حکم حکومتی (منابع مطالعاتی)
حکم حکومتی یا احکام حکومتی، احکام اجرایی یا تنفیذی حاکم جامع الشرایط است که در شرایط خاص زمانی و مکانی با استناد به قوانین و قواعد کلی فقه و بر اساس مصلحت می‌گیرد و مانند دیگر احکام شریعت دارای اعتبار و لازم‌الاجراء است.
در این مقاله لیستی از منابع فقهی از جمله کتاب‌ها، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و دیگر منابع که از منظر فقه معاصر به بررسی مسئله حکم حکومتی پرداخته‌اند، گردآوری شده است.
کتاب‌ها
- خاستگاه و مشروعیت احکام حکومتی، ذبیح‌الله نعیمیان، قم، کتاب فردا، ۱۴۰۰ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- ماهیت و مناسبات احکام الهی و حکومتی، ذبیح‌الله نعیمیان، قم، کتاب فردا، ۱۴۰۰ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- ظوابط احکام حکومتی، ذبیح‌الله نعیمیان، قم، کتاب فردا، ۱۴۰۰ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- نسبت احکام استنباطی و احکام حکومتی، ذبیح‌الله نعیمیان، قم، کتاب فردا، ۱۴۰۰ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- جایگاه احکام حکومتی در فقه مذاهب و نظام حقوقی ایران، سجاد خاکسار، مرضیه حاجی رمضانی، تهران، نشر سنجش و دانش، ۱۳۹۹ش.
- احکام حکومتی، سید امین میرزایی، حامد گومه‌ای، اکبر آقابابائیان، تهران، فانوس دنیا، ۱۳۹۹ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- مجموعه مقالات فقه حکومتی: حکم‌رانی و زعامت، مجموعه مقالات، به کوشش محمدرضا منصفی، قم، مکث اندیشه، ۱۳۹۹ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- تحلیل حکم حکومتی در فقه سیاسی، سید مهدی محمدی، تهران، فرزانگان دانش، ۱۳۹۸ش.
- احکام حکومتی و ولایتی در اسلام، اسماعیل نیک‌فهم، تهران، آموزشی و پژوهشی بوعلی، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- مصلحت و احکام حکومتی، مجید پورسهی، تهران، ندای مردم، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- بررسی فقهی - حقوقی: امور حسبیه، مصلحت و احکام حکومتی، سید حسین هاشمی، تهران، نشر مجد، ۱۳۹۷ش.
- ضوابط احکام حکومتی، ذبیح‌الله نعیمیان، قم، کتاب فردا، ۱۳۹۷ش.
- حکم حکومتی در حج: پژوهشی فقهی پیرامون اعتبار حکم حاکم مخالف در امور حج، مهدی درگاهی و رضا عندلیبی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۵ش.
- حکم ثانوی و رابطه آن با حکم حکومتی، معصوم ایمانی، تهران، نشر بیکران دانش، ۱۳۹۵ش.
- احکام حکومتی: چرایی، چیستی و چگونگی، اسماعیل پرور، قم، کتاب فردا، ۱۳۹۴ش.
- پژوهشی در احکام ولایی و حکومتی، اصغر خلیلی، قم، آشیانه مهر، ۱۳۹۱ش.
- احکام حکومتی، نعمت الله یوسفیان، قم، انتشارات زمزم هدایت، ۱۳۹۱ش.
- جایگاه احکام حکومتی و اختیارات ولی فقیه، محمد مؤمن، محقق محمدمهدی بهداروند، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۴ش. چند صفحه نخست از سامانه خانه کتاب
- حکم حکومتی در سیره نظری و عملی امام خمینی (ره)، محمدابراهیم ساورسفلی، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۴ش.
- حکم حکومتی و کارآمدی نظام سیاسی اسلام، سید علی ادیانی، آمل، نشر طالب آملی، ۱۳۸۱ش.
- فراتر از فتوا: جایگاه احکام حکومتی در حکومت دینی، شمس‌الله صفرلکی، قم، نشر عصمت، ۱۳۸۱ش.
- امام خمینی و حکومت اسلامی: احکام حکومتی و مصلحت، سید روح الله موسوی خمینی، تهران، مرکز نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۰ش.
- ملاکات احکام و احکام حکومتی، مجموعه مقالات کنگره بررسی مبانی فقهی امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (ره)، ۱۳۸۰ش.
مقاله‌ها
فارسی
- تعزیرات منصوص شرعی در سایۀ حکم حکومتی، علی رضانژاد، محمد محسنی دهکلانی، فصلنامه مجله حقوقی دادگستری، شماره ۱۱۵، ۱۴۰۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تقنین احکام حکومتی درحوزه منطقة الفراغ توسط ولی فقیه، سید محمدرضا آیتی، کاظم ستایش، فرزانه سالم رهبر، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره ۳۱، ۱۳۹۸ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تمایز حکم حکومتی با سایر احکام شرعی، علی رحمانی‌فرد سبزواری، نشریه گفتمان فقه حکومتی، شماره ۶، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- گستره حکم حکومتی در حقوق عمومی جمهوری اسلامی ایران، احمد مرادپور، نشریه پژوهش ملل، شماره ۵۵، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نسبت‌سنجی حکم حکومتی با احکام اولیه و ثانویه الهی، با تأکید بر دیدگاه امام خمینی، سید عباس موسوی و سید محمدرضا موسوی جوردی، نشریه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۶۱، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حکم حکومتی و مصلحت عمومی، مهدی بالوی و همکاران، فصلنامه علمی پژوهش‌های نوین حقوق اداری، شماره ۲، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- احکام حکومتی جلوه‌ای از نظام مردمسالاری دینی در جمهوری اسلامی ایران، منوچهر توسلی و همکاران، مجله رهیافت انقلاب اسلامی، شماره ۵۲، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- سنجش انطباق احکام حکومتی با مصالح مرسله در فقه مقارن، خدیجه افشین، محمدرضا کیخا، امیرحمزه سالارزائی، نشریه فقه مقارن، شماره ۱۵، ۱۳۹۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- واکاوی مصلحت در فقه شافعی و امامیه در احکام حکومتی، جلال جلالی زاده، ناصر مریوانی، مصطفی ذوالفقارطلب، علی صارمی، نشریه فقه مقارن، شماره ۱۴، ۱۳۹۸ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تحلیل و بررسی تطبیقی مستندات قرآنی حکم حکومتی در آرای تفسیری امام خمینی و شهید صدر، مجید بیگی و علی کربلایی پازوکی، نشریه آموزه‌های قرآنی، شماره ۲۷، ۱۳۹۷ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تحلیل تطبیقی کارویژه حکم حکومتی در دفع مفسده یا جلب مصلحت در آراء فقهای مکتب نجف و قم با تأکید بر اندیشه آیت الله خویی و امام خمینی، مجید بیگی و همکاران، نشریه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۵۴، ۱۳۹۷ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تحلیل تطبیقی کارویژه حکم حکومتی در دفع مفسده یا جلب مصلحت در آراء فقهای مکتب نجف و قم با تاکید بر اندیشه آیت الله خویی و امام خمینی، مجید بیگی، علی کربلایی پازوکی، حسام الدین خلعتبری، محمد صدقی، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۵۴، ۱۳۹۷ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- معنا شناسی حکم و تأثیر آن در فهم احکام حکومتی، علیرضا حیدرزاده، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره ۲۹، ۱۳۹۷ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تحلیل نظریه منطقةالفراغ و احکام حکومتی در آرای شهید صدر، حسین کاویار و مریم مهاجری، مجله مطالعات اصول فقه امامیه، شماره ۸، ۱۳۹۶ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- پژوهشی در باب ماهیت حکم حکومتی، مصطفی امیری، رضا حق‌پناه و علی محمدیان، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۸۲، ۱۳۹۶ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تفاوت مبانی «احکام حکومتی»، «استحسان» و «مصالح مرسله»، سید محمد آقارضوی، دوفصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۳۴، ۱۳۹۵ش. از اینجا مقاله را بخوانید
- تحلیل کارکرد احکام نظامیه ولی فقیه در آرا و نظرهای شورای نگهبان (بررسی موردی سیاست جنایی تقنینی)، امین‌الله زمانی، دانش حقوق عمومی (بررسی‌های حقوق عمومی سابق)، شماره ۱۵، ۱۳۹۵ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- تأثیر شناخت احکام حکومتی در فهم حدیث، حسین محققیان، محمدکاظم رحمان ستایش، فصلنامه علوم حدیث، شماره ۸۷، ۱۳۹۴ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- ملاک احکام حکومتی در فقه سیاسی شیعه، غلامرضا بهروزی لک، همت بدرآبادی، در مجله علوم سیاسی، شماره ۶۸، ۱۳۹۳ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حرمت مخالفت با حکم حکومتی در فقه سیاسی شیعه، غلامرضا بهروزی لک، همت بدرآبادی، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۵، ۱۳۹۳ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- واکاوی ماهیت حکم حکومتی و فتوا، علی تولایی، مسعود راعی و محبوبه شاهمرادی، نشریه فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره ۱، ۱۳۹۳ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نسبت حکم حکومتی با احکام و فتاوای مجتهدین در نظام سیاسی اسلام، محمود کریمی و سلمان مرتضوی، نشریه دانش سیاسی، شماره ۱۷، ۱۳۹۲ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مصلحت و نقش آن در استنباط احکام شرعی و حکومتی، عبدالله نظرزاده، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۱، ۱۳۹۲ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- ضوابط صدور «احکام حکومتي تکليفي، ذبیح الله نعیمیان، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۶۳، ۱۳۹۱ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نسبت سیاست‌های کلی نظام با احکام حکومتی در حقوق اساسی ایران، محسن اسماعیلی و هادی طحان نظیف، پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۳۵، ۱۳۹۱ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حاکمیت قانون و احکام حکومتی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مسعود راعی و فرامرز عطریان، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۶۳، ۱۳۹۱ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- ماهیت احکام حکومتی، سید محمود علوی و بهرام ایرانپور انارکی، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۶۵، ۱۳۹۱ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حکم حکومتی در قانون اساسی و جایگاه آن در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، محسن ملک افضلی اردکانی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۶۲، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مفهوم‌شناسی واژه «حکم» در فقه سیاسی، اصغر خلیلی، در نشریه حکومت اسلامی، شماره ۶۰، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نظریه «منطقه الفراغ»؛ به مثابه «خاستگاه تشریعی احکام حکومتی»، ذبیح الله نعیمیان، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۵۹، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حقیقت و گستره حکم حکومتی و نقش آن در حل مسائل نوپیدای جامعه، محمداسحاق عارفی شیرداغی، نشریه آموزه‌های فقه مدنی، شماره ۴، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- شرعیت حکم حکومتی، مجید بابایی، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۶۲، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- احکام حکومتی؛ قانون اساسی و کارآمدی، مصطفی تقوی، در نشریه جستارهای سیاسی معاصر، دوره ۲، شماره ۱، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حجیت حکم حکومتی در صورت یقین به مخالفت با واقع، علی الهی خراسانی، نشریه علوم سیاسی، شماره ۴۹، ۱۳۸۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حکم حکومتی و مبانی استنباط آن، فرج بهزاد وکیل‌آباد، نشریه آموزه‌های فقه مدنی، شماره ۳۱، ۱۳۸۸ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نظریه پرداز فقه حکومتی، مرتضی خاکیان، نشریه پگاه حوزه، شماره ۲۱۰، ۱۳۸۶ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- بررسى فقهى حقوقى حکم حکومتى، سید مهدی میرداداشی، نشریه رواق اندیشه، شماره ۴۴، ۱۳۸۴ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- جایگاه حکم ولایی در تشریع اسلامی، حسنعلی علی‌اکبریان، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۲۴، ۱۳۸۱ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- ضابطه اصلی احکام حکومتی؛ عدالت یا مصلحت؟، سید علی حسینی، نشریه طلوع، شماره ۳ و ۴، ۱۳۸۱ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- احکام اولیه، ثانویه و حکومتی، علی اصغر الهامی نیا، نشریه مربیان، شماره ۳، ۱۳۸۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- حکم حکومتى در فقه علوى، محمد رحمانی، نشریه فقه اهل بیت، شماره ۲۸، ۱۳۸۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- احکام ولایى در حکومت علوى، سید جواد ورعی، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۱۷، ۱۳۷۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- احکام حکومتی از دیدگاه امام خمینی (ره)، حسین نمازی‌فر، نشریه مقالات و بررسی‌ها، شماره ۶۸، ۱۳۷۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- گستره حکم حکومتی، اسماعیل نعمت اللهی، نشریه قبسات، شماره ۱۵–۱۶، ۱۳۷۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- ضوابط احکام حکومتی، سید علی حسینی، مجله احکام حکومتی و مصلحت، شماره ۷، ۱۳۷۴. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مبانی احکام حکومتی از دیدگاه امام خمینی (ره)، سیف‌الله صرامی، مجموعه مقالات کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی «نقش زمان و مکان در اجتهاد»، ۱۳۷۴ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
عربی
- نفوذ حکم الحاکم في الظاهر والباطن والأثر المترتب على ذلک - دراسة فقهية، عبد الخالق محمد عبد الخالق أحمد، مجلة کلیة الشریعة والقانون بطنطا، جامعة الازهر، شماره ۳۳، ۲۰۱۸م. از اینجا مقاله را بخوانید.
پایان‌نامه‌ها
- بررسي تطبيقي احکام ثانوي و احکام حکومتي با استحسان و مصالخ مرسله، خدیجه افشین، رساله دکتری در دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- جایگاه احکام حکومتی در فقه مذاهب و نظام حقوقی ایران، مرضیه حاجی رمضانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده ادبیات، ۱۳۹۸ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- الزامات مصلحت در احکام حکومتی با تکیه بر اندیشه امام خمینی رحمت الله علیه واصل 112 قانون اساسی، طیبه بنی‌اسدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه یاسوج، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۸ش.
- تحلیل وبررسی تطبیقی احکام حکومتی در آراء فقهای دو مکتب نجف و قم در سده اخیر، مجید بیگی، رساله دکتری در دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۷ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- ماهیت حکم حکومتی و رابطه آن با احکام ثانوی، مهلا ذوالفقاری کیان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه مذاهب اسلامی، دانشکده فقه و حقوق، ۱۳۹۷ش.
- قلمرو احکام اولیه، ثانویه و احکام حکومتی، عنایت‌الله محمدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعة المصطفی العالمیة، مجتمع آموزش عالی مشهد مقدس، ۱۳۹۵ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی فقهی تعارض احکام حکومتی با حقوق اشخاص، هادی کوشکی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده الهیات، ۱۳۹۵ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- احکام حکومتی ونسبت آن با احکام اولیه وثانویه، حمید فاضل‌نیا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه ارومیه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۴ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی مبانی و ادله احکام حکومتی مقام معظم رهبری، فریده هوشمند، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، دانشکده الهیات، ۱۳۹۴ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- مبنای احکام حکومتی و جایگاه آن در سیره امیرالمومنین علی علیه السلام، سکینه کلانتری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه امام خمینی، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، ۱۳۹۳ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی دائره احکام حکومتی با اشاره به نظریه منطقة الفراغ، عاطفه داغمه‌چی فیروزجانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده الهیات، ۱۳۹۳ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- جایگاه احکام حکومتی در فقه امامیه و قانون اساسی ایران، محمد صرافیه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تبریز، دانشکده علوم اجتماعی، ۱۳۹۲ش.
- مفهوم حکم حکومتی و گستره شمول آن در فقه امامیه، طاهره بهزادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۲ش. صفحه نخست از سامانه گنج
- مبانی فقهی احکام حکومتی و دامنه آن، محمدموسی اکبری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعة المصطفی العالمیة، مجتمع آموزش عالی فقه، ۱۳۹۰ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی جایگاه احکام حکومتی در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، محسن قلی‌زاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۰ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- جایگاه احکام حکومتی در جمهوری اسلامی ایران، سعید کریمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۸۱ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- تحلیلی بر نظریه‌های مربوط به احکام حکومتی در فقه امامیه، علی حسینی، رساله دکتری در دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۰ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
سایر منابع
- حکم حکومتی ماهیت حقوقی و جایگاه آن درنظام جمهوری اسلامی ایران، مومن، محمدحسین، نخستین همایش ملی فلسفه حقوق با تاکید بر فلسفه حقوق اسلامی، ۱۳۹۱ش. لینک دسترسی
- جایگاه حکم حکومتی در قانون اساسی، غلامحسین الهام، سایت خامنه‌ای دات آی آر، ۱۳۸۹ش. لینک یادداشت