بازداشت متهم (منابع مطالعاتی)
(تغییرمسیر از رسائل جامعية الحبس الاحتياطي)
بازداشت متهم اقدامی احتیاطی به منظور تحت نظر قراردادن مظنون به جرم در تمام یا بخشی از فرآیند تحقیقات قضایی است. کاربرد این بازداشت پیشگیری از فرار یا ارتکاب فعلی از سوی متهم است که باعث اخلال در روند دادرسی می‌شود. بعضی از مصادیق آن مانند حبس مدعی اعسار در صورت درخواست طلبکار، از نظر مشهور فقها جایز است. تجویز شرعی این اقدام در برخی موارد اتهام و جبران خسارات ناشی از آن در صورت اثبات بی‌گناهی از مباحث مورد گفتگو در میان پژوهشگران فقه معاصر است.
از فقیهان معاصر ناصر مکارم شیرازی بازداشت به دلیل امتناع از بیان حقیقت را جایز نمی‌داند و صرفا در صورت به خطر افتادن مسائل مهمه و یا به‌عنوان تعزیر جرم انجام شده، بازداشت ممکن است.
کتاب‌ها
فارسی
- قرارهای تأمین در فقه و اسناد بین‌المللی (با تأکید بر نظر امام خمینی)، زهرا یوسفی، تهران، پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بازداشت موقت از دیدگاه فقه و حقوق، یزدان عاملی‌راد، تربت حیدریه، چشم‌انداز قطب، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حقوق متهمان (بررسی فقهی - حقوقی)، جواد فخار‌طوسی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بازداشت پیش از محاکمه، اسماعیل فلاح، قم، نشر مثل، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بازداشت موقت از نگاه فقه و حقوق، اسماعیل آقابابائی بنی، قم، وثوق، ۱۳۸۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الحبس الاحتياطي والإفراج في ضوء الفقه والقضاء، مصطفى مجدي هرجه، قاهره، مصر، دار محمود للنشر، ۲۰۰۸م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- قرار بازداشت موقت از منظر فقه و قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۹۲، منوچهر بسیجه، ماهنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، دوره ۵، شماره ۱۲، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی فقهی بازداشت متهم در اعلامیه حقوق بشر اسلامی و مقایسه آن با اعلامیه جهانی حقوق بشر، سید محمدهادی مقدسی، دوفصلنامه مطالعات فقه سیاست، شماره ۲، دوره ۱، ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- ادلّه فقهی عدم صدور بازداشت موقت در قرار تأمین، رضا مقبلی قرائی و سید محمد شفیعی مازندرانی و علیرضا عسگری، فصلنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، دوره ۳، شماره ۴، ۱۳۹۹ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی فقهی مطالبه جبران خسارت ناشی از بازداشت موقت، منوچهر بسیجه، فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی، دوره ۵، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مؤلفه‌های تأثیرگذار سیاست کیفری در تمایل به قرارهای بازداشت موقت یا نظارت قضایی در فقه اسلامی، حقوق ایران و انگلستان، هدیه غلامرضایی آزاد و نسرین مهرا و غلامحسن کوشکی، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال بیستم، شماره ۲ (پیاپی ۵۰)، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی ابعاد فقهی حقوقی بازداشت موقت با نگاهی به اسناد بین‌الملل، محسن جعفری و فاطمه اسدی، فصلنامه مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، دوره ۴، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی اصل اولیه بازداشت موقت در فقه و اسناد بین‌المللی با رویکردی بر نظر امام خمینی (س)، سید محمد موسوی بجنوردی و زهرا یوسفی، فصلنامه پژوهشنامه متین، دوره ۱۸، شماره ۷۱، تابستان ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- روایی بازداشت موقت از دیدگاه فقه اسلامی، حسین ناصری‌مقدم و صادق فتحی کته گنبدی و احسان علی‌اکبری بابوکانی، دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال ششم، شماره ۱۰، بهار و تابستان ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حقوق متهم با رویکرد فقهی، محمد براری لاریمی و سید محمدتقی قبولی درافشان، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۲، تابستان ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی فقهی بازداشت موقت در جرایم علیه تمامیت جسمانی، سید مهدی منصوری، فصلنامه حقوق اسلامی، سال ششم، شماره ۲۱، تابستان ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الحبس الاحتياطي للمتهم دراسة مقارنة فی الفقه الإسلامی، أحمد إبراهيم محمد الغول، مجلة كلية الشريعة والقانون بأسيوط، مجلد ۳۵، شماره ۲، ۲۰۲۳م. مقاله را از اینجا ببینید
- إخلاء سبيل المتهم وتعويضه في الفقه الإسلامي مقارنًا بالقانون الوضعي، مصطفی أحمد بخيت عبد ربه، مجلة البحوث القانونية والإقتصادية (مصر)، شماره ۷۰، ۲۰۱۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مدى سلطة ولي الأمر في الحبس الاحترازي: دراسة فقهية، رقية سعيد القرالة، المجلة الأردنیة في الدراسات الإسلامیة، مجلد ۱۴، شماره ۱، ۲۰۱۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الحبس الاحتياطي في القانون الموريتاني والتشریع الإسلامي، محمد فال محمد محمود السالك، مجلة الفكر القانوني والإقتصادي (مصر)، دوره ۷، شماره ۲، ۲۰۱۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مدی مشروعية الحبس الاحتیاطي للمتهم وضماناته في الفقه الإسلامي، مظهر أحمد عمر حسن الراغب، مجلة جامعة طيبة للآداب والعلوم الإنسانية (عربستان سعودی)، شماره ۹، ۲۰۱۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الحبس الاحتياطي في الفقه الإسلامي، رحيمة حمو، مجلة الشريعة والاقتصاد (الجزائر)، مجلد ۱، شماره ۱، ۲۰۱۲م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الحبس الاحتياطي في ميزان الفقه الإسلامي: دراسة فقهية مقارنة، محمد علي عكاز، مجلة دار الإفتاء المصرية، شماره ۶، ۲۰۱۰م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ضمانات تنفيذ الحبس للتهمة فى الفقه الإسلامى، عبدالعزيز فتحي عبدالعزيز رمضان سمك، مجلة اتحاد الجامعات العربية للدراسات والبحوث القانونية (مصر)، شماره ۲۴، ۲۰۰۶م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- معاملة المتهم وحقوقه، حسن عبدالغني أبو غدة، مجلة الوعي الإسلامي (کویت)، شماره ۳۰۵، ۱۹۸۹م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حقوق المتهم في الإسلام خلال مرحلة التحقيق، طه جابر فیاض العلواني، جمعية المسلم المعاصر، مجلد ۹، شماره ۳۵، ۱۹۸۳م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- مبانی فقهی و حقوقی احضار و جلب متهم و شاهد، محمدامین صادقی حصار، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حقوق متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی از نظر فقه مذاهب اسلامی و حقوق افغانستان، نجیب‌الله قاسمی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مدت قرار بازداشت موقت در نظام حقوقی ایران، رضا لشینی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی دادرسی و شیوه‌های جبران خسارت ناشی از حبس متهم بی‌گناه، سیامند رزمجو، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام‌نور واحد سقز کردستان، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی تطبیقی قرار بازداشت موقت در قوانین ایران و سوریه، حسین عاشورخانی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، مرکز آموزش‌های الکترونیکی، دانشگاه قم، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جلوه‌های اصل آزادی متهم در قرارهای تأمین کیفری، غلامرضا آرچین، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اجرای عدالت کیفری در سلب آزادی متهم بررسی تطبیقی در فقه امامیه، حقوق ایران و انگلستان، فردین نظری لمیر، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر انزلی، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- توجیه بازداشت موقت، مبانی و آثار، مسلم احمدی‌زاده، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تأثیر قرار بازداشت موقت در سرنوشت متهم و پرونده اتهامی وی با رویکردی به قانون آئین دادرسی کیفری۱۳۹۲ و اسناد بین‌المللی، عباسعلی زارع، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حبس اتهامی از منظر فقه و حقوق اسلامی، سجاد خدایی لک، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ۱۳۹۶ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
- بررسی تطبیقی قرارهای تأمین در فقه و اسناد بین‌المللی با تأکید بر نظر حضرت امام خمینی(ره)، زهرا یوسفی، پایان‌نامه دکتری، پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی، ۱۳۹۵ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
- معیارهای دادرسی عادلانه در بازداشت متهم با توجه به قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲، زهره پورحسین ملایوسفی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- قرار بازداشت موقت در حقوق ایران و اسناد بین‌المللی، فاطمه شخص توکلیان، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، ۱۳۹۴ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
- بررسی فقهی قرار تأمین، سیده اعظم زاهدی و سعید فرهادی محلی و سعید ناصری و علی خاکسار حقانی دهکردی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه پیام‌نور استان تهران، ۱۳۹۴ش. لینک چکیده پایان‌نامه
- تحلیل فقهی و حقوقی قرار بازداشت موقت در آیین دادرسی کیفری ایران، نیما امینیان، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، ۱۳۹۳ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
- جبران خسارت ناشی از بازداشت متهمین بی گناه در ایران، حسن خوافی چمن‌آبادی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه پیام‌نور استان البرز، ۱۳۹۳ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
- مبانی فقهی و حقوقی بازداشت موقت و روش‌های جایگزین، سمیه اکبری صالحی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۹۳ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
- سیاست جنایی تقنینی جمهوری اسلامی ایران در خصوص بازداشت موقت، رحیمه عابدینی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور تهران، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی خسارت ناشی از بازداشت متهم بی‌گناه، معصومه طهماسبی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، مجتمع دانشگاهی ولیعصر(عج) - دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مبانی فقهی و حقوقی اصل عدم جواز بازداشت متهم در حقوق ایران، سید مرتضی نورالدین، قم، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه
- مبانی فقهی و حقوقی بازداشت موقت، آزاده ذهاب ناظوری، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده علوم حدیث، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی تطبیقی بازداشت موقت از دیدگاه فقه مذاهب و حقوق موضوعه، سیده مرضیه مقیم‌نژاد حسینی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه پیام‌نور استان مازندران، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- حماية الحرية الشخصية أثناء مرحلة التحقيق في الفقه الإسلامي والقانون الجزائري، خليفة نور الهدی و فيلالي كريم، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، كلية الحقوق والعلوم السياسية، جامعة زيان عاشور-جلفة، الجزائر، ۲۰۲۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الحبس الإحتیاطي وأهميته في الحفاظ علی أدلة الجريمة في الفقه الإسلامي دراسة مقارنة، إبراهيم الشحات لطفي عبدالله، پایان‌نامه دکتری، کلية الحقوق، جامعة المنصورة، مصر، ۲۰۱۸م. لینک متن پایان‌نامه
- التعويض عن الخطأ في الحبس الاحتياطي في التشريع الفلسطيني في ضوء الشريعة الإسلامية والتشريعات الوضعية: دراسة تحليلية مقارنة، معين وليد الوحيدي، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، كلية الشريعة والقانون، الجامعة الإسلامية، غزه، ۲۰۱۸م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الحبس الاحترازي للمتهم: دراسة فقهية مقارنة بالقانون الكويتي، طارق نايف معوض الرشيدي، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، كلية الدراسات العليا، الجامعة الاردنية، ۲۰۱۵م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حماية حقوق المحبوس إحتياطياً والسجين في الفقة الإسلامي والقانون: دراسة مقارنة، عبدالله حسن عبدالله سعيد، پایان‌نامه دکتری، كلية الشريعة والقانون، جامعة أم درمان الإسلامية، سودان، ۲۰۱۳م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الحبس الاحتياطي وضماناته: دراسة مقارنة، إسحاق بن سالم بن سيف التوبي، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، كلية الحقوق، جامعة السلطان قابوس، عمان، ۲۰۱۲م.
- الحبس الاحتياطي وضوابطه في الفقه الإسلامي والقانون السوداني: دراسة مقارنة، ياسين أحمد محمد أحمد، كلية الدراسات العليا، جامعة القرآن الكريم والعلوم الإسلامية، سودان، ۲۰۱۰م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الحبس الإحتياطي في الفقه الاسلامي والقانون: دراسة مقارنة، سلوی حسن محمد الأمين، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، كلية الشريعة والقانون، جامعة أم درمان الاسلامية، سودان، ۲۰۰۴م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حقوق المتهم وضماناته في أثناء فترة الحبس الاحتياطي: دراسة مقارنة، عائدة شعيب محمد شعيب، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، كلية الحقوق، جامعة عدن، یمن، ۲۰۰۱م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
منابع دیگر
- خبرگزاری ایسنا، مصاحبه با محمد جواد فخار طوسی با عنوان حقوق متهم از دیدگاه امیرالمؤمنین (ع) منع بازداشت متهم سیره امام علی (ع)، اردیبهشت ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم بازداشت متهم برای کشف حقیقت، استفتائات ناصر مکارم شیرازی. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر