اعتصاب (منابع مطالعاتی)
اعتصاب به‌معنای توقف عمل به وظایف شغلی یا ترک آب و غذا برای اعتراض به حکم، قانون یا رویه حاکم بر جامعه یا یک سازمان است. از منظر فقهی اعتصاب می‌تواند مصداق اخلال در نظم عمومی، احقاق حق، دفاع مشروع، ضرر به خود یا خودکشی قلمداد شده و احکام متفاوتی داشته باشد. برای نمونه اعتصاب غذا می‌تواند با ترک غذای خشک و یا ترک آب و غذا انجام شود که هر یک بسته به مدت اعتصاب، ضررهای متفاوتی برای اعتصاب‌کننده در پی دارد. در میان فقهای معاصر ناصر مکارم شیرازی اعتصاب غذا را در صورتی که ضرر جانی یا بدنی مهمی نداشته باشد یا دفاع تنها از راه اعتصاب ممکن باشد، جایز دانسته است. همچنین در نظام‌های مختلف قانونی بسته به نوع حکومت و ظرفیت‌های اجتماعی، حق اعتصاب برای کارکنان سازمان‌ها به عنوان حق قانونی به رسمیت شناخته شده است. در این صفحه منابعی که به بررسی اعتصاب از نگاه فقهی پرداخته و در قالب کتاب، مقاله و پایان‌نامه انتشار یافته، جمع‌آوری گردیده است.
کتاب‌ها
فارسی
- مسئولیت مدنی اشخاص در اعتراض‌های عمومی، ایمان غریب‌نواز، تهران، نشر دادگستر، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- التظاهر و الإضراب - دراسة تطبیقیة مقارنة، محمد سعید اللیثی، لبنان، دارالنهضة العربیة للنشر و التوزیع، ۲۰۱۶م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الإضراب بین المشروعیة و التجریم دراسة مقارنة، تامر محمد صالح، ریاض، نشر دار الکتاب الجامعی، ۲۰۱۵م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الإضراب الوظیفی - دراسة مقارنة، سعید علی غافل، بیروت، منشورات زین الحقوقیة، ۲۰۱۵م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- أحکام الإضراب و ضوابطه بین الفقه و القانون، هشام أحمد فؤاد، مصر، دارالیسر، ۲۰۱۳م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الإضراب بین الإباحة و التجریم دراسة مقارنة، میثم غانم جبر المحمودی، مصر، دار الجامعة الجدیدة، ۲۰۱۴م. کتاب را اینحا ببینید
- المظاهرات فی میزان الشریعة الإسلامیة، عبدالرحمن بن سعد الشثری، بی‌جا، ۲۰۱۱م. کتاب را اینجا ببینید
- الجواب عن إشکال من حرم الإضراب، الشریف الحسن بن علی الکتانی، موسوعة اعرف للعلوم الشریعة، بی‌تا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الإلمام بأن الإضراب عن الطعام لیس من الإسلام، أحمد بوعمرة، بی‌جا، بی‌تا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی جواز یا عدم جواز اعتصاب در حکومت اسلامی، محسن ملک افضلی اردکانی و مرتضی مطهری فرد، فصلنامه سیاست متعالیه، دوره ۵، شماره ۱۸، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ملاحظات امنیتی در حکم فقهی اعتصاب در حکومت اسلامی، حمید روستایی صدرآبادی و مرتضی مطهری فرد و نفیسه متولی‌زاده نائینی، فصلنامه امنیت ملی، دوره هفتم، شماره ۲۴، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الإضراب عن العمل، علی بن عرار الدوسری، مجلة کلیة الشریعة و القانون بتفهنا الأشراف (مصر)، المجلد ۳، عدد۲۴، ۲۰۲۲م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- أحکام الإضراب عن الطعام فی الشریعة الإسلامیة، مرتضی معروف آلابا، الجامعة الإسلامیة العالمیة مجمع البحوث الاسلامیة (پاکستان)، مجلد ۵۶، العدد ۴، ۲۰۲۱م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الامتناع الجماعی عن العمل فی قطاع العمل الأهلی فی فقه السیاسة الشرعیة: دراسة فقهیة تطبیقیة علی دعوی عمال شرکات النفط الکویتیة للإضراب عن العمل، دهام بن کریم بن شبیب أبو خشبة الفضلی، مجلة کلیة دار العلوم (مصر)، عدد ۱۰۸، ۲۰۱۷م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- إضراب الأطباء عن العمل: دراسة فقهیة، رضا عبدالخالق إسماعیل علی، حولیة کلیة الدراسات الإسلامیة و العربیة للبنات بالإسکندریة(مصر)، مجلد ۸، العدد ۳۲، ۲۰۱۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- النظام القانونی لاضراب الموظف العام فی العراق (دراسة مقارنة)، محمد سلیم محمد امین و نوزاد احمد یاسین الشوانی، مجلة کلیة القانون للعلوم القانونیة و السیاسیة(عراق)، المجلد ۵، العدد ۱۷، ۲۰۱۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الإضراب فی الفقه الإسلامی: دراسة مقارنة، محمد أحمد عطا عمارة، حولیة کلیة الدراسات الإسلامیة و العربیة للبنات بالإسکندریة(مصر)، المجلد ۹، العدد ۳۱، ۲۰۱۵م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اضراب السجناء عن الطعام دراسة فقهیة، حاتم عبدالله شویش، مجلة الجامعة العراقیة، المجلد ۳۲، العدد ۳، ۲۰۱۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- قضیة إضراب الأسیر عن الطعام فی میزان الشریعة، یوسف صلاح الدین یوسف نصر، أعمال المؤتمر الدولی لنصرة الأسری: الأسری الفلسطینیون نحو الحریة، الجامعة الاسلامیة بغزة، ۲۰۱۴م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الإضراب العمالی فی میزان الاقتصاد الإسلامی، مجلة کلیة الشریعة و الدراسات الإسلامیة (قطر)، حسن محمد الرفاعی، مجلد ۳۲، العدد ۱، ۲۰۱۴م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الاضراب بین المشروعیة و التجریم: دراسة مقارنة، تامر محمد محمد صالح، مجلة الأمن و القانون (دبی)، مجلد ۲۲، عدد۱، ۲۰۱۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم الإضراب عن الطعام وآثاره الفقهیة: دراسة فی الفقة الإسلامی، یاسر السید محمد عبدالعظیم، مجلة مرکز صالح عبدالله کامل للاقتصاد الاسلامی(مصر)، المجلد ۱۷، العدد ۴۹، ۲۰۱۳م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- إضراب العمال عن العمل تعریفه و تکییفه القانونی و أنواعه و أحکامه الشرعیة، منیر عبدالله خضیر، المجلة الأردنیة فی الدراسات الإسلامیة، مجلد ۹، عدد ۱، جامعة آل البیت، ۲۰۱۳م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الآثار الشرعیة المترتبة علی حکم الولاة الجور فی الفقه الاسلامی، مجلة جامعة الأنبار للعلوم الإسلامیة (عراق)، صادق خلف أیوب، مجلد ۴، عدد ۱۶، ۲۰۱۳م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الاضراب عن العمل دراسة مقارنة بین القانون و الفقه الاسلامی، سهیل الاحمد و علی أبو ماریة، مجلة جامعة النجاح لألبحاث (العلوم الانسانیة) فلسطین، مجلد ۲۶، العدد ۶، ۲۰۱۲م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- موقف الفقه و القضاء: من شرعیة ممارسة الإضراب التضامنی، المصطفی إدریسی، مؤتمر أعمال الیوم الدراسی: الإضراب والإغلاق بین التقیید والإطلاق، ۲۰۰۹م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- آثار اضراب الموظف العمومی: محاولة فی تحدید طبیعة حق الاضراب و مشروعیة الاقتطاع من الراتب، عبدالباسط عبدالمحسن، مجلة الحقوق(مراکش)، العدد ۷، ۲۰۰۹م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- إضراب غیرشرعی - خطأ مهنی جسیم: إنهاء علاقة العمل، نعرورة عمارة، المجلة العربیة للفقه و القضاء، العدد ۲۷، ۲۰۰۳م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الإضراب: تقریر شرعیته، المجلة العربیة للفقه و القضاء، المحکمة العلیا الجزائر، العدد ۲۱، ۱۹۹۹م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الاضراب، علی أبوالقاسم عون، مجلة کلیة الدعوة الإسلامیة، العدد ۱۵، ۱۹۹۸م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- مسئولیت مدنی اشخاص در اعتراض‌های عمومی (قانونی و غیرقانونی)، حسین رضاییان علی بیگلویی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه علم و فرهنگ تهران، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تاثیر اعتصاب بر مسئولیت‌های قراردادی، علی قاسم‌نژاد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی آفاق، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تحلیل مبانی ایجابی و سلبی اعتصاب غذا از سوی زندانی در فقه و حقوق کیفری ایران، مهدی بت‌شکن آرتی جانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی تطبیقی جرم‌انگاری اعتصاب در حقوق کشور ایران و انگلیس، مهدی تبریزی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تأثیر قوه قاهره بر تعهدات، حسین علیزاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۶۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- المسئولیة المدنیة عن إضراب المعلمین، محمد عبدالفتاح فیاض الخوالدة، پایان‌نامه دکتری، جامعة العلوم الإسلامیة العالمیة، ۲۰۲۱م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبنای قانونی حق تظاهرات در حقوق عراق و ایران، نور جلاوی جبار العفلوکی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الإضراب عن الطعام: دراسة فقهیة مقارنة، عبدالله سعد محمد الغضوری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کلیة الشریعة، جامعة آل البیت (ع)، الاردن، ۲۰۲۰م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- إضراب الأسیر عن الطعام و الدواء: دراسة فقهیة مقارنة، حلیمة یوسف محمد أبو طیر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، الجامعة الاردنیة، ۲۰۱۸م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الإضراب بین الممارسة و التجریم، مروان نادر صالح الحاج أحمد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کلیة الدراسات العلیا، جامعة النجاح الوطنیة، فلسطین، ۲۰۱۸م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الإضراب عن الطعام، بدر عبدالله العجمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة مؤتة، اردن، ۲۰۱۸م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- امتناع الموظف العام عن العمل بسبب الخلافات السیاسیة، موسی صفاء فهمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، الجامعة الإسلامیة، غزة، ۲۰۱۴م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- أحکام الإضراب و ضوابطه بین الفقه و القانون، هشام أحمد فؤاد عزیز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کلیة العلوم الاسلامیة، جامعة المدینة العالمیة، مالزی، ۲۰۱۳م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الإضراب فی الوظیف العمومی، شوقی برکانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، جامعة العربی بن مهیدی، الجزایر، ۲۰۰۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الإضراب عن العمل دراسة مقارنة، ترکی بن سلیمان بن زید الیحیی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، ریاض، ۲۰۰۹م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الإضراب و أحکامه فی الفقه الإسلامی، حمزة سالم مقبل بنی عامر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، جامعة الیرموک، بغداد، ۲۰۰۵م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ناصف امام سعد هالل، اضراب العاملین بین االجازة والتحریم تشریعا وفقها وقضاء، پایان‌نامه دکتری، کلیة الحقوق، جامعة عین شمس، مصر، ۱۹۸۴م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
منابع دیگر
- مخالفت امام خمینی با اعتصاب غذا، مصاحبه‌شونده:سید علی‌اکبر محتشمی‌پور، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم اعتصاب غذا توسط زندانیان، استفتائات ناصر مکارم شیرازی، انتشار آنلاین. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اعتصاب غذا، استفتائات امام خمینی، انتشار آنلاین. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تأملی فقهی و حقوقی در اعتصاب غذا، طاهر حبیب زاده، انتشار آنلاین. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر