شورش (منابع مطالعاتی)
شورش علیه قدرت حاکم از مباحث فقه سیاسی و به معنای حرکت اعتراضی افراد یا گروه‌های خاص با هدف ایجاد تغییر یا براندازی قدرت حاکم است. تفاوت شورش با صورت‌های دیگر اعتراض اجتماعی مانند اعتصاب و نافرمانی مدنی در آن است که با بی‌نظمی و رفتارهای خشونت‌آمیز مانند تخریب اموال عمومی و درگیری مسلحانه یا غیرمسلحانه همراه است.
از نگاه فقه معاصر، شورش می‌تواند بسته به شیوهٔ اجرای آن و همچنین بسته به نوع حکومت و نظام حاکم، احکام مختلفی داشته باشد؛ برای مثال حکم شورش علیه حکومت اسلامی و نظام بنا شده بر پایه عدالت و موازین شرعی، با شورش علیه حکومت جور متفاوت است. برخی منابع فقهی، شورش مسلحانه علیه حکومت اسلامی را مصداق بَغی دانسته‌اند. در صفحه پیش رو منابعی که از نگاه فقهی به پژوهش و بررسی در خصوص شورش پرداخته یا شامل مباحثی دربارهٔ آن هستند، جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- بغی و تمرد از ولایت فقیه در فقه امامیه، علی صفری، تهران، نشر سنجش و دانش، ۱۳۹۸ش. فهرست مطالب کتاب
- اعتراض سیاسی در حکومت اسلامی از منظر فقه شیعه، عارف لطفی و محمد لطفی، اصفهان، نشر کنکاش، ۱۳۹۸ش. فهرست مطالب کتاب این کتاب در اصل پایان‌نامه نویسنده است. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- خروج بر حاکم از دیدگاه اهل سنت، قاسم میرزایی، قم، نشر رهپویان اندیشه، ۱۳۹۶ش. فهرست مطالب کتاب
- مسئولیت مدنی اشخاص در اعتراض‌های عمومی، ایمان غریب‌نواز، تهران، نشر دادگستر، ۱۳۹۵ش. فهرست مطالب کتاب
- بغی و تمرد در حکومت اسلامی، مهدی پورحسین، تهران، نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۱ش.
- بررسی فقهی خروج از حاکمیت دینی، صادق فرازی، قم، نشر زمزم هدایت، ۱۳۸۵ش. فهرست مطالب کتاب
عربی
- التمرد مخاطره و علاجه، علی محمد سلمان محیمید آل عسکر العبیدی، بی‌جا، بی‌تا. کتاب را اینجا ببینید
- المظاهرات فی میزان الشریعة الإسلامیة، عبدالرحمن بن سعد الشثری، بی‌جا، ۲۰۱۱م. کتاب را اینجا ببینید
مقاله‌ها
فارسی
- استراتژی بازدارندگی از منظر فقه سیاسی، علیرضا احمدی، دوفصلنامه افق‌های نو در فقه سیاسی، شماره ۹، ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی فقهی شاخص‌های بغی و براندازی، سعید ضیائی‌فر، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۹۵، ۱۴۰۰ش.
- موانع اجرای حکم فقهی شورش و بغی در عصر حاضر، محمد شهریاری شاد، فصلنامه فرهنگ پژوهش، دوره ۱۳، شماره ۴۳، ۱۳۹۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی مسئله اعتراض علیه حکومت اسلامی از منظر فقهی و حقوقی، حسین رزاقی، فصلنامه گفتمان اندیشه، دوره ۳، شماره ۶، ۱۳۹۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- مفهوم شورش و شورشی و چگونگی رو در رویی دولت اسلامی با شورشیان از منظر فقه، علی‌اکبر کلانتری، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۸۷، ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید
- مطالعه تطبیقی جرم شورش در فقه امامیه، حقوق فرانسه و انگلستان، عبدالرضا اصغری و علیرضا زاهدی اصل، فصلنامه گفتمان حقوقی، شماره ۳۳، ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی جرم بغی در فقه امامیه و حقوق ایران، اسمعیل رحیمی‌نژاد و محدثه صفرخانی، فصلنامه حقوق اسلامی، دوره ۱۱، شماره ۴۰، ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا ببینید
- مشروعیت قیام علیه حاکم جائر در فقه سیاسی شیعه، محمدعلی میرعلی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۷۰، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید
- فقه انقلاب و خروج علیه حاکم جائر در فقه فریقین، عبدالرحیم اخلاقی و محمدجواد نوروزی، دوفصلنامه مطالعات فقه امامیه، شماره ۱، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید
- شورش و قیام علیه حکومت‌ها از نگاه اسلام و مسیحیت، صالح حسن‌زاده، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، دوره ۱، شماره ۳، ۱۳۹۱ش. مقاله را اینجا ببینید
- مقاومت در برابر پلیس؛ دفاع مشروع یا تمرد؟، بهزاد جهانی، نشریه کارآگاه، شماره۱۸، ۱۳۹۱ش.
- مروری بر مبانی نامشروع بودن خروج از حاکمیت نظام اسلامی، صادق فرازی، مجله حصون، شماره ۶، ۱۳۸۴ش. مقاله را اینجا ببینید
عربی
- حکم المظاهرات فی الشریعة الإسلامیة، ظلال مهدی صالح، مجلة کلیة القانون للعلوم القانونیة و السیاسیة(عراق)، المجلد ۱۰، العدد ۳۶، ۲۰۲۱م. مقاله را اینجا ببینید
- الأصل العقدی فی تحریم المظاهرات، مجلة بحوث کلیة الآداب، سلطان بن عبید بن عبدالله العرابی، جامعة المنوفیة(مصر)، دوره ۱۱۷، شماره ۲۰، مصر، ۲۰۱۹م. مقاله را اینجا ببینید
- المسئولیة الجزائیة عن جرائم الشغب (دراسة مقارنة)، محمد علی عبدالرضا عفلوک و علی حسن عبدالصاحب، مجلة دراسات البصرة، المجلد ۲۸، العدد ۱۹۹۴–۴۷۲۱، ۲۰۱۸م. مقاله را اینجا ببینید
- مشروعیة استخدام المعدات الأمنیّة أثناء المظاهرات وفقاً لأحکام الشریعة الإسلامیة، إبراهیم مفتاح إبراهیم الفلاق و رزمان محمد نور، مجلة الاحکام(اندونزی)، دوره ۱۶، شماره ۱، ۲۰۱۶م. مقاله را اینجا ببینید
- أحکام استخدام المعدات الأمنیّة أثناء المظاهرات فی الشریعة الإسلامیة، رزمان محمد نور و إبراهیم مفتاح إبراهیم الفلاق، مجلة جامعة المدینة العالمیة (مجتمع)، العدد ۱۴، مالزی، ۲۰۱۵م. مقاله را اینجا ببینید
- مدی مشروعیة استخدام القوة فی مواجهة الشغب، ولید فاروق جمعة، القیادة العامة لشرطة الشارقة - مرکز بحوث الشرطة(الإمارات)، مجلد ۱۶، عدد ۳، ۲۰۰۷م.
- ضوابط المظاهرات: دراسة فقهیة، أنس مصطفی حسین أبو عطا، مجلة جامعة دمشق للعلوم الاقتصادیة و القانونیة، المجلد ۲۱، العدد ۱، ۲۰۰۵م. مقاله را اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- حکم حفظ کشورهای اسلامی در حالت تزاحم با اطاعت از حاکم، احمد شفیعی‌نیا، پایان‌نامه دکتری، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۴۰۱ش.
- احکام شرعی و آثار حقوقی تمرد در برابر حکومت در فقه امامیه و حقوق اساسی ایران، شقایق ماککی، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۴۰۰ش. چکیده پایان‌نامه را اینجا ببینید
- قیام علیه حکومت جائر از منظر فقه اهل بیت (ع) و حنبلی، علی واعظی، پایان‌نامه دکتری، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۴۰۰ش.
- راهبردها و راهکارهای دولت اسلامی در مواجهه با شورش سیاسی در عصر حاضر، محمد شهریاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده تاریخ و مطالعات سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، ۱۳۹۹ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- جرائم علیه مأمورین دولت در فقه و حقوق ایران و افغانستان، حامد حسنی، مجتمع آموزش عالی مشهد مقدس، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۹ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مطالعه دیدگاه‌های مذاهب چهارگانه اهل سنت در رابطه با حق مخالفت علیه حاکم، ساسان زمانی دادانه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، ۱۳۹۸ش. چکیده پایان‌نامه را اینجا ببینید
- رویکرد کیفری بر آزادی اجتماعات و راهپیمایی‌ها، احمد شکری بخشایش، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، ۱۳۹۸ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مسئولیت مدنی اشخاص در اعتراض‌های عمومی (قانونی و غیرقانونی)، حسین رضاییان علی بیگلویی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه علم و فرهنگ تهران، ۱۳۹۸ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی حکم فقهی مخالفت با حاکم اسلامی، محمدامین حدادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۷ش. چکیده پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی بغی از منظر فقه و حقوق کیفری ایران، فاطمه جعفری میدانسر، مؤسسه آموزش عالی ادیب مازندران، ۱۳۹۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مقاومت در برابر مأمور دولتی حین انجام وظیفه از دیدگاه فقه اهل‌بیت (علیهم السلام)، فقه حنفی و حقوق افغانستان، شمس الدین انصاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۶ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی فقهی نقش حکومت اسلامی در مواجهه با تهدیدات امنیتی، محمدحسین علیپور، پایان‌نامه دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۶ش. چکیده پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مسئولیت بین‌المللی دولت اسلامی در قبال جنبش‌های آزادی‌بخش در پرتو فقه سیاسی، امیر کشت‌گر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران پردیس فارابی، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- حقوق مخالفان داخلی حکومت در فقه و حقوق، مائده چراغی گیلانی، دانشکده حقوق و الهیات، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی تطبیقی فقهی محاربه و افساد فی‌الارض با بغی و شورش از دیدگاه فریقین (مذاهب خمسه)، منصور رضوانی، پایان‌نامه دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- قیام علیه حاکم جور در فقه امامیه و اهل سنت با لحاظ فتاوای اهل سنت در جریان بیداری اسلامی، فاطمه ابراهیمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- اعتراض سیاسی در حکومت اسلامی از منظر فقه شیعه، عارف لطفی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- قیام علیه حاکم در فقه مذاهب اسلامی با تأکید بر جریان بیداری اسلامی، محمدعلی ابراهیمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم حدیث، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی فقهی- قانونی جرم قیام مسلحانه علیه حکومت اسلامی، محمدعلی موحدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۸۹ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- جرایم علیه امنیت ملی در فقه و حقوق اسلامی، طاهره ابولی گوکی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۸۹ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- تمرد نسبت به مأمورین دولتی در حقوق کیفری ایران، مریم امینی‌نیک، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۸۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- تمرد در حقوق کیفری ایران، محمدحسین محسنی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، ۱۳۸۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- قیام در مقابل حکومت ظلم (انقلاب) از دیدگاه اسلام، محمدرضا حاتمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم سیاسی و معارف اسلامی، ۱۳۷۰ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- تمرد در حقوق کیفری ایران، محمد میرزائی فدافنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- تمرد نسبت به مأمورین دولتی در حقوق کیفری ایران، محمدحسین غلامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، ۱۳۶۲ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- تأثیر قوه قاهره بر تعهدات، حسین علیزاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۶۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
عربی
- أحکام الشرطة النسائیة فی الفقه الإسلامی: دراسة مقارنة بقانون الشرطة النسائیة الکویتی، حسین علی سعید القحطانی، پایان‌نامه دکتری، کلیة دارالعلوم، جامعة المنیا، کویت، ۲۰۱۶م. پایان‌نامه را اینجا ببینید