تفکیک قوا (منابع مطالعاتی): تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۳۱ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۵۲

تفکیک‌قوا (به عربی: السلطات الثلاث یا فصل القوی)، اصلی‌ در حقوق‌ عمومی است‌ که‌ بر اساس‌ آن‌ برای‌ جلوگیری‌ از استبداد، حکومت‌ به‌ چند قوه‌ جدا از هم‌ تقسیم می‌شود. این نظریه بر این پایه استوار است که تمرکز قدرت در دست یک شخص یا یک نهاد ممکن است برای حقوق و آزادی افرای ایجاد خطر کند؛ به همین دلیل برای صیانت از حقوق افراد، قدرت باید بین قوای مختلف حکومتی تفکیک شود. در این مقاله لیستی از منابع فقهی از جمله کتاب‌ها، مقالات، پایان‌نامه‌ها و دیگر منابع که از منظر فقه معاصر به بررسی مسئله تفکیک قوا پرداخته‌اند، گردآوری شده است

کتاب‌ها

فارسی

تفکیک قوا در فقه و حقوق اساسی، علی ابوالفضلی، تهران، انتشارات دادگستر، ۱۴۰۱ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
پیوستگی و تفکیک قوا، عیسی کاکویی‌ دینکی، تهران، انتشارات به اندیش، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
نسبت تفکیک قوا و ولایت فقیه در جمهوری اسلامی ایران، علی محسنی‌ شنبه‌بازاری، رشت،‌ انتشارات شمیم مهر و اندیشه، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
حکومت دینى و حقوق انسان‌، حسینعلی منتظری، قم، نشر ارغوان دانش، ۱۴۲۹ق.
فقه سیاسی (جلد یک)، عباسعلی عمید زنجانی، تهران، نشر امیرکبیر، ۱۴۲۱ق.
مبانى فقهى حکومت اسلامى‌ (جلد هشتم)، حسینعلی منتظری، مترجم محمود صلواتی و ابوالفضل شکوری، قم، موسسه کیهان، ۱۴۰۹ق
مبانی انسان‌شناختی اصل تفکیک قوا: بررسی تطبیقی در حاکمیت اسلام و حکومت‌های مدرن، اسماعیل آجرلو، انتشارات پرهیب، ۱۳۹۱ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
رسائل سیاسی میرزا علی ثقه‌الاسلام تبریزی، علی اصغر حقدار، تهران، نشر چشمه، ۱۳۸۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
نگاهی به مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران، محمدجواد ارسطا، قم، موسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
تفکیک قوا، ولایت مطلقه فقیه و استقلال قوا، محمد منصورنژاد، انتشارات جوان پویا، ۱۳۸۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
تنبیه الامة و تنزیه الملة، میرزا محمدحسین غروی نائینی، (مصحح: سید جواد ورعی)، انتشارات بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
ولایت فقیه و تفکیک قوا، مصطفی ناصحی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم، ۱۳۷۸ش.
رسائل مشروطیت، غلامرضا زرگری‌نژاد، انتشارات کویر، ۱۳۷۴ش.

عربی

النظام السیاسی فی الإسلام: فقه السیاسة الشرعیة، خالد علی محمد علی، ریاض، مکتبه الرشد ناشرون، ۲۰۱۲م
فقه الخلافة وتطورها لتصبح عصبة أمم شرقیة، عبدالرزاق السنهوری، بیروت، مؤسسة الرسالة ناشرون، ۲۰۰۱م.
ولایة الفقیه فی حکومة الإسلام‌، سید محمدحسین حسینی تهرانی، بیروت، دار الحجة البیضاء‌، ۱۴۱۸ق
نظام الحکم فی الاسلام، حسینعلی منتظری، قم، نشر سرایی، ۱۴۱۷ق
من فقه الدولة فی الاسلام، یوسف القرضاوی، قاهره، دارالشروق، ۱۴۱۷ق.
دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة (جلد دوم)، حسینعلی منتظری، قم، نشر تفکر، ۱۴۰۹ق.
السلطات الثلاث فى الإسلام التشريع القضاء التنفيذ، محمد عبدالوهاب خلاف، کویت، دارالقلم للنشر و التوزیع، ۱۴۰۵ق. لینک کتاب
الاسلام و اوضاعنا السیاسیة، عبدالقادر عوده، بیروت، موسسة الرسالة، ۱۴۰۱ف. لینک کتاب
قواعد نظام الحكم في الاسلام، محمود عبدالمجيد الخالدي، بیروت، معهد الإنماء العربي، ۱۹۸۳م.
الخلافة و الملک، ابوالاعلی المودودی، کویت، دارالقلم، ۱۳۹۸ق.
السلطات الثلاث فی الدساتیر العربیة المعاصرة و فی الفکر السیاسی الإسلامی، سلیمان محمد الطماوی، قاهره، دار الفکر، ۱۹۷۹م.

مقاله‌ها

فارسی

بررسی نظریه تفکیک قوا در پرتوی نظریه انتصاب و انتخاب، خیرالله پروین و ولی الله حیدرنژاد، مجله آموزه‌های حقوقی گواه، ۱۳۹۸ش، شماره ۹. مقاله را از اینجا بخوانید
تحلیل نظام تفکیک قوای عرفی در ساختار ولایت فقیه، سید مهدی غمامی و سید امیرحسین سیدی، دوفصلنامه فقه حکومتی، ۱۳۹۸ش، شماره ۷. مقاله را از اینجا بخوانید
ظرفیت‌سنجی امکان به‌کارگیری پارلمانتاریسم در جمهوری اسلامی ایران، سید سجاد ایزدهی، دوفصلنامه فقه حکومتی، ۱۳۹۷ش، شماره ۶. مقاله را از اینجا بخوانید
تحلیل فقهی-حقوقی تأسیس نظام پارلمانی در جمهوری اسلامی ایران، ابراهیم موسی زاده، دوفصلنامه فقه حکومتی، ۱۳۹۷ش، شماره ۶. مقاله را از اینجا بخوانید
تفکیک قوا در مذهب امامیه با عنایت به نظریه ولایت فقیه، زین العابدین نجفی و مهدیه نجفی، مجله پژوهش نامه امامیه، ۱۳۹۷ش، شماره ۸. مقاله را از اینجا بخوانید
نگاهی تاریخی به تفکیک قوا در اسلام، سید محمدهادی حسنی و مرتضی احمدی، مجله اندیشه حقوق عمومی، ۱۳۹۷ش، شماره ۱۳. مقاله را از اینجا بخوانید
شکل، ساختار و تشکیلات حکومت اسلامی در رسائل دینی ۱۳۵۷-۱۳۴۲، ابراهیم موسی‌زاده، در فصلنامه سیاست، دوره ۴۷، شماره ۲، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید
بررسی نظریه‌‌ی تفکیک قوا در جمهوری اسلامی ایران با نگاهی به رابطه‌‌ی ولایت‌ فقیه با تفکیک قوا، علی شیعه علی و وحید زارع، مجله دانش حقوق عمومی، ۱۳۹۶ش، شماره ۱۸. مقاله را از اینجا بخوانید
تفکیک قوا در اندیشۀ امام خمینی، محمدحسین اسکندری، اسماعیل دارایکلایی، مجموعه مقالات کنگره امام خمینی و اندیشه حکومت اسلامی، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید
تفکیک قوا از منظر اندیشمندان اسلامى، علی ابوالفضلی، مجله معرفت، ۱۳۹۶ش، شماره ۲۳۳. مقاله را از اینجا بخوانید
نقش و جایگاه ولایت فقیه و ارتباط آن با تفکیک قوا در حقوق اساسی ج.ا.ا، علیرضا سایبانی و صالح ماشاری، مجله پژوهش ملل، ۱۳۹۶ش، شماره ۱۶. مقاله را از اینجا بخوانید
آشنایی با مفاهیم حقوق عمومی (تفکیک قوا)، اسماعیل آجرلو، پژوهشکده شورای نگهبان، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا بخوانید
تفکیک قوا در فقه و قانون، فائزه سلیم‌زاده کاکرودی، فصلنامه پژوهش در فقه و حقوق، شماره ۱، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا بخوانید
تفکیک قوا در نظام سیاسی اسلام و جمهوری اسلامی ایران، حسین جوان آراسته، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال ۱۳۹۵ش، شماره ۱. مقاله را از اینجا بخوانید
پیدایش مفهوم تفکیک قوا در انقلاب مشروطیت ایران، فردین مرادخانی، مجله حقوقی دادگستری، ۱۳۹۴ش، شماره ۹۲. مقاله را از اینجا بخوانید
تفکیک قوا، رسول افضلی و همکاران، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا بخوانید
تفکیک قوا در اندیشه‌های ثقه‌الاسلام تبریزی، حسین شیرمحمدی باباشیخعلی و همکاران، در فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، دوره ۲۲، شماره ۱۵، ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا بخوانید
جدال تعبد و تعقل در فهم شریعت (۳)، مسعود امامی، در مجله فقه اهل بیت، شماره ۵۴، ۱۳۸۷ش.
مفهوم تفکیک قوا در ایران، شریف لک زایی، مجله علوم سیاسی، ۱۳۸۳ش، شماره ۲۷. مقاله را از اینجا بخوانید
رسالت و کار ویژه تفکیک قوا: نگاهی ایرانی، سید محمد هاشمی، مجله اطلاع رسانی حقوقی، ۱۳۸۳ش، شماره۷. مقاله را از اینجا بخوانید
تفکیک قوا در اندیشه امام خمینی(ره)، اسماعیل دارا بکلائی و محمدحسین اسکندری، مجموعه آثار کنگره امام خمینی(ره) و اندیشه حکومت اسلامی، جلد ۶، ۱۳۷۸ش.

عربی

مبدأ الفصل بين السلطات في القانون والشريعة الإسلامية، محمد سمير محمد جمعة، مجلة العلوم الشرعية، جلد ۱۴، شماره۱، ۲۰۲۰م.
السلطات الثلاث في الحكومة الإسلامية، الأسدي، مها عامر منصور، مجلة كلية التربية الأساسية، شماره ۱۰۰، ۲۰۱۸م.
نظرية الفصل بين السلطات في النظام السياسي وموقف الإسلام منها، عثمان الزلاوي مينا قلمة، مجلة البحوث والدراسات الشرعية، جلد ۶، شماره ۶۶، ۲۰۱۷م.
الفصل بین السلطات دراسة فقهیة المقارنة بالقانون، ینال عطا الله ابودرویش، مجلة جامعة الحسین بن طلال للبحوث، جلد ۳، شماره ۱، ۲۰۱۷م. از اینجا می‌توانید مقاله را بخوانید
تطور المذهبية الفقهية وأثرها في السلطات الثلاث، عبدالرحمن بن معمر السنوسي، جلد ۱۸، شماره ۳۴، ۲۰۱۶م.
الفصل بين السلطات: رؤية إسلامية، محمد السنوسى، مجلة البيان، شماره ۳۴۰، ۲۰۱۵م.
معايير قياس الحكم الراشد و سيادة القانون في السلطات الثلاث، عبدالفتاح سليمان، مجلة العدل، شماره ۳۲، ۲۰۱۱م.
السلطات العامة في الإسلام : المفهوم والعلاقة، عثمان جمعة ضميرية، مجلة جامعة الشارقة للعلوم الشرعية والإنسانية، جلد ۳، شماره ۳، ۲۰۰۶م.
السلطات الثلاث فی الاسلام وعلاقتها بالدعوة، حسن عبد الحمید حسن، در سالنامه کلیة اصول الدین و الدعوة بالمنوفیة، شماره ۲۲، ۲۰۰۳م. از اینجا می‌توانید مقاله را بخوانید
الاسلام والفصل بين السلطات (۱)، سالم البهنساوى، مجلة الوعي الإسلامي، شماره ۴۳۸، ۲۰۰۲م.
الاسلام والفصل بين السلطات (۲)، سالم البهنساوى، مجلة الوعي الإسلامي، شماره ۴۳۹، ۲۰۰۲م.
العلاقة بين السلطات في الدولة الاسلامية، محمد محمد الشافعي، مجلة الوعي الإسلامي، شماره ۴۱۹، ۲۰۰۰م.
السلطات الثلاث ورؤية الإسلام إليها، فؤاد عبدالمنعم، مجلة البعث الإسلامي، جلد ۳۶، شماره ۳، ۱۹۹۱م.
العلاقة بين الشريعة والقانون، جمال الدين عطية محمد، مجلة من ثمار الفكر، شماره ۱۳، ۱۹۸۸م.
نظام الحكم في الاسلام، عبدالحمید متولی، مجلة اتحاد الجامعات العربية، شماره ۱۷، ۱۴۰۱ق.
السلطات الثلاث في الإسلام : التشريع والقضاء والتنفيذ : عهد التدوين والأئمة المجتهدين، عبدالوهاب خلاف، مجلة القانون والاقتصاد، جلد ۷، شماره ۴، ۱۹۳۷م.
السلطات الثلاث في الإسلام : التشريع والقضاء والتنفيذ، عبدالوهاب خلاف، مجلة القانون والاقتصاد، جلد ۵، شماره ۵، ۱۹۳۵م.
السلطات الثلاث في الإسلام : التشريع والقضاء والتنفيذ : عهد الصحابة، عبدالوهاب خلاف، مجلة القانون والاقتصاد، جلد ۵، شماره ۵، ۱۹۳۵م.

پایان‌نامه‌ها

فارسی

تفکیک قوا در فقه حکومتی معاصر شیعه (مورد مطالعاتی فقهای بنیانگذار و تاثیرگذار بر انقلاب اسلامی)، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان بوشهر، مرکز پیام نور بوشهر، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
تفکیک قوا در نظام جمهوری اسلامی ایران : بررسی نقش ساختار کارگزار، توحید خدائی داش‌تپه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، گروه اندیشه سیاسی در اسلام، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
تفکیک قوا در نظام جمهوری اسلامی با توجه به اصل ۵۷ قانون اساسی، فرهاد ملک زاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
تحلیل مبانی نظری و ریشه‌ی تاریخی تئوری تفکیک قوا، حمیده عباس‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
نگاهی انتقادی به مفهوم و ماهیت و هدف تفکیک قوا در پرتو فقه سیاسی شیعه، مهدی گلمهر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد مرودشت، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی نسبت تفکیک قوا و نظریه ولایت فقیه در چارچوب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، هادی باقری مطلق، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه سمنان، پردیس علوم انسانی - دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
اصل پنجاه و هفتم قانون اساسی در نظم اساسی ایران، لیلا مرادی‌ لار، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
روابط میان قوا در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران با نگاهی به نظریه کنترل و تعادل قوا، علی بهادری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۸۷ش.
اصل تفکیک قوا و تحول مفهوم آن در دو نظام مشروطه سلطنتی و جمهوری اسلامی ایران، حسین مختاباد امریی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۷۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
تفکیک قوا در جمهوری اسلامی ایران و نفوذ قوا بر یکدیگر، کارشناسی ارشد، محمدتقی زارعی، مجتمع آموزش عالی قم، ۱۳۷۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی جایگاه تفکیک قوا در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تاجعلی حاجی علیزاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شیراز، ۱۳۷۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید

عربی

الفكر السياسي الإسلامي وأثره في الواقع المعاصر من خلال السلطات الثلاث "التشريعية والقضائية والتنفيذية"، قصي صالح عبد زين، رساله دکتری در جامعة النيلين خارطوم، کلية الآداب، ۲۰۱۹م.
العلاقة بين السلطات فى النظام الإسلامى مقارناً بالنظام الديمقراطى، ينال عطا الله أبو درويش، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعة مؤتة اردن، الكلية عمادة الدراسات العليا، ۲۰۰۷م.
السلطات الثلاث للدولة في النظام الإسلامي والنظم الدستورية المعاصرة : دراسة مقارنة، الصادق ضرار مختار، رساله دکتری در جامعة أم درمان الاسلامية سودان، كلية الشريعة والقانون، ۲۰۰۷م.
مفهوم مبدأ الفصل بين السلطات فى العصر الحديث : دراسة مقارنة بين الأنظمة الوضعية والفقه الإسلامى، الصادق علي سيد أحمد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعة النيلين خارطوم، كلية القانون، ۲۰۰۲م.
العلاقة بين السلطات الثلاث في الدولة الإسلامية، ماهر أحمد راتب السوسي، جامعة القرآن الكريم والعلوم الإسلامية سودان، كلية الدراسات العليا، ۱۹۹۵م.

سایر منابع

قانون اساسى، مسؤولیت اجرا و تفکیک قوا، عباسعلى عمید زنجانى، حسین مهرپور و محمد هاشمی(گفتگو)، مجله حکومت اسلامی، ۱۳۸۰ش. لینک گفتگو

@@ خط ۳۴: / خط ۳۴: @@
 ===فارسی===
 # بررسی نظریه تفکیک قوا در پرتوی نظریه انتصاب و انتخاب، خیرالله پروین و ولی الله حیدرنژاد، مجله آموزه‌های حقوقی گواه، ۱۳۹۸ش، شماره ۹. [https://leg.journals.isu.ac.ir/article_2794_1655f6c0a4a8bd27dbaed8f57addc1d1.pdf مقاله را از اینجا بخوانید]
-# تحلیل نظام تفکیک قوای عرفی در ساختار ولایت فقیه، سید مهدی غمامی و سید امیرحسین سیدی، مجله فقه حکومتی، ۱۳۹۸ش، شماره ۷. [http://fh.smhi.ir/article_105043_cf231de595a825c3ad4e3fc0e93e84e7.pdf مقاله را از اینجا بخوانید]
+# تحلیل نظام تفکیک قوای عرفی در ساختار ولایت فقیه، سید مهدی غمامی و سید امیرحسین سیدی، دوفصلنامه فقه حکومتی، ۱۳۹۸ش، شماره ۷. [http://fh.smhi.ir/article_105043_cf231de595a825c3ad4e3fc0e93e84e7.pdf مقاله را از اینجا بخوانید]
-# ظرفیت‌سنجی امکان به‌کارگیری پارلمانتاریسم در جمهوری اسلامی ایران، سید سجاد ایزدهی، مجله فقه حکومتی، ۱۳۹۷ش، شماره ۶. [http://fh.smhi.ir/article_92766_f5f5dc76bf31f6ac12f291443ce77b32.pdf مقاله را از اینجا بخوانید]
+# ظرفیت‌سنجی امکان به‌کارگیری پارلمانتاریسم در جمهوری اسلامی ایران، سید سجاد ایزدهی، دوفصلنامه فقه حکومتی، ۱۳۹۷ش، شماره ۶. [http://fh.smhi.ir/article_92766_f5f5dc76bf31f6ac12f291443ce77b32.pdf مقاله را از اینجا بخوانید]
-# تحلیل فقهی-حقوقی تأسیس نظام پارلمانی در جمهوری اسلامی ایران، ابراهیم موسی زاده، مجله فقه حکومتی، ۱۳۹۷ش، شماره ۶. [http://fh.smhi.ir/article_92777_d7363dd21b8ca09a521acf98098a8fab.pdf مقاله را از اینجا بخوانید]
+# تحلیل فقهی-حقوقی تأسیس نظام پارلمانی در جمهوری اسلامی ایران، ابراهیم موسی زاده، دوفصلنامه فقه حکومتی، ۱۳۹۷ش، شماره ۶. [http://fh.smhi.ir/article_92777_d7363dd21b8ca09a521acf98098a8fab.pdf مقاله را از اینجا بخوانید]
 # تفکیک قوا در مذهب امامیه با عنایت به نظریه ولایت فقیه، زین العابدین نجفی و مهدیه نجفی، مجله پژوهش نامه امامیه، ۱۳۹۷ش، شماره ۸. [http://imamiya.urd.ac.ir/article_89000_3014e6fe733cc7763193510b82ee435c.pdf مقاله را از اینجا بخوانید]
 # نگاهی تاریخی به تفکیک قوا در اسلام، سید محمدهادی حسنی و مرتضی احمدی، مجله اندیشه حقوق عمومی، ۱۳۹۷ش، شماره ۱۳. [http://ensani.ir/file/download/article/1580736154-9714-13-2.pdf مقاله را از اینجا بخوانید]