ولایت انتخابی فقیه (منابع مطالعاتی)
نظریه ولایت انتخابی فقیه از نظریات دولت در فقه سیاسی شیعه در زمان غیبت است که بر انتخاب فقیه حاکم از سوی مردم تأکید می‌کند. طبق این نظر، ائمه(ع) فقهای جامع‌الشرایط را به مقام ولایت نرسانده‌اند؛ بلکه آنان را نامزد احراز مقام ولایت و رهبری جامعه اسلامی می‌کنند و مردم به انتخاب خود یکی از آنان را به عنوان رهبر بر‌می‌گزینند که در این صورت برای فقهای دیگر جایز نیست در امر ولایت و حکومت دخالت کنند. این نظریه در مقابل نظریه‌های نصب ارائه شد که بر انتصاب فقیه جامع‌الشرایط از سوی امام معصوم(ع) به سمت ولایت تأکید دارد. پرسش‌هایی درباره این نظریه طرح شده از جمله: منشأ مشروعیت فقیه حاکم در این نظریه از کجاست؟ چه کسی شرایط فقیه منتخب را تعیین می‌کند؟ حدود اختیارات فقیه حاکم چه کسی تعیین می‌کند؟ آیا فقیه حاکم را می‌توان از منصب رهبری جامعه عزل کرد؟
ارکان این نظریه که از سوی برخی از فقهای بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران چون حسینعلی منتظری، سید محمد حسینی بهشتی، مرتضی مطهری و نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی طرح شد، عبارتند از: ۱. شرط فقاهت حاکم اسلامی؛ ۲. انتخاب حاکم از سوی مردم؛ ۳. تعیین حدود اختیارات و همچنین مدت زمان حاکمیت فقیه توسط قانون. این گروه از فقها برای اثبات مدعای خود بیشتر به سیره عقلا و ادله عقلی و همچنین به برخی آیات درباره بیعت، روایات شورا و قاعده سلطنت انسان بر جان و مال خود استناد کرده‌اند.
کتاب‌ها
فارسی
- تحلیل مبانی نظام جمهوری اسلامی ایران: تاملاتی در فقه سیاسی و مبانی فقهی قانون اساسی ج.ا.ایران، محمدجواد ارسطا، قم، انتشارات مکث اندیشه، ۱۴۰۳ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- رضای جمهور: رضایتمندی عمومی و جایگاه ولایت فقیه، از منظر فقه سیاسی، حسین الهی پارسا، مشهد، حوزه علمیه خراسان، ۱۳۹۹ش.صفحات ابتدایی کتاب از سامانه خانه کتاب
- درآمدی بر ولایت فقیه، سید سجاد ایزدهی، قم، موسسه صراط مبین، ۱۳۹۲ش. صفحات ابتدایی از سامانه خانه کتاب
- ولایت رهبری روحانیت، سید محمد حسینی بهشتی، تهران، بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت الله دکتر بهشتی، ۱۳۹۰ش.
- مبانی نظری قانون اساسی، سید محمد حسینی بهشتی، تهران، بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت الله دکتر بهشتی، ۱۳۹۰ش.
- بررسی تطبیقی نظریه‌های ولایت فقیه، شریف لک‌زایی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۶ش. معرفی اثر
- مبانی حکومت اسلامی، حسین جوان آراسته، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش. لینک کتاب
- چالش‌های فکری نظریه ولایت فقیه، مصطفی جعفر پیشه فرد، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش. صفحات ابتدایی کتاب از سامانه خانه کتاب
- ولایت فقیه، حکومت صالحان، نعمت‌الله صالحی نجف آبادی، تهران، نشر امید فردا، ۱۳۸۰ش.
- نظریه‌های دولت در فقه شیعه، محسن کدیور، تهران، نشر نی، ۱۳۷۶ش.
- مبانى فقهى حكومت اسلامى، حسینعلی منتظری، مترجم محمود صلواتی و ابوالفضل شکوری، قم، موسسه کیهان، ۱۴۰۹ق. (ترجمه کتاب دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه است.) لینک کتاب
- پیرامون جمهوری اسلامی، مرتضی مطهری، تهران، نشر صدرا، ۱۳۶۸ش.
- پیرامون انقلاب اسلامی، مرتضی مطهری، تهران، نشر صدرا، ۱۳۶۸ش.
عربی
- دراسات في ولاية الفقيه وفقه الدولة الإسلامية، حسینعلی منتظری، قم، نشر تفکر، ۱۴۰۹ق. لینک کتاب
- الفقه: موسوعه استدلالیه فی الفقه الاسلامی (جلد ۹۹، صص۴۰-۵۷)، سید محمد حسینی شیرازی، قم، موسسه الفکر الاسلامی، ۱۴۰۷ق.
مقاله‌ها
فارسی
- نقد و بررسی نظریه انتخاب ولایت فقیه از دیدگاه علامه مصباح و آیت الله سیستانی، مهدی بهرامی، فصلنامه پژوهش‌های نوین در مطالعات علوم انسانی اسلامی، دوره ۲، شماره ۳، ۱۴۰۲ش. لینک مقاله
- چالش های موجود از تفاسیر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در باب چگونگی نوع گزینش(انتخاب یا انتصاب)، وظایف و اختیارات ولی فقیه، علی جهانی‌پور و مسعود راعی و هادی صادقی اول، ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران، دوره ۵، شماره ۶، ۱۴۰۱ش. لینک مقاله
- سه نظریه فقهی در مبنای مشروعیت دولت در فقه سیاسی شیعه، سید محمدرضا مرندی، فصلنامه جستارهای سیاسی، شماره ۴۳، ۱۴۰۱ش. لینک چکیده
- جایگاه و نقش مردم در استقرار و استمرار نظام امت و امامت در پرتو آراء شهید بهشتی، محمدصادق داریوند، فصلنامه تمدن حقوقی، شماره ۱۲، ۱۴۰۱ش. لینک مقاله
- ولایت‌فقیه و انتخاب مردم، کاظم قاضی‌زاده، دوفصلنامه تخصصی مطالعات فقه معاصر، شماره ۸ و ۹، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- استلزامات نصب الهی حاکم در «فقه سیاسی شیعه»، حسین واله، فصلنامه نقد و نظر، شماره ۹۷، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- مبنای مشروعیت و مقبولیت حکومت اسلامی در منظومه فکری آیت الله سید محمد باقر صدر، محمد بازوند و مسعود مطلبی و علی فلاح نژاد و علی فلاحی سیف‌الدین، فصلنامه پژوهش های سیاسی و بین المللی، شماره ۴۲، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- نقد و تحلیل ادله توقیت ولایت فقیه معرفی و نقد، ولی‌الله حیدرنژاد و محسن اسماعیلی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۹۳، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
- واکاوی پیشینۀ نظریه انتخاب اکثریت در اندیشه فقیهان شیعه، محمد قاسمی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۹۴، ۱۳۹۸ش. لینک دسترسی
- از «ولی منتخب مردم» تا «مردم‌سالاری دینی» (بررسی جایگاه مردم در «نظام ولایت» از منظر امام خمینی و آیت‌الله خامنه‌ای)، اکبر اشرفی، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره ۳۳، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- بررسی نظریه تفکیک قوا در پرتوی نظریه انتصاب و انتخاب، خیرالله پروین و ولی الله حیدرنژاد، مجله آموزه‌های حقوقی گواه، شماره ۹، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- حکومت و آزادی در اندیشه سیاسی مطهری: تأملی در زمینه‌های عملی و ایدئولوژیک، محمود شفیعی و بهمن زارعی، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۲۴، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- نقش و جایگاه مردم در ساختار جامعه در اندیشه اجتماعی فقهای معاصر با تاکید بر آراء امام خمینی، الهه مرندی، فصلنامه نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، دوره ۸، شماره ۲، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- نقد و تحلیل ادله توقیت ولایت فقیه، ولی الله حیدرنژاد و محسن اسماعیلی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۹۳، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- ولایت فقیه انتصابی یا انتخابی از دیدگاه فقهای معاصر شیعه، ساره آهنگر، کنفرانس ملی علوم اسلامی و پژوهش های دینی، ۱۳۹۷ش. لینک دسترسی
- میزان انطباق نظام‌های پارلمانی، ریاستی و نیمه‌ریاستی با نظام ولایی، حسین جوان آراسته، دوفصلنامه فقه حکومتی، شماره ۶، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- تبیین جدید نظریه ولایت فقیه با رویکرد فقه سیاسی، غلامرضا مصباحی مقدم، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره ۲۴، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- جستاری در ماهیت انشاء در نظریۀ انتخاب، احسان ترکاشوند و ایمان مختاری، فصلنامه سیاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره ۴۷، شماره ۱، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
- ظرفیت‌های مشارکت سیاسی در قرائت از نظریه‌ی ولایت‌فقیه، سید سجاد ایزدهی، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۱۴، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
- وجوه تشابه و افتراق دموکراسی و ارکان آن با نظام ولایت فقیه از دیدگاه قائلان به دو نظریۀ نصب (آیت‌الله مصباح یزدی) و نخب (آیت‌الله منتظری)، ایمان مختاری و محسن اسماعیلی، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره ۴۶، شماره ۲، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
- جایگاه مردم در تشکیل حکومت اسلامی، سهراب صلاحی و علی فتاحی زفرقندی، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۳، ۱۳۹۲ش. لینک مقاله
- رهبری و حکومت در اندیشه شهید بهشتی «نظریه امت و امامت»، داوود فیرحی، فصلنامه سیاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره ۴۲، شماره ۱، ۱۳۹۱ش. لینک مقاله
- بررسی مبانی مشروعیت حکومت در فقه سیاسی شیعه با تاکید بر نظریه ولایت فقیه، ابراهیم شالیکار، ماهنامه معرفت، شماره ۱۸۲، بهمن ۱۳۹۱ش. لینک مقاله
- مردم سالاری در آرای شیخ محمد مهدی شمس الدین و دکتر مهدی حائری یزدی و مقایسة آن با مدل دموکراسی تکاملی (آرای روسو _ میل)، علی اکبر کمالی اردکانی و محسن کدیور، دوفصلنامه هستی و شناخت، شماره ۴۴، ۱۳۸۳ش. لینک مقاله
- الگوى مشارکت سیاسى در نظریه‌هاى ولایت فقیه، شریف لک‌زایی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۲۰، ۱۳۸۱ش. لینک مقاله
- ولایت فقیه، ولایت الهی مردمی، احمد حیدری، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۱۵، ۱۳۷۹ش. لینک مقاله
- حاکم اسلامى؛نصب یا انتخاب، محمدجواد ارسطا، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۵، ۱۳۷۸ش. لینک مقاله
- ولایت انتصابی یا انتخابی فقیه از دیدگاه امام خمینی، حبیب‌الله طاهری، در کتاب امام خمینی و حکومت اسلامی (پیشینه و دلایل ولایت فقیه)، ۱۳۷۸ش. لینک مقاله
- انتصاب یا انتخاب از دیدگاه امام خمینی، نعمت‌الله صفری، در کتاب امام خمینی و حکومت اسلامی (پیشینه و دلایل ولایت فقیه)، ۱۳۷۸ش. لینک مقاله
- انتصاب و انتخاب (بررسی دلایل دو نظریه)(گزارشی از کمیسون های علمی مرکز تحقیقات علمی دبیرخانه مجلس خبرگان، نعمت‌الله صفری فروشانی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۶، ۱۳۷۶ش. لینک مقاله
- دو نظریه عمده در زمینه ولایت فقیه، عبدالله جاسبی و ابوتراب علیرضائی، فصلنامه مطالعات مدیریت بهبود و تحول، شماره ۱۷ و۱۸، ۱۳۷۴ش. لینک مقاله
عربی
- ولایة الفقیه و مشروعیة الانتخاب، قاسم الابراهیمی، در کتاب امام خمینی و حکومت اسلامی (پیشینه و دلایل ولایت فقیه)، ۱۳۷۸ش. لینک مقاله
پایان‌نامه‌ها
- مبانی اختیارات ولی فقیه از دیدگاه فقهای معاصر و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، محمد زارع بیدکی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق قضایی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، ۱۴۰۱ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- نقد و بررسی نظریه انتصاب و انتخاب در موضوع امامت و رهبری، سعید گلی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، ۱۳۹۶ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- صورت بندی نظریات مشروعیت از جمهوری اسلامی ایران، حامد فلاحی اصل، کارشناس ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۶ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی ساز و کار مجلس خبرگان در گزینش و نظارت بر رهبری با نگاه به نظریه‌های انتصاب و انتخاب، محمدطاهر افضلی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سمنان، ۱۳۹۵ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- مبانی فقهی دیدگاه امام خمینی (رحمه‌الله) در زمینه جایگاه مردم در حکومت، مجید ابراهیمی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۱ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- انتخاب یا انتصاب در ولایت فقیه، رضا حسینی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۸۴ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- رابطه فرد و دولت در نظریه های ولایت فقیه، شریف لک‌زایی، کارشناسی ارشد، دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، ۱۳۸۱ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- نظریه انتخاب در ولایت فقیه، فرج محمد قلیزاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۷۹ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- تحول مفهوم دولت از دیدگاه فقهاء بزرگ شیعه (از محقق کرکی تا امام خمینی)، ابوالفضل نجفی لیواری، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۷۸ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی مبانی انتخاب و انتصاب در ولایت فقیه و بررسی ابعاد حقوقی آن در این دو دیدگاه، محمدهادی کاویانی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۷۷ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- مبانی مشروعیت در نظام ولایت فقیه، مصطفی کواکبیان، رساله دکتری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۶ش. صفحه رساله در سامانه گنج
- ولایت فقیه نظریه سیاسی جمهوری اسلامی ایران، بهرام درولی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۵ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
- بررسی تطبیقی جایگاه مردم در اندیشه ولایت مطلقه فقیه (قرن ۱۴ شمسی) با فلسفه سیاسی فارابی، محمد منصورنژاد، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۴ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
سایر منابع
- بررسی دو نظریه انتخابی و انتصابی بودن ولایت فقیه؛ گستره و مستندات ولایت فقیه، محمدحسن حائری، سخنرانی در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، مندرج در سایت وسائل، تاریخ درج ۴ بهمن ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید ۱۵ آبان ۱۴۰۱ش. لینک سخنرانی
- مبانی مشروعیت در نظریه ولایت فقیه، شریف لک‌زایی، مجله پگاه حوزه، شماره ۱۷۷، ۱۳۸۴ش. لینک یادداشت
- دو نگاه در منشأ مشروعیت حکومت؛ نقد نظریه انتخابی‌بودن ولی امر، علی‌اکبر رشاد، یادداشت در سایت مهرنیوز، تاریخ درج ۲۷ خرداد ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید ۲۶ آبان ۱۴۰۱ش. لینک یادداشت