فقه حکومتی (منابع مطالعاتی)
فقه حکومتی نوعی نگرش فقهی است که بر اساس آن فقیه در استنباط خود به رفع نیازهای حکومت دینی توجه می‌کند. مطابق این نگرش در مباحث فقهی و بیان احکام مکلفان، انسان‌ها باید به‌عنوان افراد حکومت اسلامی در نظر گرفته شوند. فقه حکومتی نه به‌عنوان بخشی از فقه بلکه به معنای نگرش و بینش حاکم بر کل فقه مد نظر بوده و استنباط‌های فقهی باید بر اساس فقه اداره نظام سیاسی و کشور باشد. بر این اساس گستره فقه حکومتی نه تنها مباحث سیاسی بلکه تمامی ابواب و مسائل فقه خواهد بود؛ زیرا حکومت زوایای بسیاری دارد و حاکم باید همه آن مسائل را بنا بر رفع نیازهای حکومت مورد بررسی قرار دهد، مانند مسائل اقتصادی، فرهنگی، حقوقی، نظامی، خانواده و ... .
در این مقاله لیستی از منابع فقهی مرتبط با چیستی، کلیات، تاریخچه و مسائل فقه حکومتی از منظر فقه معاصر ارائه شده که شامل کتاب‌ها، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و دیگر منابع است.
کتاب‌ها
فارسی
- فقه نظام؛ ماهیت، ارکان و مختصات (تبیین فقه حکومتی و نسب آن با فقه نظام و فقه اجتماعی و پاسخ‌نامه آیت‌الله اعرافی ...، محمدجواد فاضل لنکرانی، قم انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۴۰۱ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مبانی و اصول فقه حکومتی از منظر صحیفه سجادیه و رساله الحقوق امام سجاد (ع)، فهیمه مستحسن، قم، انتشارات امتداد حکمت، ۱۴۰۱ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- جستارهایی در فقه حکومتی، عباسعلی مشکانی‌سبزواری، قم، انتشارات کتاب فردا، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه حکومتی مقارن، محمدرضا پیری، قم، انتشارات آبات، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- درآمدی بر فلسفه فقه حکومتی، عباسعلی مشکانی‌سبزواری، قم انتشارات کتاب فردا، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه نظام سیاسی اسلام، محسن اراکی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مجموعه مقالات فقه حکومتی و مردم‌سالاری دینی، جمعی از نویسندگان زیر نظر محمدتقی دشتی، قم، انتشارات مکث اندیشه، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مجموعه مقالات فقه حکومتی، گذار از نظام ریاستی به پارلمانی، محمدتقی دشتی، قم، انتشارات مکث اندیشه، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مجموعه مقالات فقه حکومتی، حکم‌رانی و زعامت، محمدرضا منصفی، قم، انتشارات مکث اندیشه، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه و اجتهاد حکومتی، علی‌اکبر نوابی و جواد نوابی، مشهد، انتشارات حوزه علمیه خراسان، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- گفتمان‌شناسی اجتهاد معاصر با محوریت فقه حکومتی: مفهوم‌شناسی - تبارشناسی - روش‌شناسی - گفتمان‌های نوظهور فقهی و مقایسه با فقه حکومتی، رضا فخاری، قم، مرکز نشر هاجر، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- رویکردهای فقهی، فقه فردی، فقه نظام‌های اجتماعی، فقه حکومتی، احمد واعظی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تحقیقی پیرامون مسائل فقه حکومتی، محمد بهرامی خوشکار، تهران، انتشارات کلمه الله، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه حکومتی (درآمدی بر ماهیت، اصول و منطق نظری)، بهنام طالبی‌طادی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- درآمدی بر رویکردهای فقه حکومتی، سید محمدمهدی میرباقری، محقق،یحیی عبداللهی، قم، انتشارات تمدن نوین اسلامی، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- اجتهاد و سیاست، درآمدی بر فقه حکومتی در جمهوری اسلامی ایران، رضا خراسانی، تهران، نشر مخاطب، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه حکومتی، رامین ولی زاده، قم، نشر مجد اسلام، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه حکومتی، محمد بهرامی خوشکار و رضا بهرامی خوشکار، تهران، نشر کلمه الله، ۱۳۹۶ش.
- فقه حکومتی، رامین ولی‌زاده میدانی، قم، انتشارات مجد اسلام، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مقایسه تطبیقی فقه حکومتی از دیدگاه صاحب جواهر و میرزای نائینی، عباسعلی مشکانی، قم، انتشارات تمدن نوین اسلامی، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- درآمدی بر فقه حکومتی و مدیریتی با محوریت اندیشه امام خامنه‌ای (مدظلله العالی)، سیداحمد طباطبایی‌یزدی، محمدحسن حاجی‌محمره و رضا مقیسه، تهران، موسسه چاپ و نشر دانشگاه امام حسین، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه حکومت اسلامی و تحول آن، عبدالرزاق احمد سنهوری، مترجم صباح زنگنه، تهران، نشر نی، ۱۳۹۴ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- دولت و اجرای شریعت، محمد سروش محلاتی، تهران، نشر نی، ۱۳۹۴ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه و سیاست در ایران معاصر: تحول حکومت‌داری و فقه حکومت اسلامی، داوود فیرحی، تهران، نشر نی، ۱۳۹۳ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه حکومت اسلامی از منظر شیعه و سنی، توفیق محمدالشاوی و غلامرضا خواجه‌سروی، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، ۱۳۹۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- درآمدی بر رویکرد حکومتی به فقه (مجموعه مقالات و نشست‌ها)، سعید ضیائی فرد، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۱ش.
- اصول فقه حکومتی: گفت‌وگو با جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه، رضا اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- آشنایی با نظام سیاسی اسلام، مهدی نظرپور و جعفر وفا، قم، انتشارات یاقوت، ۱۳۸۲ش.
عربی
- فقه الحکومة الاسلامیة (بین السنة و الشیعة) و قراء‌ة فی فکر الثورة الایرانیة، توفیق محمد الشاوی، قاهره، منشورات العصر الحدیث، ۱۴۱۵ق.
- فقه الخلافة وتطورها لتصبح عصبة أمم شرقية، عبد الرزاق أحمد السنهوري، بیروت، منشورات الحلبي الحقوقية، ۲۰۰۸م.
مقاله‌ها
فارسی
- ماهیّت و ویژگی‌های فقه حکومتی، سید سجاد ایزدهی و صدیقه صدیق تقی‌زاده، مجله حکومت اسلامی، شماره ۹۵، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه حکومتی؛ چیستی، چرایی و چگونگی. (مبتنی بر نظریه اجتهاد سیستمی)، عبدالحمید واسطی، محمدحسین گلگار، مجله اندیشه مدیریت راهبردی، شماره ۲۶، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- جايگاه فقه حكومتي و علوم انساني اسلامي در منظومة علم ديني، عباسعلي مشكاني سبزواري و مريم حسن‌پور، پویشی در علوم انسانی، شماره ۸، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- روش‌شناسی فقه حکومتی، سید مهدی مرتضوی نژاد، سید محمدمهدی میرباقری، پژوهشنامه میان رشته‌ای فقهی، شماره ۱۰، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- تشابهات و تمایزات فقه فردی و حکومتی، حسین عندلیب، نشریه pure life، شماره ۹، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- اقتضائات دروان فقه حکومتی، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، مجله مطالعات فقه معاصر، شماره ۱، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه حکومتی در اندیشه امام خمینی (ره)، هادی شاکری، الهه بزمیان، مسعود مطلبی، مجله سپهر سیاست، شماره ۸، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه حکومتی از منظر شهید صدر (ره)؛ با مروری بر ویژگی‌های «فقه نظامات»، سیدمحمّدمهدی میرباقری، یحیی عبدالهی، حسن نوروزی، مجله راهبرد فرهنگ، شماره ۳۶، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- بررسی و تحلیل مؤلفه‌های نظریات حوزه فقه حکومتی، عبدالله امیدی فرد و علی خلف خانی، پژوهشنامه میان‌رشته‌ای فقهی (پژوهشنامه فقهی)، شماره ۸، ۱۳۹۵ش.مقاله را از اینجا بخوانید
- امام خمینی و نگرش حکومتی به فقه، سید سجاد ایزدهی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۷۰، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- التزام سیاسی در فقه امامیه، اصغرآقا مهدوی، نشریه دانش سیاسی، شماره ۲۲، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- تطورات فقه حکومتى در دوران مشروطیت از منظر جامعه شناسى علم، علیرضا استادیان خانى و نصرالله آقاجانى، معارف فقه علوی، شماره ۱، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه فردی و فقه حکومتی بایسته ها و کاستی‌ها، نجفعلی غلامی، منصور میراحمدی، مجله سیاست متعالیه، شماره ۴، ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- روش شناسی فقه حکومتی در سپهر اندیشه فقهی- سیاسی امام خمینی(ره)، رضا خراسانی، مجله پژوهشنامه انقلاب اسلامی، شماره ۹، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه حکومتی و مسوولیت فرد در تحقق شریعت، رضا خراسانی، سیاست متعالیه، شماره ۲، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه حکومتی؛ نرم افزار توسعه انقلاب اسلامی، عباسعلی مشکانی سبزواری و ابوالفضل سعادتی، نشریه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۳۲، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه حکومتی؛ نرم افزار نهایی مدیریت جامعه در فرایند تکاملی انقلاب اسلامی، عباسعلی مشکانی سبزواری و همکاران، اسلام و پژوهش های مدیریتی، شماره ۶، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه حکومتی فرامذهبی با تحلیل قاعده «التعزیر بما یراه الحاکم»، طوبی شاکری، نشریه فقه مقارن، شماره ۱، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- تفاوت های فقه فردی و حکومتی از منظر شناخت «موضوع»، «تکلیف» و «مکلف»، محمدجواد حیدری خراسانی، محمد نوذری فردوسیه و علی خلف خانی، پژوهشنامه میان‌رشته‌ای فقهی (پژوهشنامه فقهی)، شماره ۲، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- امام خمینی و ارتقاء جایگاه فقه حکومتی، سید سجاد ایزدهی، مجله حکومت اسلامی، شماره ۶۴، ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه حکومتی؛ چیستی، چرایی، چگونگی، محمد ذوالفقاری و سید مهدی سیدیان، معرفت سیاسی، شماره ۷، ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- درآمدی بر فقه حکومتی؛ تعریف و مبانی، سیف الله صرامی، مجله فقه، شماره ۴، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه النظام (درباب فقه حکومتی)، ابراهیم موسی‌زاده، مجله سوره اندیشه، شماره ۵۲-۵۳، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- رویکرد حکومتی در فقه، سیعد ضیائی‌فر، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۵۳، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- پارادایم فقه حکومتی با محوریت دیدگاه های آیت اللّه العظمی خامنه ای، عباسعلی مشکانی و عبدالحسین مشکانی، نشریه معرفت، شماره ۱۶۸، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- درآمدی بر فقه حکومتی از دیدگاه مقام معظم رهبری (مدظله العالی)، عباسعلی مشکانی سبزواری و عبدالحسین مشکانی سبزواری، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۶۰، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- نظریه اجتماعی؛ فقه حکومتی؛ چرایی، چیستی و چگونگی، در باب ماهیت، ضرورت و روش فقه سیاسی با تاکید بر نظریات سید منیرالدین حسینی هاشمی، اسماعیل پرور، سوره اندیشه، شماره ۵۲ و ۵۳، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- امام خمینی و توسعه جایگاه حکومتی فقه شیعه، سید سجاد ایزدهی، کتاب نقد، شماره ۶۱-۶۲، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه حکومتی، مهدی مهریزی، مجله نقد و نظر، شماره۱۲، ۱۳۷۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید
عربی
- الحکم الإسلامیّ والفقه الحکومیّ المعاصر -دراسة تحلیلیَّة للرؤیة التجدیدیَّة عند الإمام الخمینیّ(قده)، مصطفی جعفر بیشه فر، مجله الاجتهاد المعاصر، شماره ۴، ۲۰۱۷م. مقاله را از اینجا بخوانید
پایان‌نامه‌ها
- مبانی کلامی فقه حکومتی، صدیقه صدیق تقی زاده، رساله دکتری در دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران، ۱۳۹۹ش.
- فقه نظام در اندیشه شهید صدر(ره) با رویکرد به فقه حکومتی، مجتبی نورزاد کوهساره، رساله دکتری در دانشگاه سمنان، پردیس علوم انسانی - دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۹ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- روش موضوع‌شناسی پدیده‌های اجتماعی در فقه حکومتی با تأکید بر اندیشه‌های آیت‌الله خامنه‌ای و شهید صدر، عباسعلی مشکانی، رساله دکتری در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده فرهنگ، علوم اجتماعی و رفتاری، ۱۳۹۹ش.
- بررسی تطبیقی مصارف خمس در فقه فریقین با رویکردی به فقه حکومتی، حسین سهرابی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه سمنان، پردیس علوم انسانی - دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۷ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- روش‌شناسی فقه سیاسی شیعه با تاکید بر اندیشه های امام خمینی (ره)، عبدالله نظرزاده اوغاز، رساله دکتری در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده تاریخ و مطالعات سیاسی، ۱۳۹۷ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- تاثیر فقه حکومتی بر ابواب معاملاتی فقه، حامد نوری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۵ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی جایگاه نهاد قانون‌گذار در فقه حکومتی و نظام جمهوری اسلامی ایران، فاطمه سادات نقوی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۵ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- فلسفه فقه حکومتی با تأکید بر دیدگاه های امام خمینی(ره)، عباسعلی مشکانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده فلسفه و اخلاق، ۱۳۹۵ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی جامعه شناختی تطورات فقه حکومتی شیعه از مشروطه تا انقلاب اسلامی، علیرضا استادیان خانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده تاریخ و مطالعات سیاسی، ۱۳۹۴ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- مبانی فقه حکومتی در قرآن با تاکید بر دیدگاه امام خمینی قدس سره، مهدی میرحیدری دریاکناری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشکده اصول الدین، ۱۳۹۳ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- تأثیر نگرش حکومتی فقیه در آرای فقهی او با محوریت آرای فقهی امام خمینی(ره)، فاطمه زین‌الدینی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید مطهری، گروه فقه و اصول، ۱۳۹۳ش.
سایر منابع
- آشنایی با فقه حکومتی؛ گفتگو با استاد کعبی، نشریه تا اجتهاد، پیش شماره ۱۰، ۱۳۹۳ش. لینک گفتگو