مساوات و برابری (منابع مطالعاتی)
(تغییرمسیر از لیست منابع مطالعاتی مساوات و برابری)
مساوات و برابری بر همانند بودن انسان‌ها از نظر وجودی بدون توجه به تفاوت در ملاک‌ها و استحقاق‌ها اشاره دارد که نتیجه آن رفتار یکسان با همه انسان‌ها خواهد بود. اصل برابری و مساوات پس از دروه روشنگری در اروپا به تدریج در قوانین اساسی در کشورهای مختلف پذیرفته شد. این مفهوم با پیروزی انقلاب مشروطه در قانون اساسی مشروطه و پس از آن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک اصل پذیرفته شد.
فقهای شیعه در مواجهه با اصل مساوات و برابری مواضع متفاوتی اتخاذ کرده‌اند. برخی از فقها به ویژه در عصر مشروطه با بدعت برشمردن مساوات، آن را مخالف شرع دانسته و به مقابله با آن پرداختند و در مقابل، عده‌ای از فقها به استناد آموزه‌های دینی، مساوات و برابری را مورد تأیید آیات و روایات دانسته، به بازسازی و منطبق کردن این اصل با موازین و احکام شرع پرداختند.
در این مقاله لیستی از منابع فقهی مرتبط با مساوات و برابری از جمله کتاب‌ها، مقالات، پایان‌نامه‌ها و سایر منابع که از منظر فقه معاصر به این مسئله پرداخته‌اند، جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- زن و برابری: مبانی فلسفی حقوق و تکالیف زن در اسلام، فاطمه امیدی و فاطمه آیتی غفاری، قم، مرکز نشر هاجر، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مساوات و اسباب تحقق آن در جامعه از منظر آیات و روایات، معصومه ادیبی، سمنان، نشر حبله رود، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حقوق زن در بین مساوات و عدالت، صهیب مصطفه‌طه، مترجم سمیه اسکندری‌فر، تربت جام، نشر شیخ الاسلام احمد جام، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- دین و برابری انسانی، رسول محمدجعفری، قم، نشر ادیان، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نابرابری و ستم جنسی از دیدگاه اسلام و فمینیسم، حسین بستان، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- برابری زن و مرد در اسلام و غرب (حقوقی متناسب و عادلانه با توجه به اعلامیه‌های حقوق بشر)، غلامرضا ناظمی، مشهد، نشر آهنگ قلم، ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- برابری و نفی تبعیض از دیدگاه پیامبر اعظم (ع)، احمد رضوان‌فر، قم، کتاب طه، ۱۳۸۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- حقوق بشر و مفاهیم مساوات، انصاف و عدالت، سید محمد هاشمی، حسین بشیریه، محمد آشوری، تهران، نشر گرایش، ۱۳۸۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکومت فرزانگان: مروری بر مبانی حاکمیت سیاسی در اسلام، (قسمت سوم)، مرتضی آوینی، نشر موسسه فرهنگی هنری شهید آوینی، غنچه، ۱۳۸۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جامعه‌شناسی قشرها و نابرابری اجتماعی از دیدگاه اسلام، منوچهر صفا، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۳ش.
- تنبیه الامه و تنزیه المله، محمدحسین نائینی، به تصحیح سید جواد ورعی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رسائل مشروطیت، غلامرضا زرگری‌نژاد، تهران، نشر کویر، ۱۳۷۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مساوات، مرتضی مطهری، مترجم محمدرضا شوشتری، تهران، بنیاد اندیشه اسلامی، ۱۳۷۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الإسلام والمساواة: بين الواقع والمأمول، علی جمعه، مصر، دار الانبعاث للنشر، ۲۰۲۰م.
- المساواة الإنسانية فى الإسلام بين النظرية والتطبيق، علی جمعه، قاهره، دار المعارف السلسلة: فى ظلال الإسلام، ۲۰۱۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبدأ المساواة فى الإسلام، فؤاد عبدالمنعم احمد، اسکندریه، دار المطبوعات الجامعية، ۲۰۱۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المواطنة والمساواة في الحقوق السياسية بين الفقه السياسي الإسلامي والتشريعات الوضعية، باعزیز الفکی، خارطوم، مركز دراسات الإسلام والعالم المعاصر، ۲۰۱۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مفهوم المساواة في الاسلام وابعادها، الطاهر بدوی، قاهره، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المساواة في الإسلام، علی عبدالواحد الوافی، قاهره، الهيئة المصرية العامة للكتاب، ۲۰۰۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- في الفقه السياسي الإسلامي، الشورى، العدل، المساواة. مبادئ دستورية، فرید عبدالخالق، قاهره، دار الشروق، ۱۹۹۸م.
مقاله‌ها
فارسی
- جامعه سیاسی مطلوب در اندیشه «شیخ محمداسماعیل محلاتی»، محمدعلی توانا، محمود علی پور، نشریه پژوهش سیاست نظری، شماره ۱۴، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رهیافتی زبان شناختی به برابری جنسیتی در قرآن کریم؛ نقدی بر فمینیسم اسلامی، محمدحسن شیرزاد و محمدصادق هدایت زاده، نشریه مطالعات قرآن و حدیث، شماره ۱۸، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اصل تربیت اسلامی چیست: عدالت یا مساوات؟، سید علی حسینی‌زاده، نشریه فقه تربیتی، دوره ۳، شماره ۶، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تحلیلی بر اختلاف دیدگاه علمای موافق و مخالف مشروطه، منصور میراحمدی، مجله علوم سیاسی، شماره ۶۹، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- برابری، رضا هاشمی، دانشنامه جهان اسلام، جلد ۲، ۱۳۹۳ش. از اینجا متن مقاله را بخوانید
- اصل مساوات و اصول الگوی اسلامی نظام توزیع، سید احمد عاملی، نشریه پژوهشهای اجتماعی اسلامی، شماره ۹۸، ۱۳۹۲ش.
- مفهوم برابری در مقابل قانون در متمم قانون اساسی مشروطیت، سید ناصر سلطانی، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره چهارم، شماره ۲، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فلسفه تفاوت حقوق مردان و زنان مسلمان در خصوص ارث و دیه با تکیه بر آیات و احادیث، محمدرضا ابراهیم‌نژاد، فصلنامه سراج منیر، دوره ۳، شماره ۶، بهار ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقیهان عصر مشروطه و مسائل مستحدثه سیاسی، سید جواد ورعی، مجله علوم سیاسی، شماره ۴۹، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقد دیدگاه فمینیسم لیبرال در زمینه برابری زن و مرد از منظر قرآن و روایات (مبانی انسان‌شناختی تعلیم و تربیت اسلامی)، سیدعلی حسینی‌زاده و همکاران، نشریه تربیت اسلامی، شماره ۱۱، ۱۳۸۹ش. از اینجا متن مقاله را بخوانید
- برابری و نابرابری سیاسی در اندیشه سیاسی امام علی (ع)، علی‌اکبر علیخانی، پژوهشنامه علوم سیاسی، شماره ۹، ۱۳۸۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی - حقوقی حقوق ملت در فصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلایم ایران، سید محمد موسوی بجنوردی و مهسا سلیمانی، نشریه متین، شماره ۳۰، ۱۳۸۵ش. از اینجا متن مقاله را بخوانید
- مفهوم مساوات در نهضت مشروطه، ماشاالله حشمتی، نشریه معرفت، شماره ۹۵، ۱۳۸۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اندیشه مساوات تبین مقوله «مساوات» در رساله سیاسی میرزای نائینی (ره)، جواد سلیمانی، نشریه زمانه، شماره ۱۱، ۱۳۸۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نگاه اجمالی به مسأله «مساوات» در اسلام، ناصر مکارم شیرازی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره ۲۷، ۱۳۷۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اصل مساوات، داوود الهامی، مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، سال ۲۱، شماره ۵، ۱۳۶۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مساوات در برابر قانون، محمود گرامی، نشریه مهنامه قضایی، شماره ۳۷، سال ۱۳۴۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- المساواة بين الفقه والقانون، محمد رفيق، مجله القانون و الاعمال الدولی، شماره ۲۱، ۲۱۰۹م. از اینجا متن مقاله را بخوانید
- فقه المساواة، نبیل طنطانی، مجله البیان، شماره ۳۵۵، ۱۴۳۸ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حق المساواة في الفقه الإسلامي والمواثيق الدولية، سليمان ولد خسال، مجلة الاجتهاد للدراسات القانونية والاقتصادية، شماره ۲، ۲۰۱۳م. از اینجا متن مقاله را بخوانید
- المساواة في المنظور الإسلامي، حسين محيي الدين سباهي، مجله الوعی الاسلامی، شماره ۵۷۵، ۱۴۳۴ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- التطبيق العلمي لمبدأ المساواة في الإسلام، ابراهیم احمد مهنا، مجله الوعی الاسلامی، شماره ۴۹۸، ۱۴۲۸ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تخریج فروع فقهیة علی قاعدة: عموم نفی المساواة، اکرم بن محمد اوزیقان، مجله الحکمة، شماره ۲۹، ۱۴۲۵ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- أحکام؛ المساواة فی نظر الإسلام، ماجد احمد المومنی، مجله الوعی الاسلامی، شماره ۴۰۰، ۱۴۱۹ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المساواة في الإسلام، خالد محمد غازی، مجله التوعية الإسلامية، سال ۱۷، شماره ۳، ۱۴۱۱ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مفهوم المساواة في الإسلام، علی القاضی، مجله ٰالتوعية الإسلامية، سال ۱۳، شماره ۶، ۱۴۰۷ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حول فكرة المساواة في الاسلام، عبدالرسول الزرقانی، مجله الوعی الاسلامی، شماره ۲۴۸، ۱۴۰۵ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المساواة كما يراها الاسلام، ياسين الشيخ صالح عبدالكريم، مجله التربیة الاسلامیة، سال ۲۵، شماره ۷-۸، ۱۴۰۴ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- التشریع: من حقوق العامة للإنسان فی الإسلام المساواة، محمدعزت الطهطاوی، مجله الازهر، سال ۵۵، شماره ۴، ۱۴۰۳ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حق المساواة بين الناس، وهبة بن محمد الزحیلی، مجله الوعی الاسلامی، شماره ۱۹۱، ۱۴۰۰ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حق المساواة بين الناس : مبدأ من مبادئ الإسلام الكبرى، وهبة بن محمد الزحیلی، مجله الوعی الاسلامی، شماره ۹۰، ۱۳۹۲ق.
- من هدی السنة: المساواة و المواساة فی الإسلام، محمد محمد ابوشبهه، مجله الازهر، سال چهلم، شماره ۴، ۱۳۸۸ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نظرية المساواة في الشريعة الاسلامية، محمد محيي الدين محمد المسيري، مجلة الحج العمرة، سال ۱۶، ج۱، ۱۳۸۱ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المساواة و الحریة فی الإسلام ، محمدحسن الفقی، مجله التعلیم الإلزامی، سال دوم، شماره ۳، ۱۳۵۳ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- اصل مساوات و کارکرد آن در حقوق خانواده، زینب مجدم، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی هدی، گروه حقوق، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اصل مساوات و کارکرد آن در حقوق خانواده، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه یزد، پردیس علوم انسانی و اجتماعی، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مطالعه تطبیقی اصل مساوات در سیره اجتماعی امام علی (علیه السلام) و عملکرد خلفای سه گانه، نبی اله عزیزی، (استاد راهنما محمدرضا جباری)، رساله دکتری دانشگاه معارف اسلامی قم، داشکده انقلاب اسلامی، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی رابطه دینداری و عدالت اجتماعی از منظر نهج البلاغه، معصومه زیوری لشکاجانی، (استاد راهنما هادی نوری)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقد و بررسی برابری مسلمان و غیر مسلمان از منظر فقه و قانون جدید مجازات اسلامی، قدرت‌اله محمدیان، (استاد راهنما ابوالفتح خالقی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی ابعاد مختلف عدالت اجتماعی در نهج البلاغه؛ حقوقی، سیاسی و اقتصادی، علی اصغر احمدی، (استاد راهنما محمدجواد نجفی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشگده الهیات، ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تطبیق آرای امام خمینی (ره) و علامه نائینی در باب برابری، مینو ایمانی مرنی، (استاد راهنما محمدحسین زارعی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق، ۱۳۸۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- برابری در قوانین اساسی مشروطه و جمهوری اسلامی ایران، محمدرضا رفیعی ده بیدی، (استاد راهنما اردشیر امیر ارجمند)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق، ۱۳۸۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- المساواة في تولي الوظائف العامة: دراسة مقارنة بين الفقه والقانون، هدي الأمين الحاج الأمين الكاروري، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعة أم درمان الاسلامية سودان، كلية الشريعة والقانون، ۱۴۳۰ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
سایر منابع
- بررسی معنای مواسات در اسلام، سید جواد میرزازاده، سایت وسائل، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جایگاه مساوات در راه و رسم پیامبر اکرم (ص)، مصطفی دلشاد تهرانی، پرتال جامع امام خمینی، ۱۳۹۸ش. لینک یادداشت
- تساوی زن و مرد از نگاه قرآن، اشرف جناتی، پرتال امام خمینی، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تساوی حقوق زن ومرد؛ صحیح یا غلط/تساوی،تشابه،برابری، کدامیک، احمد اولیایی، سایت مشرق، ۱۳۹۴ش. لینک یادداشت
- صلح و اصل برابری انسانی / اسلام، صلح را به عنوان اصل زیربنایی در روابط بین‌المللی ترویج می کند، مصطفی محقق داماد، سایت خبر آنلاین، ۱۳۹۴ش. لینک یادداشت
- المساواة بين الجنسين في تولي الوظائف العامة دراسة مقارنة، نوفان العقيل العجارمة، مصر، جامعة الإسكندرية، كلية الحقوق، المؤتمر العلمي الدولي: حقوق المرأة في مصر والدول العربية، ۲۰۱۰م.