شود. تحول رویکرد انسان معاصر به جرم و مجازات و همچنین بروز عناوین ثانوی و آثار جانبی نامطلوبِ اجرای مجازات‌های بدنی در جامعه از دلائل لزوم جایگزینی مجازات‌های بدنی دانسته شده است.
مشروعیت یا عدم مشروعیت تبدیل مجازات‌های شرعی به مجازات‌های عرفی، ضوابط و شرایط تبدیل در حوزه‌های مختلف، عناوین ثانوی موجب تبدیل از جمله پرسش‌های پیش‌روی محققان در این حوزه است.
برخی از پژوهشگران فقهی بر اساس مبنای امضایی بودن همه مجازات‌های ذکر شده در متون دینی، معتقدند شکل و شیوه اجرای مجازات اهمیت ندارد؛ بلکه مقاصد مورد نظر از اجرای کیفر دارای اهمیت است. به باور آنها عبادی نبودن مقررات ناظر به نوع مجازات‌ها و همچنین گستردگی اختیارات حکومت اسلامی، گذار از مجازات‌های شرعی را امکان‌پذیر کرده است. در مقابل، عده‌ای دیگر از پژوهشگران، قائل به تبدیل‌ناپذیری حدود و مجازات‌های بدنی هستند که در متون دینی برای جرائم خاص تعیین شده است.
در این صفحه کتاب‌ها، مقالات و پایان‌نامه‌های مرتبط با مجازات‌های جایگزینِ مجازات‌های شرعی، از منظر فقه معاصر جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- واکاوی فقهی حقوقی تجدید اجرای کیفر سالب حیات، محمد عربشاهی و محمد امامی و علی نصرتی، مشهد، انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۴۰۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- امکان‌سنجی تبدیل مجازات‌های حدی، حسن یعقوبی، تهران، نشر آریا دانش، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تبدیل مجازات در فقه و حقوق ایران، مرتضی برزگر و عبدالله اسدی، تهران، نشر رزا، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تبدیل مجازات حدی در فقه امامیه، محمود رمضانی، تهران، نشر ملائک، ۱۴۰۰ش.
- نظریه تعطیل، تخفیف و تبدیل مجازات‌های حدی از منظر اختیارات حاکم اسلامی، دانیال عالمیان و امیر بارانی بیرانوند، تهران، نشر مجد، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- امکان‌سنجی حذف مجازات اعدام از جرائم تعزیری و تعیین مجازات‌های جایگزین، عمران علی‌محمدی، تهران، انتشارات طلایی پویندگان دانشگاه، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تخفیف و تبدیل مجازات‌ها در حقوق ایران، نورالله کریمی، ایلام، نشر گویش، ۱۳۸۱ش.
عربی
- الاتجاهات الحديثة في العقوبات البديلة، محمد صالح العنزي، اردن، عمان، دار غيداء للنشر والتوزيع، ۲۰۱۶م.
- العقوبات البديلة ؛ دراسة فقهية تحليلية تأصيلية مقارنة، عبد الرحمن خلفي، بیروت، المؤسسة الحديثة للكتاب، ۲۰۱۴م.
- بدائل عقوبة الاعدام في السياسة الجنائية المعاصرة، وائل كمال محمد الخضري، المغرب (الرباط)، دارالسلام، ۲۰۱۰م. فهرست کتاب
- التشريع الجنائي الإسلامي مقارناً بالقانون الوضعي، عبدالقادر العودة، بیروت، دار الكاتب العربي، ۲۰۰۸م. لینک کتاب
- العقوبات البديلة في الفقه الاسلامي، محمد محمد مصباح القاضي، مصر، قاهره، دار النهضة العربية للنشر والتوزيع، ۱۹۹۷م.
مقاله‌ها
فارسی
- کیفر قصاص در دوگانگی قرائت موضوعیت‌گرا و کارکردگرا، محمدحسن مالدار و عبدالرضا جوان جعفری بجنوردی و سید محمدجواد ساداتی، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق کیفری، شماره ۲۳، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
- تعزیرات منصوص و کاستی‌های آن، مهدی منتظرقائم، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره ۹۰، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- امکان‌سنجی تساهل و مدارا در مجازات‌های شرعی، حسین فتح آبادی، فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای فقه، شماره ۱، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- امکان‌سنجی تبدیل قانونی حق قصاص در فقه مذاهب خمسه و خلأهای قانونی آن، زهرا سمیعی زفرقندی و حسین جعفری و عبدالعلی توجهی، دوفصلنامه علمی حقوق تطبیقی، شماره ۱۳، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- نگاه تحلیلی به نقش توبه در حدود (سرقت) و تعزیرات براساس فقه و قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲، محمدجلیل رضایی و جواد پنجه‌پور و هرمز اسدی کوه‌باد، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره ۲۳، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- الگوی رواداری کیفری در حدود و قصاص، حسن مرادی و ولی‌الله صادقی، فصلنامه دین و قانون، شماره ۱۹، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- مجازات رجم در پرتو عناوین ثانوی، محمد نظری ندوشن و اردوان ارژنگ، فصلنامه جستارهای فقهی اصولی، شماره ۷، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
- امکان‌سنجی فقهی گذار از مجازات‌های بدنی، رحیم نوبهار، فصلنامه فقه، شماره ۹۰، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
- تبدیل‌ناپذیری حدود (مجازات‌های بدنی معیّن) در اسلام، محمدعلی خادمی کوشا، فصلنامه فقه، شماره ۹۰، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
- تبدیل قصاص در حقوق کیفری ایران، حسن مرادی، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، شماره ۲۱، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
- تبدیل و جایگزینی مجازات‌های اسلامی (حدود و تعزیرات) متناسب با مقتضیات زمان، سعید هادی نجف‌آبادی و محمدرضا آیتی، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۴۶، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
- اختیار حاکم اسلامی در تبدیل مجازات رجم با نگاهی به نظرهای شورای نگهبان، محمد اسحاقی و سید محمدرضا امام و مصطفی مسعودیان، دوفصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۱۲، ۱۳۹۴ش. لینک مقاله
- نقش مصلحت در اجرای مجازات‌های حدی، عابدین مؤمنی و حامد رستمی نجف‌آبادی، دوفصلنامه فقه مقارن، شماره ۵، ۱۳۹۴ش. لینک مقاله
- بررسی قبض و بسط کیفرهای حدی، رضا دانشور ثانی و قدرت‌الله رمضانی، دوفصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۳۲، ۱۳۹۴ش. لینک مقاله
- لزوم استفاده محدود از کیفر سالب آزادی بر مبنای فقه اسلامی، عبدالعلی توجهی و حسام ابراهیم‌وند، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره ۶۸، ۱۳۹۳ش. لینک دسترسی به مقاله
- اعتماد به قاضی (تحلیل ماده ۷۲۸ قانون مجازات اسلامی بر مبنای نظریات فقهی شورای نگهبان)، غلامحسین الهام، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره ۵۷، ۱۳۹۱ش. لینک مقاله
- حد و تعزیر و موارد جایگزینی هر یک با دیگری با رویکردی به دیدگاه امام خمینی(س)، عیسی ولایی، پژوهشنامه متین، شماره ۵۳، ۱۳۹۰ش. لینک مقاله
- سیاست کیفری کرامت‌مدار، حسن بابایی و پرویز نیلی، فصلنامه دانش انتظامی کردستان، شماره ۸، ۱۳۹۰ش. لینک مقاله
- تأمل در حد و تعزیر جرائم با تکیه بر زمان و مکان، عبدالحکیم سلیمی، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره ۱۷، ۱۳۸۱ش. لینک مقاله
عربی
- التعزير من أبرز العقوبات البديلة في الفقه الإسلامي، كريم محمد ككو علي، مجلة دراسات في العلوم الإنسانية والاجتماعية، اردن، مجلد ۴، شماره ۳، ۲۰۲۱م.
- دور السياسة الشرعية في تنظيم العقوبات البديلة في الفقه الاسلامي والقانون الجنائي الفلسطيني، أ.محمد حمزة أحمد كميل، المجلة الدولية للاجتهاد القضائي، آلمان، شماره ۱، ۲۰۲۱م. لینک دسترسی به مقاله
- الأحكام البديلة وضوابطها في فقه العقوبات الإسلامية: دراسة فقهية تحليلية، نبيل محمد كريم المغايرة، مجلة الجامعة الإسلامية للدراسات الشرعية والقانونية، عزه، مجلد ۲۸، شماره ۳، ۲۰۲۰م. لینک دسترسی به مقاله
- عقوبة الإعدام بين التنظيم والتجريم، حابس يوسف سالم زيدات، مجلة أبحاث قانونية وسياسية، الجزایر، مجلد ۵، شماره ۲، ۲۰۲۰م. لینک مقاله
- المفاهيم الحديثة في العقوبات البديلة عن الأحكام التعزيرية، عنود محمد عبدالمحسن الخضيري، مجلة جامعة الملك عبدالعزيز - الآداب و العلوم الإنسانية، مجلد ۲۸، شماره ۳، ۲۰۲۰م. لینک دسترسی به مقاله
- العقوبات البديلة في التشريعات المقارنة والنظام الجزائي السعودي، لولوه بنت محمد الدويش، المجلة الالکترونیة الشاملة متعددة التخصصات، شماره ۲۳، ۲۰۲۰م. لینک مقاله
- عقوبة الجلد في الاسلام ومثالب بدائلها في القانون الوضعي، محمد، زين مرعى طنطاوى، المجلة المصرية للدراسات القانونية والاقتصادية، شماره ۱۰، ۲۰۱۸م.
- الاشراف القضائى على تطبيق العقوبات البديلة، ادریس الحیانی، المجلة المغربية للحكامة القانونية والقضائية، شماره ۲، ۲۰۱۷م.
- العقوبات البديلة الواردة فى قانون الجزاء العمانى والتطبيقات المعاصرة، بدر بن خميس بن سعيد اليزيدى، المجلة القضائية، عمان، شماره ۶، ۲۰۱۷م.
- سياسة التجريم في الشريعة الاسلامية و القوانين المعاصرة، شاكر بن مقبل بن الصالح العصيمي، مجلة الفكر الشرطي، امارات، مجلد ۲۵، شماره ۹۶، ۲۰۱۶م. لينك مقاله
- العقوبات البديلة بين الفقه الإسلامي والتشريعات المعاصرة، محمد رفیق، منشورات مجلة الحقوق - سلسلة المعارف القانونية والقضائية، المغرب، اصدار ۴۴، ۲۰۱۶م.
- بدائل عقوبة الإعدام فى ضوء السياسة الجنائية المعاصرة (دراسة مقارنة)، ياسر محمد اللمعى، جامعة المنصورة، مجلة البحوث القانونیة و الاقتصادیة، مصر، مجلد ۴، شماره ۳، ۲۰۱۴م. لینک مقاله
- البدائل العقابية و أثرها في مواجهة الجريمة : دراسة فقهية، منى بنت إبراهيم حسن ابن لويبة، مجلة البحوث والدراسات الشرعية، مصر، مجلد ۲، شماره ۲۵، ۲۰۱۳م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- امکان‌سنجی جایگزینی مجازات عرفی بجای مجازات اسلامی از منظر فقه اسلامی، سید محمد حسینی، رساله دکتری، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی مشهد مقدس، ۱۴۰۱ش. لینک صفحه رساله در سامانه گنج
- امکان‌سنجی تحول در شیوه اجرای مجازات‌های سالب حیات منصوص شرعی، محمدمهدی هاشم‌لو، رساله دکتری، جامعه المصطفی العالمیه، موسسه آموزش عالی علوم انسانی، ۱۴۰۰ش. لینک صفحه رساله در سامانه گنج
- نحوه و راهکارهای نظری و اجرایی تطبیق مجازات‌های شرعی با عرف روز جامعه ایران، هدی یاوری، کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی شاندیز، گروه حقوق، ۱۴۰۰ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- تحلیل کیفرهای حدی بر مبنای فقه مقاصدی؛ ضرورت‌ها، ظرفیت‌ها و پیامدها، محمدمهدی صادقی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده حقوق، ۱۳۹۹ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی فقهی و حقوقی نقش عرف و مصلحت در تعیین مجازات، تورج روحانی، رساله دکتری، دانشگاه قم، پردیس دانشگاهی، ۱۳۹۹ش. لینک صفحه رساله در سامانه گنج
- مجازات‌های جایگزین حدّ، ماهیت و مبانی آن در فقه جزایی اسلام، علی‌اشرف طهماسبی نیک، رساله دکتری، جامعة المصطفی العالمیة، مجتمع آموزش عالی فقه - مدرسه عالی فقه تخصصی، ۱۳۹۹ش. لینک صفحه رساله در سامانه گنج
- مشروعیت تبدیل مجازات حدی از منظر امامیه، محمود رمضانی، سطح سه حوزه، قم، کتابخانه آیت الله العظمی حائری (مدرسه فیضیه)، ۱۳۹۸ش. چکیده پایان‌نامه
- تحلیل و نقد مجازات‌های سالب حیات از نگاه اسلام و حقوق بشر، فربد عرفانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق، ۱۳۹۸ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی و تحلیل کیفری مجازات‌های تعزیری و بازدارنده و تبدیل آنها در قانون مجازات اسلامی جدید و سابق، کورش گودرزی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نورآباد ممسنی، دانشکده فنی مهندسی و تحصیلات تکمیلی، ۱۳۹۷ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- مسقطات عقوبت در فقه، سید محمدرضا علوی، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی فقه - مدرسه عالی فقه و اصول، ۱۳۹۶ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی تطبیقی شیوه‌های اجرای مجازات سالب حیات، آناهیتا آیت‌اللهی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آیت‌الله حائری میبد، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۶ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- مبنای فقهی تبدیل مجازات حد در ماده ۲۲۵ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲، فاطمه خداوردی‌زاد، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بین‌المللی بندر انزلی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۶ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- امکان تبدیل حدود از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی و حقوق افغانستان و ایران، رحیم‌الله حازم، کارشناسی ارشد، دانشگاه مذاهب اسلامی، دانشکده فقه و حقوق، ۱۳۹۶ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- نقش مصلحت در تقنین و اجرای مجازات‌های حدّی، حامد رستمی نجف‌آبادی، رساله دکتری، دانشگاه مذاهب اسلامی، دانشکده فقه و حقوق، ۱۳۹۵ش. لینک صفحه رساله در سامانه گنج
- اختیار حاکم در تعدیل، تبدیل و اسقاط مجازات‌های منصوص شرعی، مصطفی مسعودیان خوزانی، رساله دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۵ش. لینک چکیده
- مبنای عدم اجرای حد در عام المجاعه، الهام امیرزاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر انزلی، دانشکده حقوق، ۱۳۹۵ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی مبانی فقهی ثبات و تغییر در جرایم و مجازات‌ها با تاکید بر قانون مجازات اسلامی ۹۲، زینب خلج، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۵ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- دیدگاه‌ها و تحولات مجازات رجم در فقه اسلامی و حقوق ایران، مریم سواری، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۵ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- اختیار حاکم در تعدیل، تبدیل و اسقاط مجازات‌های منصوص شرعی، مصطفی مسعودیان خوزانی، رساله دکتری، دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۵ش. لینک صفحه رساله در سامانه گنج
- مبانی فقهی حقوقی تبدیل مجازات رجم ( ماده ۲۲۵ قانون مجازات اسلامی)، مژگان احسانی آزاد، کارشناسی ارشد، دانشگاه آیت‌الله حائری میبد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۵ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- نظریه تعطیل، تخفیف و تبدیل مجازات‌های حدی از منظر اختیارات حاکم اسلامی، دانیال عالمیان گاوزن، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مطهری، ۱۳۹۴ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- تخفیف و تبدیل مجازات حدی از منظر فقه و حقوق، عباسعلی عبیری، پایان‌نامه حوزوی، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۴ش. چکیده پایان‌نامه
- بررسی فقهی و حقوقی اختیار قاضی در تعیین نوع و میزان مجازات، اسد لطفی، کارشناسی ارشد، دانشگاه ارومیه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۴ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- امکان‌سنجی تبدیل مجازات‌های حدی، حسن یعقوبی، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۳ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- مجازات رجم و تأثیر مقتضیات زمان در اجرای آن در حقوق ایران، ریحانه عرب اسماعیلی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۳ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی تاثیر عنصر زمان و مکان در جرم و مجازات، امام‌بخش طهماسبی، کارشناسی ارشد، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۰ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی تطبیقی اجرای حدود از نظر مذاهب خمسه، سید داوود میرحسینی، کارشناسی ارشد، مرکز پیام نور تهران، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۰ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی فقهی، حقوقی شرط عام المجاعه (سال قحطی) و اضطرار در سرقت، پردیس شریعتی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۰ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی تبدیل مجازات در سیاست جنایی (تقنینی قضایی) ایران، علی قاسمی ده‌چشمه، کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، ۱۳۹۰ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- کیفیت اجرای انواع حد اعدام، محمدابراهیم شمس ناتری، کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۷۵ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- تخفیف و تبدیل مجازات‌ها در حقوق ایران، نورالله کریمی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۷۳ش. لینک صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
عربی
- العقوبات البديلة فی الفقه الاسلامی والسياسـات الجنائیة المعاصرة، بن سماعیلی محمد، رساله دکتری، جامعة الجزایر، کلیه العلوم الاسلامیة، قسم الشریعة و القانون، ۲۰۱۹م. لینک رساله
- الأنظمة البديلة للعقوبة، حسنية بوشيبة، کارشناسی ارشد، المركز الجامعي أحمد زبانة، معهد العلوم القانونية والإدارية، الجزایر، ۲۰۱۲م.