حکومت در زمان غیبت (منابع مطالعاتی)
حکومت در زمان غیبت از موضوعات فقهی مورد اختلاف در میان اندیشمندان و فقهای شیعی از ابتدای زمان غیبت بوده است؛ برخی به ممنوعیت تشکیل هر حکومتی در عصر غیبت باور داشته‌اند و در مقابل عده‌ای با لحاظ شرایطی قائل به جواز آن شده‌اند. در سده اخیر و با پیروزی انقلاب اسلامی ایران موضوع تشکیل حکومت در زمان غیبت به صورت جدی در محافل فقهی و سیاسی مطرح شد. عده‌ای همچون امام خمینی و آیت الله منتظری از موافقان جدی تشکیل حکومت در زمان غیبت هستند و با استدلال‌های فقهی این امر را مختص به فقیه می‌دانند. در مقابل گروهی از جمله محمدمهدی شمس‌الدین فقیه لبنانی معاصر ضمن دفاع از تشکیل حکومت در زمان غیبت، آن را حق مردم دانسته‌اند و برای فقیه حق ویژه‌ای قائل نیست. در مقابل این دو نظر، فقیهانی هم به تعطیل حکومت در زمان غیبت باور دارند و معتقدند این حق فقط برای معصوم است.
در مجموع معتقدان به تشکیل حکومت در زمان غیبت، اذن امام معصوم را در مشروعیت حکومت شرط می‌دانند. از منظر فقهی سوال اساسی این است که با توجه به اصل اولیه عدم جواز تشکیل حکومت در زمان غیبت آیا می‌توان از منابع فقهی، اذن و رضایت امام از تشکیل حکومت را استنباط نمود؟ شاخصه‌ها و شرایط حاکم اسلامی و همچنین ویژگی‌های حکومت مشروع چیست؟ اگر شخص واجد شرایط، اقدام به تشکیل حکومت نمود، همکاری با او یا دفاع در مقابل دشمنان لازم است یا خیر؟ با فرض عدم جواز تشکیل حکومت، مسلمانان در قبال احکام اجتماعی اسلام مانند حدود و مجازات‌های قضایی، تصرف در بیت‌المال و انفال، جهاد ابتدایی و دفاعی، اقامه نماز جمعه و ... چه وظیفه‌ای دارند؟ همچنین مساله ولایت فقیه و تعیین حدود اختیارات فقیه از مسائل مرتبط با حکومت در زمان غیبت است.
کتاب‌ها
فارسی
- بازخوانی انتقادی نظریه تعطیل حکومت در عصر غیبت، سیدمجتبی عزیزی، تهران، نشر دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۴۰۰ش. فهرست مطالب کتاب
- مشروعیت قیام و تشکیل حکومت در عصر غیبت، تقریرات درس خارج سید احمد علم الهدی، به کوشش سید مهدی مرویان حسینی، نشر حوزه علمیه خراسان، ۱۳۹۹ش. فهرست مطالب کتاب
- حکومت اسلامی در عصر حضور و غیبت معصوم (ع)، محمد مؤمن قمی، نشر طلوع مهر، ۱۳۹۷ش. فهرست مطالب کتاب
- حکومت اسلامی در عصر غیبت، احمد نظارتی‌زاده، اصفهان، نشر ستارگان درخشان، ۱۳۹۷ش. فهرست مطالب کتاب
- ضرورت حکومت اسلامی در عصر غیبت، بسم‌الله حسنی، قم، نشر مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۹۴ش. فهرست مطالب کتاب کتاب در اصل پایان‌نامه مؤلف است.
- بررسی دین، سیاست و حکومت در عصر غیبت، محمدرضا حاجی‌علی‌بیگی، نشر تهران، رایحه عترت، ۱۳۹۴ش. فهرست مطالب کتاب
- دولت در عصر غیبت، عباسعلی عظیمی‌شوشتری، قم، نشر زمزم هدایت، ۱۳۹۲ش. فهرست مطالب کتاب
- فقه حکومت اسلامی از منظر شیعه و سنی، غلامرضا خواجه‌سروی و توفیق محمدالشاوی، نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، ۱۳۹۲ش. فهرست مطالب کتاب
- ولایت فقیه حلقهٔ ارتباط غیبت و ظهور، سیداحمد عاملیان، اصفهان، نشر اقیانوس معرفت، ۱۳۹۲ش. فهرست مطالب کتاب
- ولایت فقیه در عصر غیبت، علیرضا رجالی‌تهرانی، تهران، نشر نبوغ، ۱۳۸۹ش. فهرست مطالب کتاب
- حاکمیت دینی در عصر غیبت، حسن قاسمیان، تهران، نشر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸۰ش. فهرست مطالب کتاب
- اندیشه سیاسی شیعه در عصر غیبت، علی کربلایی پازوکی، تهران، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۳ش.
- اندیشه‌های فقهی سیاسی آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی در عصر غیبت، محمدمهدی امامی، قم، مؤسسه انتشارات ائمه، ۱۳۸۳ش.
- در انتظار امام (ع): حیات و غیبت، ولایت فقیه و تشکیل حکومت اسلامی، عبدالهادی فضلی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۷۷ش.
- مبانی فقهی حکومت اسلامی (جلد ۱)، حسینعلی منتظری، ترجمه محمود صلواتی، تهران، نشر کیهان، ۱۳۶۷ش. کتاب را اینجا ببینید
عربی
- مشروعیة السلطة فی الفکر السیاسی الإسلامی، سمیر ساسی، بیروت، المرکز العربی للأبحاث و دراسة السیاسات، ۲۰۲۱م. کتاب را اینجا ببینید
- ولایة الأمر فی عصر الغیبة، سید کاظم حسینی حائری، قم، نشر مجمع الفکر الإسلامی، ۱۴۲۴ق. کتاب را اینجا ببینید
- الامام الخمینی و الدولة الاسلامیة، محمدجواد مغنیة، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیة، 1385ش. اطلاعات کتاب
- دراسات فی ولایة الفقیة و فقه الدولة الاسلامیة (جلد۱)، حسینعلی منتطری، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، ۱۳۶۶ش. کتاب را اینجا ببینید
مقاله‌ها
فارسی
- تحلیل فقهی روایات خانه نشینی و ترک اقدام سیاسی در عصر غیبت، احمد نقوی و مصطفی جعفرپیشه فرد، فصلنامه حکومت اسلامی، دوره ۲۷، شماره ۱، ۱۴۰۱ش. مقاله را اینجا ببینید
- ضرورت تشکیل حکومت اسلامی در عصر غیبت بر اساس آیات قرآن با تأکید بر دیدگاه‌های مقام معظم رهبری (مدظله)، محمدصادق یوسفی مقدم، فصلنامه حکومت اسلامی، دوره ۲۶، شماره ۴، ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- مبانی تشکیل دولت اسلامی (نظام سیاسی) از منظر شهید بهشتی، صابر کماسی و سید احسان رفیعی علوی، دوفصلنامه مطالعات فقه سیاست، شماره ۲، دوره ۱، ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- مشروعیت همکاری فقها با حکومتهای عرفی در حوزه مرافعات قضایی، محسن ملک افضلی اردکانی و آصف احمدی و مجتبی ملک افضلی اردکانی، فصلنامه حکومت اسلامی، دوره ۲۵، شماره ۴، ۱۳۹۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- امکان‌سنجی توسعه دلالت آیه «اولوالامر» به ولایت فقیه در عصر غیبت، محمد اسعدی، فصلنامه حکومت اسلامی، دوره ۲۵، شماره ۲، ۱۳۹۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی چالش‌های روایی تشکیل حکومت در عصر غیبت، سید مسعود پورسیدآقایی و محمد امیری قوام، فصلنامه مشرق موعود، شماره ۴۹، ۱۳۹۸ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی ادله ضرورت تشکیل حکومت اسلامی در عصر غیبت، حامد شاد، فصلنامه معرفت، شماره ۲۶۳، ۱۳۹۸ش. مقاله را اینجا ببینید
- ردّ نظریهٔ سلطنت مشروعه؛ میرزای قمی و حاکمیت سیاسی در عصر غیبت، جلال درخشه و محمود سوری، فصلنامه علوم سیاسی، دوره ۲۲، شماره ۸۶، ۱۳۹۸ش. مقاله را اینجا ببینید
- قلمرو اختیارات حاکم اسلامی از منظر آیت الله خویی، نجف لک‌زایی و احمد رهدار و احمدعلی خسروی و سید جواد میرخلیلی، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، دوره ۱۶، شماره ۵۸، ۱۳۹۸ش. مقاله را اینجا ببینید
- نظریه سیاسی قرآن پیرامون مشروعیت حکومت در عصر غیبت (با تأکید بر تفاسیر معاصر شیعه)، علی آقاجانی، همایش بازخوانی آثار علمی و فرهنگی انقلاب اسلامی ایران، دوره ۱، ۱۳۹۷ش.
- ضرورت اقامه حکومت در عصر غیبت با تأکید بر آراء امام خمینی (ره) و شهید مصطفی خمینی (ره)، ابوالقاسم مقیمی حاجی، گفتمان فقه حکومتی، سال اول، شماره ۲، ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- پرسش و پاسخ؛ چراها و چراغها «تشکیل حکومت اسلامی در عصر غیبت؛ بخش اول» پرسش و پاسخ، غلامرضا مؤمنی، ماهنامه مبلغان، شماره ۲۱۳، ۱۳۹۶ش.
- ولایت فقیهان از دیدگاه شیخ فضل الله نوری (بررسی دیدگاه‌های مخالف و مختار)، علی احمدی‌خواه (کوه‌نانی)، فصلنامه حکومت اسلامی، دوره ۲۱، شماره ۱، ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید
- تحلیل قاعده فقهی «حرمت ولایت جائر» و مستثنیات آن در فقه شیعه، محسن ملک افضلی اردکانی و حمیده عبداللهی و بی‌بی معصومه تقی‌پور، فصلنامه حکومت اسلامی، دوره ۲۰، شماره، ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- تئوری حکومتیِ عصر غیبت براساس دیدگاه شیخ مفید (ره)، مرتضی امامی و محمدجواد یاوری سرتختی و محمدعلی لیالی، فصلنامه حکومت اسلامی، دوره ۲۰، شماره ۴، ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- تحلیل و بررسی نظریه «وجوب تحصیل حکومت در دوران غیبت» در اندیشه امام خمینی، روح‌الله شاکری زواردهی و زینب مختاری، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، دوره ۴، شماره ۱۵، ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- شیعه و مسئله مشروعیت حکومت در عصر غیبت، محمدعلی حسینی‌زاده، فصلنامه پژوهشنامه علوم سیاسی، دوره ۱۰، شماره ۴، ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- امکان‌سنجی مشروعیت قضاوت تحکیمی در حکومت اسلامی در زمان غیبت، علی‌محمد حکیمیان و حسین هوشمند فیروزآبادی و مهدی چگینی، فصلنامه حکومت اسلامی، دوره ۲۵، شماره ۴، ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا ببینید
- مشروعیت الهی حکومت در عصر غیبت؛ با نگاهی به آراء علامه نائینی، محمدهادی زرافشان، فصلنامه معرفت سیاسی، شماره ۱۱، ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا ببینید
- نقد و بررسی ادله عدم مشروعیت حکومت دینی در عصر غیبت، محمدمهدی باباپور گل افشانی و علی جعفرزاده، فصلنامه سپهر سیاست، دوره ۱، شماره ۲، ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا ببینید
- تأثیر حکومت سیاسی بر حکم فقهی استفاده از انفال در دوران غیبت از دیدگاه شیعه، محمد امین‌فرد و زینب مشکانی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۶۹، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید
- گفتمان عقلی و نقلی مراجع و فقهای شیعه در دفاع از حکومت مشروطه در عصر غیبت، سید محمدرضا احمدی طباطبایی و وحید کرباسی، فصلنامه سیاست، دوره ۴۳ و شماره ۲، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید
- حکومت اسلامی در عصر غیبت از نگاه علمای عصر صفوی، حسینعلی یوسف زاده، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۷۰، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید
- تحلیل انتقادی نظریه حکومتی سنت گرایان در عصر غیبت، ابوذر رجبی، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۳۰، ۱۳۹۱ش. مقاله را اینجا ببینید
- مشروعیت حکومت در عصر غیبت از نگاه آخوند خراسانی، علیرضا جوادزاده، فصلنامه تحلیل انتقادی حوزه، دوره ۲۸، شماره ۱۶۱، ۱۳۹۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- ایده ولایت فقیه در عصر غیبت در اندیشه سیاسی امام خمینی، نورالله قیصری و الهه خانی آرانی، پژوهشنامه متین، دوره ۱۳، شماره ۵۱، ۱۳۹۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- بررسی ادلّهٔ نفی قیام‌های پیش از ظهور، محمدرضا فؤادیان، انتشار آنلاین، ۱۳۸۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- آیت اللّه میرزا جواد تبریزی و حق فقیه در اقامه حکومت دینی، فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، دوره ۱، شماره ۲، ۱۳۸۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- فیض کاشانی و حکومت، امیرعلی حسن‌لو، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۵۱، ۱۳۸۸ش. مقاله را اینجا ببینید
- مفهوم و چیستی حکومت در اندیشه سیاسی شهید صدر (ره)، محمدحسین جمشیدی، فصلنامه سیاست، دوره ۳۸، شماره ۳، ۱۳۸۷ش. مقاله را اینجا ببینید
- تحول گفتمان سیاسی تشیع در قرن بیستم، سید محمد موسوی، فصلنامه سیاست، دوره ۳۸، شماره ۳، ۱۳۸۷ش. مقاله را اینجا ببینید
- رابطه علمای شیعه با حکومت در عصر غیبت، سیدمهدی طاهری، مجله دکترین مهدویت، دوره ۳، ۱۳۸۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- محدوده اختیارات حاکمان جور، سید علیرضا صدرحسینی، فصلنامه سیاست، دوره ۳۷، شماره ۲، ۱۳۸۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- امام خمینی و اندیشه سیاسی شیعه در عصر غیبت، مجله موعود شماره ۷۲، ۱۳۸۵ش. مقاله را اینجا ببینید
- ولایت فقیه از دیدگاه ابن‌فهد حلی، مصطفی سلطانی، فصلنامه علوم سیاسی، دوره ۷، شماره ۲۵، ۱۳۸۳ش. مقاله را اینجا ببینید
- فقها و حکومتهای جور، سید محسن طباطبایی‌فر، فصلنامه علوم سیاسی، دوره ۷، شماره ۲۵، ۱۳۸۳ش. مقاله را اینجا ببینید
- اندیشه سیاسی شهید اوّل، سید محمدرضا موسویان، فصلنامه علوم سیاسی، دوره ۴، شماره ۴، ۱۳۸۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- ولایت فقیه از دیدگاه علامه مجلسی، ابوالفضل سلطان‌محمدی، فصلنامه علوم سیاسی، دوره ۴، شماره ۴، ۱۳۸۰ش.مقاله را اینجا ببینید
- اندیشه سیاسی ابی الصلاح حلبی، علی خالقی، فصلنامه علوم سیاسی، دوره ۴، شماره ۴، ۱۳۸۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- کارویژه‌های حکومت دراندیشه سیاسی شیخ طوسی، سید محمدرضا موسویان، فصلنامه علوم سیاسی، دوره ۳، شماره ۱۲، ۱۳۷۹ش. مقاله را اینجا ببینید
- ولایت مطلقه فقیه، سید احمد حسینی، فصلنامه مربیان، شماره ۲۱ و ۲۲، ۱۳۷۸ش. مقاله را اینجا ببینید
- مشروعیت حکومت ولایی، عبدالحسین خسروپناه، فصلنامه کتاب نقد، شماره ۷، ۱۳۷۷ش. مقاله را اینجا ببینید
- مبانی عقلانی حکومت مجتهدان در عصر غیبت از دیدگاه سید جعفر کشفی، عبدالوهاب فراتی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۵، ۱۳۷۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- ضرورت حکومت یا ولایت فقها در عصر غیبت، لطف الله صافی گلپایگانی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۴، ۱۳۷۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- حکومت اسلامی در عصر انتظار، مجموعه مؤلفان، فصلنامه حوزه، شماره ۷۰ و ۷۱، ۱۳۷۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- محقق اردبیلی و مسئله حکومت در عصر غیبت، محمد سروش محلاتی، کنگره محقق اردبیلی، دوره ۱، ۱۳۷۴ش.
عربی
- تأصیل الفقه السیاسی عند الإمامیة: الحکومة المشروعة فی زمن الغیبة أنموذجاً، هیثم عبدالزهرة جعفر، مجلة آداب ذی‌قار، عدد ۲۲، ۲۰۱۷م. مقاله را اینجا ببینید
- حکم الإسلامیّ و الفقه الحکومیّ المعاصر -دراسة تحلیلیَّة للرؤیة التجدیدیَّة عند الإمام الخمینی، مجلة اجتهاد المعاصر، دوره ۲، شماره۴، مصطفی جعفر بیشه فرد، ۲۰۱۷م. مقاله را اینجا ببینید
- التکوین السیاسی الشیعی: أصالة النظام السیاسی رؤیة للدولة فی عصر الغیبة، فؤاد إبراهیم، مجله الکترونیکی الحکمة، ۲۰۱۵م. مقاله را اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- حکومت مطلوب در عصر غیبت از منظر میرزای نائینی (ره)، مصطفی کربلائی گهرت، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۴۰۰ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی رویکرد علمای دوره شاه سلیمان صفوی نسبت به پذیرش ولایت حاکم جائر، سهیلا دانشور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ایلام، ۱۴۰۰ش.
- مشروعیت همکاری فقهاء با حکومتهای عرفی در حوزه مرافعات قضایی، آصف احمدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۹ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی روایات مورد استناد اهل سکوت بر عدم جواز قیام و تحرک سیاسی در عصر غیبت، احمد نقوی، رساله سطح ۳، حوزه علمیه قم، ۱۳۹۹ش.
- تشکیل حکومت اسلامی از مخالف تا موافق در عصر غیبت، سمانه دادگر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، ۱۳۹۸ش.
- مقایسه تطبیقی اندیشه سیاسی آیت الله نائینی و شیخ فضل الله نوری با تأکید بر مشروعیت حکومت و ولایت فقیه، محمدتقی اکبری هنزینی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مرکز پیام نور رشت، ۱۳۹۷ش.
- بررسی احکام ولایت جائر و مبانی فقهی آن، بی‌بی‌معصومه تقی‌پور، رساله دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- روش‌شناسی فقه سیاسی شیعه با تأکید بر اندیشه‌های امام خمینی (ره)، عبدالله نظرزاده اوغاز، رساله دکتری، دانشکده تاریخ و مطالعات سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم، ۱۳۹۷ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی دیدگاه‌های اجتماعی-سیاسی آیت‌الله نائینی با تأکید بر آموزه‌های مردم‌سالاری معاصر، صدیقه جلالی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- نظام سیاسی در اندیشه محقق کرکی، احمد شکری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- قانون اساسی و مبانی حاکمیت الهی در جمهوری اسلامی ایران، جواد قناعتی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مبانی مشروعیت سیاسی در اندیشه محقق ثانی (کرکی)، کامران عشایری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- محدودهٔ اختیارات حاکم اسلامی از دیدگاه فقه شیعه و اهل سنت و مقایسه آن، محمدابراهیم امینی، رساله سطح ۳، حوزه علمیه قم، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی مبانی و ادله جایگاه ولایت جائر در فقه اسلامی، فاطمه ملکان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران جنوب، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی معنای واژه حاکم در متون فقهی و رابطه آن با ولایت فقیه، سعید امامی، رساله سطح ۳، حوزه علمیه قم، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مبانی فقهی عملکرد فقهای شیعه در مواجهه با حکام جور در عصر غیبت، غلامحسین فیاض، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۱ش.
- مقایسه تطبیقی اندیشه‌های شهید مطهری (ره) و آیت‌الله طالقانی (ره) دربارهٔ حکومت اسلامی در عصر غیبت، محمد ابراهیمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، ۱۳۹۰ش.پایان‌نامه را اینجا ببینید
- ویژگی‌ها و الزامات تأسیس حکومت در عصر غیبت در اندیشه سیاسی از دیدگاه امام خمینی (ره)، خسرو شکسته‌بند، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، ۱۳۹۰ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی و تحلیل متون ناظر به قیام در دوره غیبت، یدالله هدایت کلیشادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم حدیث، ۱۳۹۰ش.پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مبانی مشروعیت قدرت سیاسی از نظر امام خمینی (ره)، حمیدرضا گردشتی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران مرکز، ۱۳۸۹ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- تأثیر الگوی حکومتی امام علی (ع) بر اندیشه حکومت مطلوب از دیدگاه امام خمینی (س) باتوجه به فلسفه سیاسی شیعه در عصر غیبت امام معصوم (ع)، نرجس عباس‌پور رکن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- ضرورت حکومت اسلامی در عصر غیبت، بسم‌الله حسنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۸۸ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- سیر تحول نظریه حکومت در فقه امامیه، مسیح محمودی سوق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۸۸ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- نظریه تعطیل حکومت و نقد آن، محمدعلی قاسمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۸۰ش.
- حکومت اسلامی در اندیشه سیاسی شهید ثانی، محمدرضا موسویان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه باقرالعلوم، ۱۳۷۹ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی مقایسه‌ای نظریه حکومت اسلامی از دیدگاه محقق نائینی و امام خمینی، محسن کریمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۵ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
عربی
- تطور الفکر السیاسی لدی الشیعة الإثنی عشریة فی عصر الغیبة، فاخر جاسم، رساله دکتری، الأکادیمیة العربیة المفتوحة فی الدنمارک، ۲۰۰۸م. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- ضرورة الحکومه و عدمها فی الاسلام او الدین و الدوله، مصطفی اسکندری، رساله سطح ۴، حوزه علمیه قم، بی‌تا. پایان‌نامه را اینجا ببینید
منابع دیگر
- ولایت فقیه در زمان حضور، درس خارج فقه محمدمهدی شب‌زنده‌دار، ۱۳۹۷ش. متن تقریرات را اینجا ببینید
- فقه سیاسی: بررسی روایات مورد تمسک مخالفان، درس خارج فقه ابوالقاسم علیدوست، ۱۳۹۷ش. متن تقریرات را اینجا ببینید
- حکومت در عصر غیبت، درس خارج فقه مصطفی اشرفی شاهرودی، ۱۳۹۳ش. متن تقریرات را اینجا ببینید