مشارکت سیاسی (منابع مطالعاتی)
مشارکت سیاسی مجموعه فعالیت‌های شهروندان یک کشور است که درصدد اعمال نفوذ در سیاست یا حمایت از حکومت خاصی هستند. مشارکت سیاسی شامل دو مقوله مشارکت حمایت‌جویانه و رقابت‌آمیز است. این مفهوم پدیده‌ای جدید و مختص به دولت‌های مدرن است؛ هرچند نمودهایی از آن را می‌توان در نظام‌های کهن یافت. این مفهوم به موازات تغییر در مفهوم سیاست و نظام سیاسی وارد حوزه عمل سیاسی شهروندان مسلمان نیز شده است. امروزه یکی از مؤلفه‌های مشروعیت نظام‌های سیاسی، میزان مشارکت سیاسی مردم در حکومت است.
در مواجهه با مفهوم مشارکت سیاسی، پرسش‌هایی پیش‌روی فقه معاصر قابل طرح است از جمله: مبانی فقهی مشارکت مردم در دولت اسلامی کدام‌اند؟ این مشارکت از چه گستره‌ای برخوردار است؟ آیا مشارکت مردم فقط به مرحله تشکیل حکومت محدود است یا در دوره حکمرانی نیز تداوم دارد؟ با فراهم بودن زمینه مشارکت، آیا بر مردم واجب است دست به مشارکت بزنند؟
پژوهشگران فقهی با استناد به آموزه‌هایی چون وجوب حفظ نظام اسلامی، امر به معروف و نهی از منکر، اطاعت از خدا، رسول و اولی الامر و مفهوم بیعت و شورا، قائل به مشروعیت و در مواردی وجوب مشارکت سیاسی شهروندان در حکومت اسلامی شده‌اند و معتقدند مردم به عنوان یکی از پایه‌های مشروعیت حکومت اسلامی قادر خواهند بود از هر طریق مطلوبی در تشکیل حکومت، اداره آن و نظارت بر آن مشارکت داشته باشند.
در این مقاله لیستی از منابع فقهی مرتبط با مفهوم مشارکت سیاسی از جمله کتاب‌ها، مقالات، پایان‌نامه‌ها و سایر منابع که از منظر فقه معاصر به این مسئله پرداخته‌اند، جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- بیعت و مشارکت سیاسی در اسلام، داوود رنجبران، قم، نشر معارف، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مشارکت مدنی، محمدرضا احمدی، قم، نشر چلچراغ، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بخوانید
- مبانی فقهی حقوقی مشارکت‌های سیاسی اجتماعی زنان، عطیه پورعلی، تهران، انتشارات خرسندی، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مشارکت سیاسی در فقه سیاسی شیعه، سید سجاد ایزدهی، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی و حقوقی نقش مردم در حکومت اسلامی، حسین پیرعلی، تهران، نماد اندیشه، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی و کلامی مشارکت زنان در توسعه‌ی اجتماعی، مرضیه عرب‌نژادخانوکی، تهران، انتشارات راه دکتری، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- راهکارهای فقه سیاسی شیعه برای گسترش مشارکت سیاسی، ناصر علی رحمانی، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۹۴ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- وجوه فقهی نقش مردم در حکومت، سید محسن طباطبایی‌فر، تهران، نشر نی، ۱۳۹۳ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مشارکت فرهنگی و سیاسی از منظر قرآن و روایات، فاطمه حسینی شیرازان و راهب عارفی، تهران، انتشارات راشدین، ۱۳۹۳ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بیعت در فقه سیاسی شیعه، علی شیرخانی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۹۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- امام خمینی و نقش مشارکتی مردم در نظام سیاسی، سید طه هاشمی، تهران، نشر شهاب ثاقب، ۱۳۸۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مبانی دینی تحزب و مشارکت سیاسی، محمد منصورنژاد، تهران، نشر جوان پویا، ۱۳۸۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مشارکت عمومی، حاکمیت ملی و نظارت همگانی در فقه سیاسی و حقوق اساسی، محسن اسماعیلی، قم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۴ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- حاکمیت اسلامی و مشارکت سیاسی، علیرضا تقی‌پور، قم، نشر اندیشه و فرهنگ دینی، ۱۳۸۳ش.
- مشارکت سیاسی از دیدگاه امام خمینی (ره)، علی‌اصغر حسینی، قم، انتشارات حبیب، ۱۳۸۲ش.
- ابعاد فقهی مشارکت سیاسی، عباسعلی عمید زنجانی، مجموعه مقالات مشارکت سیاسی، به کوشش علی اکبر علیخانی، تهران، نشر سفیر، ۱۳۷۷ش.
- مشارکت سیاسی زنان: دیدگاهی اسلامی، هبه رئوف، مترجم محسن آرمین، تهران، نشر قطره، ۱۳۷۷ش.
- حدود مشارکت سیاسی زنان از دیدگاه اسلام، محمدمهدی شمس‌الدین، مترجم محسن عابدی، قم، نشر بعثت، ۱۳۷۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
عربی
- المشاركات السياسية المعاصرة في ضوء السياسة الشرعية، محمد يسري ابراهيم، قاهره، انتشارات دارالیسر، ۲۰۱۱م.
- المشارکه فی الحیاه االسیاسیه فی ظل انظمه الحکم المعاصر: رویة فقهیة معاصرة، مشیر عمر مصری، مصر، دار الکلمه، ۲۰۰۶م. لینک کتاب
- فقه المشارکة فی السلطة، محمد یعقوبی، نجف، دار الصادقین، ۱۴۳۶ق. لینک کتاب
- المشارکة السیاسیة فی فقه شیخ الإسلام ابن تیمیة، سعدالدین عثمانی، انتشارات الفرقان، ۱۹۹۷م.
- المرأة والعمل السياسي؛ رؤية إسلامية، هبة رؤوف عزت، آمریکا، المعهد العالمي للفكر الإسلامي، ۱۹۹۵م.
- حكم المشاركة السياسية، محمد حامد محمد، نشر دیجیتال در سایت صید الفوائد. لینک کتاب
مقالات
فارسی
- مشارکت سیاسی از منظر قرآن کریم، محمدقاسم محسنی، دوفصلنامه معارف اسلامی و علوم سیاسی، شماره ۲۰، ۱۴۰۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- نظریه خلافت الهی انسان به مثابه مبنایی برای تفاوت و تساوی در حق مشارکت سیاسی، سید محمد صادق کاظمی و سیدمحمدرضا احمدی طباطبایی، دوفصلنامه دانش سیاسی، شماره ۳۳، ۱۴۰۰ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مشارکت سیاسی در جمهوری اسلامی؛ مبانی فقهی و گونه‌های حقوقی، حدیثه داودی و محمد مهدی‌فر، دوفصلنامه فقه حکومتی، شماره ۱۱، ۱۴۰۰ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مشروعیت و مشارکت سیاسی در اندیشه فقهای شیعه، جواد اطاعت، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، شماره ۶۳، ۱۳۹۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مبانی مشارکت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، علی ملکی، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۳۰، ۱۳۹۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مبانی و گستره مشارکت مردم در دولت اسلامی، محمدتقی دشتی و پوریا ناصری، دوفصلنامه فقه حکومتی، شماره ۹، ۱۳۹۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- تأملی در حکم فقهی مشارکت انتخاباتی در نظام سیاسی اسلام، حسین بیرشک و احسان آهنگری و اسحاق سلطانی، فصلنامه پژوهشنامه میان‌رشته‌ای فقهی (پژوهشنامه فقهی)، شماره ۱۵، ۱۳۹۸ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- نقش مردم در سیاست، مبانی و پیامدهای آن در اندیشه سیاسی امام خمینی، یوسف فتحی، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره ۳۱، ۱۳۹۸ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مشارکت سیاسی در نظم‌های غیرمردم‌سالار (نظم ولایت، خلافت و سلطنت)، سید سجاد ایزدهی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۸۲، ۱۳۹۷ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مشارکت سیاسی در آرمان‌شهر اسلامی از منظر قرآن و روایات، حسینعلی یزدانی، دوفصلنامه معارف اسلامی و علوم سیاسی، شماره ۱۶، ۱۳۹۷ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مطالعه جامعه شناختی مشارکت سیاسی زنان از دیدگاه اسلام، حلیمه عنایت و مجید موحد و شهناز براتی، دوفصلنامه پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده، شماره ۲۴، ۱۳۹۶ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- ظرفیت‌های مشارکت سیاسی در قرائت از نظریه ولایت فقیه، سید سجاد ایزدهی، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۱۴، ۱۳۹۵ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مبانی فقهی مشارکت سیاسی در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، علیجان حیدری و محمدجواد نوروزی، فصلنامه اندیشه‌های حقوق عمومی، شماره ۱۰، ۱۳۹۵ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- جایگاه مشارکت در اندیشة سیاسی اسلام، حسین رحمت الهی و احسان آقامحمدآقایی و فاضل کاکا، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۱، شماره ۳، ۱۳۹۴ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- بررسی مبانی فقهی حقوق سیاسی زنان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، غلامرضا بهروزی لک و مریم شریف‌پور، دوفصلنامه پژوهشنامه زنان، شماره ۱۱، ۱۳۹۴ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مبانی قرآنی جواز مشارکت سیاسی زنان در انقلاب اسلامی ایران، علی شریفی، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره ۱۴، ۱۳۹۴ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مسئولیت های دولت مردم سالار درباره مشارکت سیاسی مردم از منظر قرآن، محمود شفیعی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۶۶، ۱۳۹۳ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- نظم های سیاسی در فقه شیعه و ظرفیت سنجی آن ها در خصوص مشارکت سیاسی، سید سجاد ایزدهی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۶۶، ۱۳۹۳ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مشارکت عمومی در اداره حکومت اسلامی؛ حق یا تکلیف؟، فیروز اصلانی و علی فتاحی زفرقندی، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۸، ۱۳۹۳ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- راهکارهای مشارکت مردم در اداره حکومت اسلامی، محمدجواد جاوید و علی فتاحی زفرقندی، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۶، ۱۳۹۲ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- تعاملات مشارکت سیاسی و امنیت ملی از منظر امام خمینی، بهرام اخوان کاظمی، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره ۳، ۱۳۹۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- شاخص مشارکت سیاسی در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، محمدحسین خلوصی، فصلنامه معرفت سیاسی، سال ۴، شماره ۲، ۱۳۹۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- نسبت مشروعیت و مشارکت سیاسی در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)، نجف لک زایی و غلامحسن مقیمی، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره ۱، ۱۳۹۰ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مبانی اسلامی مشارکت سیاسی زن، عبدالواحد فیضی، دوفصلنامه بلاغ، شماره ۳۴، ۱۳۹۰ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- درآمدی بر مبانی مشارکت در اندیشه سیاسی اسلام، ابراهیم کلانتری و سید حسن قاضوی و حامد انوریان اصل، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۲۶، ۱۳۹۰ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- تحدید مرزهای مشارکت، نظر اکثریت در قرآن و سنت، ولی رستمی و احمد نجفی، فصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۳۱، ۱۳۸۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- اندیشه ایرانی، (دموکراسی در بستر اسلام) سیمای عمومی دولت اسلامی (نگاهی به مفهوم مشارکت سیاسی در اندیشه ایرانی)، داوود فیرحی، ماهنامه اطلاعات حکمت و معرفت، شماره ۵، ۱۳۸۶ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مشارکت سیاسی در نظام اسلامی،حق یا تکلیف؟، علیرضا صابریان، دوفصلنامه انسان پژوهی دینی، شماره ۱۴، ۱۳۸۶ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- تعین اجتماعی مشارکت سیاسی زنان در اندیشه معاصر تشیع، کریم خان‌محمدی، فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره ۱۸، ۱۳۸۶ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- آیا الزامات فقهی نسبت به مشارکت سیاسی مردم با حق رای شهروندان سازگار است، عبدالعلی موحدی، فصلنامه صباح، شماره ۱۹، ۱۳۸۵ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مبانی آزادی و مشارکت سیاسی در حکومت اسلامی، سید حسین اسحاقی، دوماهنامه رواق اندیشه، شماره ۲۶، ۱۳۸۲ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- الگوی مشارکت سیاسی در نظریه های ولایت فقیه، شریف لک زایی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۲۰، ۱۳۸۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مشارکت سیاسی در دولت اسلامی، داوود فیرحی، فصلنامه نامه مفید، شماره ۲۵، ۱۳۸۰ش، متن مقاله را از اینجا بخوانید
- تاثیر انواع مشروعیت در مشارکت سیاسی با نگاهی به مشروعیت حکومت دینی و نظریه های ولایت فقیه، سید محمدناصر تقوی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۲۰، ۳۸۰ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- دیدگاه قرآن در باره مشارکت سیاسی زنان، سید موسی حسینی، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، شماره ۲۵-۲۶، ۱۳۸۰ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مبانی فقهی مشارکت سیاسی، عبدالقیوم سجادی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۸، ۱۳۷۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مشارکت سیاسی در اندیشه اسلام و غرب، احمد دیلمی، فصلنامه اندیشه حوزه، شماره ۱۶، ۱۳۷۸ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مفهوم مشارکت سیـاسی، داوود فیرحی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۱، ۱۳۷۷ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- زن و مشارکت سیاسی، محمدجواد ارسطا، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۱، ۱۳۷۷ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
عربی
- حكم المشاركة السياسية للمسلمين في البلاد غير الإسلامية دراسة فقهية، محمود محمد حنفي، مجلة كلية الدراسات الإسلامية والعربية بدمنهور، مجلد ۷، شماره ۵، ۲۰۲۲م. لینک مقاله
- المشارکة السیاسیة لدى السلفیین فی الجزائر، ریاض إمخلاف مصطفی مذکور، مجلة دراسات إنسانیة واجتماعیة، جلد ۹، شماره ۳، ۲۰۲۰م. لینک مقاله
- المرأة والعمل السياسي في الفكر الإسلامي المعاصر، عبدالرحيم سليم الشوبكى، مجلة العلوم الإنسانية والإجتماعية، فلسطین، مجلد ۴، شماره ۲، ۲۰۲۰م لینک دسترسی
- المشارکة السیاسیة فی النظام السیاسی الإسلامی فی صدر الاسلام، حکیم محمد أحمد الحسینی، عبدالوهاب مهیوب عامر و محمد زیدی بن عبدالرحمن، مجله القلم، شماره ۱۰، ۲۰۱۸م. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- أسس المشارکة السیاسیة فی الإسلام، أمحمد اشتیوى الدلیمی، مجلة الجامعة الأسمریة الإسلامیة، سال ۱۴، شماره ۲۹، ۲۰۱۷م.
- أصالة مفهوم المشارکة السیاسیة فی الإسلام، أمحمد اشتیوى الدلیمی، مجلة جامعة سبها للعلوم الإنسانیة، جلد ۱۶، شماره ۲، ۲۰۱۷م.
- المشارکة السیاسیة فی الدولة الإسلامیة، قراءة فی التعددیة الاعتقادیة و السیاسیة و الحزبیة، داوود فیرحی، مجله المنهاج، شماره ۳۶، ۱۴۲۵ق. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- المشاركة السياسية في الفقه السياسي المعاصر، سيد أبو ضيف أحمد، کویت، مجلة عالم الفکر، مجلد ۳۰، شماره ۳، ۲۰۰۲. لینک مقاله
- مشاركة المرأة في الإنتخابات السياسية : دراسة فقهية مقارنة، نورة بنت زيد بن مبارك الرشود، جامعة الأزهر، كلية التربية، مجلة التربية، جلد ۳، شماره ۱۵۸، ۲۰۱۴م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- حق بر مشارکت سیاسی در حقوق بین‌الملل بشر و بررسی عناصر آن در نهاد ولایت فقیه در فقه امامیه، محمد آدمی ابرقویی، رساله دکتری در دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی (شیعه) مشارکت سیاسی با تأکید بر دیدگاه آیت الله محمد مهدی شمس الدین، ناصر احمدی، دانشگاه یزد، پردیس علوم انسانی و اجتماعی - گروه حقوق و علوم سیاسی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه یزد، پردیس علوم انسانی و اجتماعی - گروه حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- حق بر مشارکت سیاسی در حقوق بین‌الملل بشر و بررسی عناصر آن در نهاد ولایت فقیه در فقه امامیه، محمد آدمی ابرقویی، رساله دکتری در دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی رابطه مشارکت سیاسی و مشروعیت حکومت در فقه سیاسی شیعه (از مشروطه تا انقلاب اسلامی ایران)، صادق کهنسال اوخچی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تبریز، پردیس خودگردان، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی مدیریت و مشارکت سیاسی زنان، طاهره حزبه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تأثیر مشارکت سیاسی بر پویایی فقه سیاسی شیعه از مشروطیت تا جمهوری اسلامی، رحمان بیاد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه یاسوج، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مطالعه تطبیقی مشارکت سیاسی و مشروعیت سیاسی در نهج‌البلاغه، شیوا سادات امامی‌نژاد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم سیاسی، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مبانی مشارکت سیاسی اجتماعی زنان، از دیدگاه فقه امامیه و قوانین موضوعه ایران، نرجس سادات فقیهی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده الهیات، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مشارکت سیاسی در اندیشه و حکومت امام علی (ع)، زیبا معیر، رساله دکتری در دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده ادبیات، زبانهای خارجی و تاریخ، ۱۳۹۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مشارکت سیاسی در اسلام با رویکرد جمهوری اسلامی ایران، جواد بهجتی اردکانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی، ۱۳۸۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مشارکت سیاسی در اندیشه سیاسی امام خمینی، پیمان زنگنه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، ۱۳۸۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مشارکت سیاسی زنان و مبانی دینی آن، خلیل‌الله طاهری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مشارکت سیاسی در نظام سیاسی اسلام، علی اصغری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مشارکت سیاسی زنان از دیدگاه امام خمینی (ره)، فاطمه کاشف‌الغطاء، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۸۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- جایگاه مشارکت سیاسی درحکومت اسلامی، غلامرضا مهدوی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی، ۱۳۷۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مشارکت سیاسی در اسلام، غلامرضا دوازده‌امامی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده علوم سیاسی و معارف اسلامی، ۱۳۶۸ش.
عربی
- فقه المشارکة السیاسیة: التأصیل والممارسة، حسن محمد سلمان، رساله دکتری در جامعة أم درمان الاسلامیة کلیة الشریعة والقانون، ۲۰۱۴م.
- المشاركة السياسية ومدى تحقيقها في صدر الإسلام : دراسة مقارنة بالمجتمع الغربي، ناصر سعد خليفة السعداوي، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعة أم درمان الاسلامية سودان، كلية أصول الدين، ۲۰۱۲م.
سایر منابع
- کیف تعامل القرآن والسنة مع المشارکة السیاسیة للمرأة؟، محمد نور حمدان، سایت الجزیره، ۲۰۲۰م. لینک یادداشت
- دین و مشارکت سیاسی، سید حسن طاهری خرم آبادی(گفت گو)، در نشریه علوم سیاسی، شماره ۸، ۱۳۷۹ش. لینک گفتگو
- دین و مشارکت سیاسی، محمد مومن (گفت و گو)، در نشریه علوم سیاسی، شماره ۷، ۱۳۷۸ش. لینک گفتگو