فقه سیاسی (منابع مطالعاتی)
فقه سیاسی به عنوان تابعی از دستگاه عمومی فقه، بخش مهمی از دانش سیاسی در جهان اسلام است که به ارزیابی عمل سیاسی مسلمانان می‌پردازد. این دانش تکالیف شرعی زندگی سیاسی مؤمنان را تعیین کرده و آیین اداره مطلوب جامعه را بر اساس ادله شرعی تبیین می‌کند. در تعریفی گسترده گفته شده: فقه سیاسی، دانشی فقهی و روش‌مند و جستجویی در منابع دین برای استنباط نظریه‌های سیاسی شارع، تعیین تکلیف افعال اجتماعی انسان از جهت سیاسی و تعیین وظایف داخلی و خارجی دولت برای تدبیر مصالح فردی و اجتماعی در راستای تربیت انسان در جهت تحصیل سعادت دنیا و آخرت است.
این مقاله لیستی از منابع فقهی مرتبط با چیستی، کلیات، تاریخچه و مسائل فقه سیاسی است. در این لیست کتاب‌ها، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و دیگر منابع که از منظر فقه معاصر به بررسی این مسئله پرداخته‌اند، گردآوری شده است.
کتاب‌ها
کتاب‌های فارسی
- کلیات فقه سیاسی، اصغرآقا مهدوی و محمدصادق کاظمی، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۹ش.
- فقه، سیاست و حکومت، علی دارابی و مسعود مطلبی، انتشارات جهاد دانشگاه تهران، ۱۳۹۹ش.
- فقه سیاسی و سیاست فقهی: بررسی تطبیقی اندیشه سیاسی فقهای اربعه، سید حسین میراحمدی، انتشارات پاد اندیشه، ۱۳۹۹ش.
- فقه سیاسی، (رشته علوم سیاسی)، طیبه محمدی پور، انتشارات پارسیان دانش پندار، ۱۳۹۹ش.
- تأثیرات قاعده تقیه بر فقه سیاسی شیعه، محسن صبوری، نشر آبات، ۱۳۹۸ش.
- مطالعات فقه سیاسی: مجموعه نشست‌ها و گفتگوها، محمود فلاح، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۷ش.
- درس‌نامه فقه سیاسی، سید جواد ورعی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و آستان قدس رضوی، ۱۳۹۷ش.
- همروی فلسفه سیاسی و فقه سیاسی، سید صادق حقیقت، انتشارات هرمس، ۱۳۹۶ش.
- انسان سیاسی از منظر فقهی، ابوالحسن حسنی، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۶ش.
- فقه سیاسی، منصور میراحمدی، انتشارات سمت، ۱۳۹۵ش.
- هرمنوتیک و اجتهاد در فقه سیاسی: مجموعه نشست‌ها و مقالات، سید کاظم میرباقری، انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- فقه سیاسی اسلام، ابوالفضل شکوری، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۷ش، انتشارات نورا، ۱۳۹۴ش.
- فقه سیاسی در اسلام: رهیافت فقهی در تأسیس دولت اسلامی، داوود مهدویزادگان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۴ش.
- تمایزات فقه و فقه سیاسی: مجموعه مقالات از اساتید حوزه فقه سیاسی، علی اصغر نصرتی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- ملاحظاتی بر چالش‌های فقه سیاسی، منصور میراحمدی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- فقه و سیاست در ایران معاصر (دوجلد)، داوود فیرحی، انتشارات نشر نی، ۱۳۹۱ش.
- شکوه کارآمدی فقه سیاسی (درآمدی بر مولفه‌های کارآمدی فقه سیاسی در حل معضلات نوظهور اجتماعی)، سید مهدی فقیهی، انتشارات زمزم هدایت، ۱۳۹۱ش.
- دانشنامه فقه سیاسی: مشتمل بر ۱۵۰۰ واژه فقهی و حقوق عمومی و اصطلاحات رشتة فقه سیاسی، عباسعلی عمید زنجانی و همکاران ، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۹۰ش.
- گفتارهایی در فقه سیاسی (حکومت، امنیت، فرهنگ)، اصغرآقا مهدوی و همکاران، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۹۰ش.
- درس‌گفتارهایی در فقه سیاسی: مجموعه مقالات، منصور میراحمدی، انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.
- اندیشه سیاسی متفکران اسلامی: فقه سیاسی اسلام، محسن مهاجرنیا، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۹ش.
- واژه‌نامه فقه سیاسی، اباصلت فروتن، علی اصغر مرادی، ٰٰانتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۳۸۹ش.
- فقه سیاسی شیعه سازو کار های تحول در دوران معاصر، سید کاظم سیدباقری، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۸ش
- بایسته‌های فقه سیاسی، عباسعلی عمید زنجانی و ابراهیم موسی زاده، انتشارات مجد، ۱۳۸۸ش.
- قواعد فقه سیاسی، روح الله شریعتی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- سیر تطور فقه سیاسی، کمال اکبری، انتشارات طرح آینده، ۱۳۸۷ش.
- فقه سیاسی، عباسعلی عمید زنجانی: جلد دوم، هشتم و دهم، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۴ش.
- فقه سیاسی، یوسف قرضاوی، (مترجم عبدالعزیز سلیمی)، نشر احسان، ۱۳۷۹ش.
- فقها و حکومت: پژوهشی در تاریخ فقه سیاسی شیعه، محمدجعفر هرندی، انتشارات روزنه، ۱۳۷۹ش.
کتاب‌های عربی
- مختارات من نصوص الفقه السیاسی، علی خالقی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۹ش.
- محمّد حسین النائینی و تأسیس الفقه السیاسی، عبدالهادی الحائری و آخرون، بیروت، مرکز الحضاره لتنمیه الفکر الإسلامی، ۲۰۱۲م.
- من الفقه السیاسی فی الاسلام، محمدصالح‌جعفر ظالمی، قم، نشر دارالکتاب الاسلامی، ۱۳۸۶ش.
- اسس النظام السیاسی عند الإمامیة، محمد سند بحرانی، قم، نشر تدین، ۱۳۸۴ش. لینک کتاب
- الفقه السیاسی الاسلامی، خالد الفهدوی، دمشق، دار الاوائل، ۲۰۰۳م.
- الفقه السیاسی عند الامام الحسن البنا، ابوفارس محمد عبدالقادر، عمان، دار البشیر، ۱۹۹۹م. لینک کتاب
- النظام السیاسی فی الإسلام رای السنة، رای الشیعة، حکم الشرع، احمدحسین یعقوب اردنی، قم، انتشارات انصاریان، ۱۳۷۴ش.
- الفقه السیاسه، سید محمد حسینی شیرازی، قم، انتشارات دار الایمان، ۱۳۶۱ش.
مقاله‌ها
مقاله‌های فارسی
- ظرفیت های مبانی امام خمینی(ره) درباره بنای عقلا برای فقه سیاسی، هادی جلالی اصل، مجله فقه و سیاست، شماره ۱، ۱۳۹۹ش. لینک مقاله
- تأثیر تأسیس جمهوری اسلامی ایران در شیوه استنباط فقه سیاسی، کمال اکبری، نشریه سیاست متعالیه، شماره ۲۵، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- ظرفیت سنجی منابع فقهی در استنباط گزاره های فقه سیاسی، سعید صفی شلمزاری، مهدی طاهری، نشریه حکومت اسلامی، شماره ۹۳، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
- جریان شناسی نواندیشی در فقه سیاسی شیعه با تاکید بر آراء شیخ اسماعیل محلاتی، حمید سعیدی جوادی و همکاران، فصلنامه پژوهش‌های مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۲۵، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- آسیب‌شناسی عرصه‌های تزاحم در مسائل فقه سیاسی، بشری عبدخدایی، محمدتقی فخلعی، محمدتقی قبولی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۸۳، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- فقه، سیاست و زمانه، تأملی در قبض و بسط تاریخی فقه سیاسی، محمدعلی حسینی زاده، مجله سیاست نامه مفید، شماره ۳، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
- سیر تحول و تکامل فقه سیاسی در ادوار تطور فقه سیاسی شیعه، مهدی طاهری ، رسول حکمی شلمزاری، مجله حکومت اسلامی، شماره ۸۲، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
- جستاری در تاریخ و ادوار فقه سیاسی شیعه، سید جواد ورعی، نشریه شیعه پژوهی، شماره ۷، ۱۳۹۵ش. لینک مقاله
- فقه سیاسی و دموکراسی، سید صادق حقیقت، نشریه اندیشه سیاسی اسلام، شماره ۴، ۱۳۹۴ش. لینک مقاله
- ماهیّت فقه سیاسی، سید سجاد ایزدهی، مجله حقوق اسلامی، شماره ۴۴، ۱۳۹۴ش. لینک مقاله
- ماهیت فقه سیاسی، مهدی طاهری و سعید صفی شلمزاری، مجله حکومت اسلامی، شماره ۷۷، ۱۳۹۴ش. لینک مقاله
- آخوند خراسانی، فقه و امر سیاسی، منصور میراحمدی، فصلنامه سیاست، دوره ۴۳ شماره ۱، ۱۳۹۲ش. لینک مقاله
- مقایسه فلسفه سیاسی و فقه سیاسی، مرتضی یوسفی راد، نشریه سیاست متعالیه، شماره ۲، ۱۳۹۲ش. لینک مقاله
- انقلاب اسلامی ایران و بسط فقه سیاسی شیعه، مسعود مطلبی و همکاران، فصلنامه مطالعات سیاسی، شماره ۱۶، ۱۳۹۱ش. لینک مقاله
- حکمت خداوند و گونه های بهره گیری از آن درفقه سیاسی، سعید ضیایی فر، نشریه علوم سیاسی، شماره ۵۹، ۱۳۹۱ش. لینک مقاله
- تاثیر تاسیس جمهوری اسلامی ایران بر فقه سیاسی، محمدجواد ارسطا و کمال اکبری، نشریه علوم سیاسی، شماره ۵۵، ۱۳۹۰ش. لینک مقاله
- غایت و ماهیت فقه سیاسی، نجف لک‌زایی، مجله سوره اندیشه، شماره ۵۲ و ۵۳، ۱۳۹۰ش. لینک مقاله
- فقه و امر سیاسی، منصور میراحمدی، نشریه جستارهای سیاسی معاصر، دوره ۲، شماره ۱، ۱۳۹۰ش. لینک مقاله
- تغییر ساختارهای اجتماعی و تحول فقه سیاسی در دوره مشروطه، محمود شفیعی، نشریه علوم سیاسی، شماره ۵۶، ۱۳۹۰ش. لینک مقاله
- انقلاب اسلامی و تحول در فقه سیاسی شیعه، علی دارابی، نشریه دانشنامه، شماره ۸۰، ۱۳۹۰ش. لینک مقاله
- درآمدی بر فقه سیاسی، داوود فیرحی، فصلنامه سیاست، دوره ۴۰، شماره ۱، ۱۳۸۹ش. لینک مقاله
- مسائل فقه سیاسى، نجف لک زایی، مجله دانش سیاسی، شماره ۱، ۱۳۸۹ش. لینک مقاله
- نقش عقل در تحول فقه سیاسی شیعه (مطالعه موردی: دوره معاصر)، سیدکاظم سیدباقری، نشریه جستارهای سیاسی معاصر، شماره ۱، ۱۳۸۹ش. لینک مقاله
- اجتهاد و بسترهای نظریه پردازی در فقه سیاسی شیعه در دوران معاصر، سید کاظم سیدباقری، نشریه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۱۶، ۱۳۸۸ش. لینک مقاله
- زبان، عمل و اجتهاد در فقه سیاسی، منصور میراحمدی، فصلنامه سیاست، دوره ۳۸، شماره ۳، ۱۳۸۷ش. لینک مقاله
- اقتضاها و امتناع های عقل گرایی در فقه سیاسی شیعه، محمود شفیعی، نشریه شیعه شناسی، شماره ۲۳، ۱۳۸۷ش.لینک مقاله
- مبانی کلامی فقه سیاسی شیعه، منصور میراحمدی، نشریه آینه معرفت، شماره ۷، ۱۳۸۴-۱۳۸۵ش. لینک مقاله
- تأملی در فقه سیاسی، محمدمهدی آصفی، مجله کیهان اندیشه، شماره ۲۴، ۱۳۶۸ش. لینک مقاله
مقاله‌های عربی
- الإفتتاحیة: نظرة فی الفقه السیاسی الإسلامی، حسن احمد الهادی، در مجله الحیاة الطیبة، شماره ۲۵، ۲۰۱۲م. gdk لینک مقاله
- مؤسس الفقه السیاسی الاسلامی الحدیث الشیخ محمد حسین النائینی، عبدالکریم آل نجف، در مجله التوحید، شماره ۷۸، ۱۴۱۶ق. لینک مقاله
- بحوث فقهیة: نظرة تأملیة فی الفقه السیاسی، محمدمهدی آصفی، در نشریه الثقافة الاسلامیه، شماره ۲۹، ۱۴۱۰ق. لینک مقاله
- الفقه السیاسی عند المسلمین، محمود فیاض، در مجله الازهر، شماره ۲۲، ۱۳۷۰ق. لینک مقاله
- الفقه السیاسی عند المسلمین، عبدالعزیز المراغی بک، در نشریه رسالة الاسلام، شماره ۳، ۱۳۶۸ق. لینک مقاله
- الفقه السیاسی عند المسلمین، اللبان بک، محمد الشافعی، در نشریه رسالة الاسلام، شماره ۲، ۱۳۶۸ق. لینک مقاله
پایان‌نامه‌ها
- عرصه های تزاحم در فقه سیاسی و رویکرد فقیهان امامیه در علاج تزاحم (حوزه تحقیق: موضوعات مکاسب محرمه)، بشری عبدخدایی، رساله دکتری در دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، ۱۳۹۸ش.
- معناشناسی واژگان مربوط به حوزه فقه سیاسی در قرآن کریم، هادی قائمی منش، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی مشهد، ۱۳۹۷ش.
- روش شناسی فقه سیاسی شیعه با تاکید بر اندیشه های امام خمینی (ره)، عبدالله نظرزاده اوغاز، رساله دکتری در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده تاریخ و مطالعات سیاسی، ۱۳۹۷ش.
- مؤلفه های فقه سیاسی شیعه و کاربرد آن بر کارآمدی سیاست خارجی نظام اسلامی، مهدی صیادشیرازی، رساله دکتری در دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۷ش.
- نقش و جایگاه قواعد فقه سیاسی در تعامل دولت اسلامی با معاهدات بین المللی، سیدعلی اشرف‌زادگان شلمانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده تاریخ و مطالعات سیاسی، ۱۳۹۷ش.
- بایسته های مهندسی فقه سیاسی شیعه، علی‌اصغر نصرتی، رساله دکتری در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده تاریخ و مطالعات سیاسی، ۱۳۹۴ش.
- فقه سیاسی در المیزان، رحیمه قربانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده حقوق و الهیات، ۱۳۹۴ش.
- فقه سیاسی شیعه و دموکراسی، زهرا طواف، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام نور تهران، ۱۳۹۳ش.
- رابطه فقه سیاسی و اخلاق از نظر خواجه نصیرالدین طوسی، محمد دبیر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم سیاسی، ۱۳۹۲ش.
- فقه سیاسی امام علی (ع)، محمد حمیداوی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۲ش.
- رابطه اصول فقه و فقه سیاسی در دیدگاه فقهای معاصر شیعه با تأکید بر آراء امام خمینی، هادی جلالی‌اصل، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۱ش.
- تأثیر متقابل فقه سیاسی و جمهوری اسلامی ایران، کمال اکبری، رساله دکتری در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۱ش.
- نقش عقل در بسط و تحول فقه سیاسی در دوران جمهوری اسلامی ایران، محرم بیابانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۰ش.
- بازتاب اندیشه حضرت امام خمینی(ره) در تحول فقه سیاسی شیعه، صلاح‌الدین علی‌پور ابدالانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۰ش.
- مناسبات جنبش مشروطیت و فقه سیاسی شیعه، تقی نامور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۰ش.
- بررسی تطبیقی مبانی فقه سیاسی مکتب قم و نجف «با تأکید بر اندیشه‌های حضرت امام (ره) و آیت‌الله خوئی (ره)»، منصوره خسروی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۰ش.
- بررسی وجوه تعامل فلسفه سیاسی و فقه سیاسی در اندیشه سیاسی امام خمینی (قدس سره)، مجتبی اکبری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده تاریخ و مطالعات سیاسی، ۱۳۹۰ش.
- منطق تحول در فقه سیاسی شیعه؛ مطالعه موردی: دوران معاصر، کاظم سیدباقری، رساله دکتری در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۹ش.
- عوامل اجتماعی تحول فقه سیاسی شیعه در ایران معاصر (با تاکید بر آیه الله محمد حسین نائینی (ره) و امام خمینی (ره))، ایوب سلطانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۸۶ش.
- نقش عقل در تولید و بسط دانش فقه سیاسی اسلامی (با تأکید بر آیت‌الله میرزا حسین نائینی و آیت‌الله سید محمدباقر صدر)، محمود ابراهیمی ورکیانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۸۵ش.
- تحول نظری فقه سیاسی شیعه از مشروطیت تا انقلاب اسلامی، عباس حیدری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه باقرالعلوم، ۱۳۷۹ش.
سایر منابع
- نوآوری‌های فقه سیاسی شیعه در دوران معاصر، داوود فیرحی، نشست علمی در موسسه فهیم، ۱۳۸۸ش. لینک نشست
- جایگاه حقوق مردم در فقه سیاسی معاصر شیعه، کاظم قاضی‌زاده، نسست علمی در موسسه فهیم، ۱۳۹۴ش. لینک نشست
- آسیب شناسی فقه سیاسی پس از انقلاب اسلامی، محمد سروش محلاتی، نشست علمی در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ۱۳۹۳ش. لینک نشست
- انقلاب و توسعه فقه سیاسی، محمد سروش محلاتی، مصاحبه با سایت شفقنا، ۱۳۹۲ش. لینک نشست
- انقلاب اسلامی و توسعه فقه سیاسی، سید سجاد ایزدهی، از سلسله نشست‌های چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۷ش. لینک نشست
- تمایزات فقه و فقه سیاسی از منظر ضرورت، موضوع و روش، محمدمهدی میرباقری، سخنرانی در در پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی، ۱۳۸۷ش. لینک سخنرانی
- حوار: مع الدکتور وهبة الزحیلی حول الفقه السیاسی الإسلامی، در مجله التوحید، شماره ۵۲، ۱۴۱۲ق. متن مقاله را از اینجا بخوانید.