مصلحت نظام سیاسی (منابع مطالعاتی)
مصلحت نظام سیاسی یا مصلحت دولت از نظریه‌ها و واژه‌های است که با تکوین دولت مدرن، وارد مباحث سیاسی شد. در این نظریه بر مصلحت حفظ دولت و قدرت بالاتر از هر مصلحت دیگری تأکید می‌شود. مصلحت در حوزه احکام حکومتی با ورود به عرصه فقه سیاسی به یکی از قواعد کاربردی در اداره جامعه و نظام سیاسی تبدیل شد. با توسعه قاعده مصلحت در نظام سیاسی شیعی، برخی معتقد شده‌اند که الگوی دینی حکومت شیعی به واسطه عنصر مصلحت، عرفی شده است. کاربرد قاعده مصلحت برای حل مشکلات نظام سیاسی و دولت جمهوری اسلامی پس از انقلاب را از ابداعات امام خمینی برشمرده‌اند.
مقاله پیش‌روی لیستی از منابع فقهی مرتبط با مصلحت نظام سیاسی از جمله کتاب‌ها، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و سایر منابعی که از منظر فقه معاصر به این مسئله پرداخته‌اند را جمع‌آوری کرده است.
کتاب‌ها
فارسی
- قاعده مصلحت در حقوق موضوعه و فقه، احسان صبور و مصطفی ملکی، تهران، نش گنجور، ۱۳۹۹ش.
- اصل مصلحت در نظام قانونگذاری اسلامی و تطبیق آن در حقوق خانواده، محمدرضا مرادی، تهران، آفتاب گیتی، ۱۳۹۹ش.
- نگرشی تاریخی بر جایگاه مصلحت در فقه امامیه، علی تولایی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۸ش.
- مصلحت و احکام حکومتی، مجید پورسهی، تهران، ندای مردم، ۱۳۹۸ش.
- چهار رساله فقهی: رساله مجسمه‌سازی در فقه شیعه، رساله قضاوت زن در فقه شیعه، رساله جایگاه "مصلحت" در فقه، رساله حکم فقهی استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی، ححت ملکی، تهران، نشر آیین معنویت، ۱۳۹۷ش.
- مبنا و قلمرو قاعده تقدم مصلحت عمومی بر مصلحت خصوصی از منظر فقه، یدالله محمودی، قم، نشر مهر امیرالمومنین (ع)، ۱۳۹۷ش.
- مصلحت و جایگاه آن در اندیشه سیاسی دو فقیه (امام خمینی - امام محمد غزالی)، محمد سلمانی، تبریز، نشر عاصم، ۱۳۹۷ش.
- مصلحت در فقه (مبانی، رهیافت‌ها، کارکردها)، یحیی جهانگیری، قم، نشر رسول اعظم (ص)، ۱۳۹۷ش.
- بررسی فقهی - حقوقی، امور حسبیه، مصلحت و احکام حکومتی، سید حسین هاشمی، تهران، نشر مجد، ۱۳۹۷ش.
- جایگاه مصلحت در فقه امام شافعی (ره)، علی قادری، سنندج، انتشارات زانست، ۱۳۹۶ش.
- شریعت در پرتو مصلحت، محمدرضا زنگی و همکاران، کرمان، خدمات فرهنگی کرمان، ۱۳۹۵ش.
- مصلحت نوین، محمد پورحسین‌تاسندهی و سیده‌اشرف‌سادات دیلمی، قم، نشر گوهر ماندگار، ۱۳۹۵ش.
- کارکرد مصلحت در فقه و حکومت اسلامی، حسین جلیل‌زاده ماکویی و علینقی لزگی، تهران، نشر تواناگستر، ۱۳۹۵ش.
- احکام مصلحتی در فقه اسلامی، سید محمود مدنی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳ش.
- مصلحت در فقه سیاسی شیعه، سید سجاد ایزدهی، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- کاربست مصلحت در نظام جمهوری اسلامی ایران، علیرضا ادیانی، قم، زمزم هدایت، ۱۳۹۰ش.
- مصلحت (مجموعه مفاهیم بنیادین علوم انسانی اسلامی)، اصغر افتخاری، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۹۰ش.
- تشخیص مصلحت نظام (از دیدگاه فقهی - حقوقی)، محمدجواد ارسطا، تهران، کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۹ش.
- فقه و مصلحت، ابوالقاسم علیدوست، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۸ش.
- بررسی تطبیقی مفهوم مصلحت از دیدگاه اندیشمندان غربی و اسلامی، محمد منصورنژاد، تهران، جوان پویا، ۱۳۸۸ش.
- مصلحت و شریعت، مبانی، ضوابط و جایگاه مصلحت در اسلام، محمدسیعید رمضان ، مترجم اصغر افتخاری، تهران، گام نو، ۱۳۸۴ش.
- مصلحت و سیاست؛ رویکردی اسلامی، اصغر افتخاری، تهران، دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۸۴ش.
- مصلحت در فقه شیعه و سنی، اسدالله توکلی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۸۴ش.
- فقه سیاسی، قواعد فقه سیاسی (مصلحت)، عباسعلی عمید زنجانی جلد نهم، تهران، نشر امیرکبیر، ۱۳۸۴ش.
- تشخیص مصلحت در آیینه فقه و حقوق، ویژه سالگرد تاسیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، سید احمد حبیب نژاد، تهران، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۴ش.
- گفتمان مصلحت، محمدحسین خسروپناه، تهران، نشر کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۴ش.
- مجمع تشخیص مصلحت نظام (بررسی سیاسی - حقوقی جایگاه، ساختار و کارکردها)، علی احمدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳ش.
- بررسی تحلیلی وظایف مجمع تشخیص مصلحت نظام، محمدباقر فقیه، تهران، نشر پیام یوسف، ۱۳۸۲ش.
- مصلحت و جایگاه آن در حقوق اسلام، رحیم وکیل زاده، تبریز، دانشگاه تبریز، موسسه تحقیقاتی علوم اسلامی -انسانی، ۱۳۸۱ش.
- مجمع تشخیص مصلحت نظام (تحلیل مبانی فقهی و حقوقی)، سید حسین هاشمی، قم، مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه‌ی علمیه، ۱۳۸۱ش.
- مبانی مصلحت عمومی در اندیشه سیاسی امام خمینی (س)، قربانعلی قربانزاده سوار، تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، ۱۳۸۱ش.
- گفتمان مصلحت در پرتو شریعت و حکومت، عبدالحسین خسروپناه، تهران، موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، ۱۳۸۰ش.
- امام خمینی و حکومت اسلامی، احکام حکومتی و مصلحت، (مجموعه مقالات)، موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (ره)، ۱۳۸۰ش.
- بررسی فقهی و حقوقی مجمع تشخیص مصلحت نظام، محمدصادق شریعتی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۰ش.
- حکومت و مصلحت، سید محمدناصر نقوی، تهران، نشر امیرکبیر، ۱۳۷۸ش.
عربی
- فقه المصلحة وتطبيقاته المعاصرة، حسین حامد حسان، جده، المعهد الإسلامي للبحوث والتدريب، ۱۴۱۴ق.
- ضوابط المصلحة في الشريعة الإسلامية، محمد سعيد رمضان البوطي، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۳۹۳ق.
مقاله‌ها
- واکاوی مصلحت در فقه شافعی و امامیه در احکام حکومتی، جلال جلالی زاده و همکاران، نشریه فقه مقارن، شماره ۱۴، ۱۳۹۸ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نقش مصلحت در فعلیت دادن ولایت مطلقه فقیه، افسانه ترکاشوند، محمود قیوم زاده، عباسعلی حیدری، مجله حکومت اسلامی، شماره ۸۹، ۱۳۹۷ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مبانی و ریشه های شکل گیری نظریه مصلحت دولت، فردین مرادخانی، نشریه تحقیقات حقوقی، شماره ۸۳، ۱۳۹۷ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- جايگاه مصلحت در حكومت اسلامي با تاكيد بر انديشه فقهي سياسي امام خميني (ره)، سید محمد موسوی، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۷۵، ۱۳۹۴ش.از اینجا مقاله را بخوانید.
- تبارشناسی قاعده مصلحت در فقه سیاسی شیعه، اصغر افتخارزاده، مجله سیاست متعالیه، شماره ۱، ۱۳۹۲ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مصلحت و نقش آن در استنباط احکام شرعی و حکومتی، عبدالله نظرزاده، سیاست متعالیه، شماره ۱، ۱۳۹۲ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- کارآمدی نظریة ولایت فقیه در تأمین مصلحت عمومی، قاسم شبان نیا و مهدی قربانی، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۶۷، ۱۳۹۲ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- جایگاه فقه المصلحه در فقه سیاسی امام خمینی(ره)، مجتبی اکبری، نشریه فرهنگ پژوهش، شماره ۱۱، ۱۳۹۱ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نقش مصلحت در تحول فقه سیاسی شیعه پس از انقلاب اسلامی، سید کاظم سیدباقری، در نشریه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۲۴، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- قانون، مشروعیت، کارآمدی، عباسعلی کدخدایی و محمد جواهری طهرانی، در نشریه مطالعات حقوق خصوصی، شماره ۴، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- احکام حکومتي و مصلحت در فقه شيعه، محسن قدير، عادل ساريخاني، نشریه شیعه شناسی، شماره ۳۵، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مصلحت و مسائل نوظهور حقوق، غفور خوئینی و همایون رضایی نژاد، پژوهش نامه حقوق اسلامی، شماره ۳۳، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مجمع تشخیص مصلحت نظام؛ زمینه‌های پیدایش، منازعات گفتمانی و قانونمندی، احمد دوست محمدی و محمد مهدی باباپور، فصلنامه سیاست، دوره ۴۱، شماره ۱، ۱۳۹۰ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- فقه سیاسی شیعه و نقش دوگانه مصلحت، سید صادق حقیقت، مجله شیعه شناسی، شماره ۳۲، ۱۳۸۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نسبت مصلحت و امنیت در فقه سیاسی شیعه، فاطمه سلیمانی، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره ۵۰، ۱۳۸۹ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مصلحت شناسی با رویکرد حکومتی، هادی عظیمی گرکانی، فقه و تاریخ تمدن، شماره ۱۹، ۱۳۸۸ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- مبانی فقهی دیدگاه امام خمینی در اعتبار ملاک مصلحت در فقه سیاسی اسلام و ضرورت تدوین فقه المصلحة، حمید انصاری، در نشریه متین، شماره ۳۸، ۱۳۸۷ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- بررسی مقایسه‌ای حکومت و مصلحت - در اندیشه امام خمینی و علامه طباطبایی، احمدرضا یزدانی مقدم، نشریه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۱۴، ۱۳۸۷ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- شریعت، مصلحت و حکومت، اصغر افتخاری، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق، شماره ۲۲، ۱۳۸۳ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- فقه و مصلحت نظام، علی اکبر کلانتری، نشریه فقه، شماره ۱۱ و۱۲، ۱۳۷۶ش. از اینجا مقاله را بخوانید.
- نظریه مصلحت از دیدگاه امام خمینی، سید علی حسینی، مجله اندیشه صادق، شماره ۵، ۱۳۸۰ش.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- رابطه مصلحت در فقه امامیه و منفعت عمومی، محمدمهدی ولدخانی، رساله دکتری در دانشگاه علامه طباطبائی، پردیس تحصیلات تکمیلی خودگردان، ۱۳۹۹ش.
- ماهیت و قلمرو قاعده مصلحت با تاکید بر سیاست داخلی و خارجی، حامد نخعی فوزی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده حقوق و الهیات، ۱۳۹۹ش.
- دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، یحیی جهانگیری، رساله دکتری در دانشگاه ادیان و مذاهب، دانشکده شیعه‌شناسی، ۱۳۹۸ش.
- بررسی تطبیقی اختیارات دولت اسلامی بر مینای دو مؤلفه مصلحت و عدالت، جلال زحمتکشان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده تاریخ و مطالعات سیاسی، ۱۳۹۸ش.
- الزامات مصلحت در احکام حکومتی با تکیه بر اندیشه امام خمینی رحمت الله علیه واصل 112 قانون اساسی، طیبه بنی اسد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه یاسوج، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۸ش.
- بررسی تاریخ تحول مفهوم مصلحت در اندیشه سیاسی معاصر شیعه، ترلان سوگی زاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه بوعلی سینا، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی، ۱۳۹۷ش.
- بررسـی فقهی قاعده مصلحت و نفـی سبیل در روابط بین‌الملل، غلامحسین احسانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی مشهد مقدس، ۱۳۹۷ش.
- جایگاه مصلحت در اختیارات تقنینی حاکم (مطالعه تطبیقی نظام های حقوقی ایران و ایالات متحده آمریکا)، نازنین پیران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شیراز، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۷ش.
- بررسی فقهی مصلحت در روابط خارجی دولت اسلامی از منظر فقه سیاسی امامیه، محسن فرهادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۶ش.
- مبانی و ادله‌ی تقدم مصالح اجتماعی بر مصلحت فردی از دیدگاه مذاهب اسلامی، موسی الرضا حیدری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه حکیم سبزواری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۶ش.
- بررسی جایگاه مصلحت با تکیه بر آرای فقهی حضرت امام خمینی (ره)، محمدرضا گرگانی فیروزجائی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، ۱۳۹۶ش.
- نسبت صلاحیت شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام در امر تشخیص مصلحت با تأکید بر دیدگاه امام خمینی (ره) و قانون اساسی، ناصر الدین نوری زمان آبادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه علامه طباطبائی، پردیس تحصیلات تکمیلی خودگردان، ۱۳۹۵ش.
- بررسی مبانی فقهی مجمع تشخیص مصلحت نظام، مهدیه یوسفی‌فر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۳ش.
- جایگاه مصلحت در حکومت اسلامی با تکیه بر آراء امام خمینی(ره)، محسن محبی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران، دانشکده الهیات، ۱۳۹۳ش.
- مبانی مصلحت نظام اسلامی ازدیدگاه حضرت امام خمینی (ره)، مصطفی مصلائی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۲ش.
- نقش مصلحت عمومی در محدود نمودن آزادی‌های فردی، فاطمه شکوهی شکیب، یایان نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۱ش.
- نقش مصلحت در تشریع احکام و کاربرد آن در وضع قوانین، میثم طسوجیان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۱ش.
- مصلحت نظام از دیدگاه امام و رهبری، محمد شاه‌سنایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه معارف اسلامی قم، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۰ش
- زمینه های پیدایی مجمع تشخیص مصلحت نظام، مهدی بهمنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۰ش.
- مبانی و عملکرد مجمع تشخیص مصلحت نظام در حل اختلاف میان مجلس و شورای نگهبان، نعمت الله خوش اخلاق، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۰ش.
- بررسی راهبردی و کاربردی مصلحت نظام با نگرشی به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، جمال مختاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق، ۱۳۹۰ش.
- جایگاه مصلحت در اندیشه و عمل سیاسی حضرت امام خمینی (ره)، فریبا کلام زاده عشرت آباد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه علامه طباطبائی، ۱۳۸۸ش.
- جایگاه مصلحت در اندیشه و عمل سیاسی امام خمینی(ره)، روح الله محمدزاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه مازندران، ۱۳۸۸ش.
- بررسی مقایسه ای مفهوم مصلحت دولت از دیدگاه امام خمینی(س) و هابز، علی کهن فروتقه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- گفتمان مصلحت در اندیشه سیاسی شیعه و مسأله ولایتعهدی امام رضا(ع)، معصومه حیدری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده اقتصاد و حسابداری، ۱۳۸۷ش.
- بررسی معیارها و موازین تشخیص مصلحت از دیدگاه امام خمینی و فقه شیعه، فرهنگ طهماسبی، پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- بررسی مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام در پرتو اصل حاکمیت قانون، روح الله قلیخانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق، ۱۳۸۶ش.
- بررسی افزایش نقش مجمع تشخیص مصلحت نظام و تأثیر آن در سیاستگذاریهای کشور، کیوان جیریایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۸۳ش.
- بررسی مبانی فقهی - حقوقی مجمع تشخیص مصلحت نظام و نقش آن در قانونگذاری، جواد فرخاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در مجتمع آموزش عالی قم، ۱۳۸۰ش.
- جایگاه فقهی - حقوقی مجمع تشخیص مصلحت نظام، محمدرضا مؤمنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه قم، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۷۹ش.
- مفهوم مصلحت و جایگاه آن در نظام قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران، شهرام حسن‌پور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده حقوق و معارف اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- نقش مجمع تشخیص مصلحت نظام در حل معضلات و مشکلات حقوقی نظام جمهوری اسلامی ایران، عباس حسن خانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شیراز، ۱۳۷۶ش.
- بررسی مصلحت در نظام سیاسی اسلام، محمدناصر تقوی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده علوم سیاسی و معارف اسلامی، ۱۳۷۶ش.
- نهاد مجمع تشخیص مصلحت نظام در حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، حسین حسن‌نژاد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۷۵ش.
عربی
- المصلحة المرسلة وتطبيقاتها المعاصرة في الحكم والنظم السياسية، عبد الحميد علي حمد محمود، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعة النجاح الوطنية، ۲۰۰۹م. لینک پایان‌نامه
دیگر منابع
- کارویژه مصلحت، کارآمد کردن نظام است، گفتگو با دکتر یحیی فوزی، سایت ایرنا، ۱۳۹۸ش. لینک گفتگو