شکنجه (منابع مطالعاتی)
شکنجه به معنای ایراد آزار به متهم و غیر متهم است تا اقرار به بزه یا تعهدی نماید. بعضی از فقها استمرار آزار در صدق شکنجه را لازم می‌دانند. به طور کلی شکنجه در متون حقوقی و فقهی تعریف یکسانی ندارد. با عنایت به رشد جرائم در جامعه از یک سو و تخطی بعضی از مجریان محاکم قضایی از قوانین مربوط به شکنجه از سوی دیگر، بحث از موضوع شکنجه در فقه معاصر جدی شده است.
سؤالاتی که به دنبال پاسخ آن هستیم: آیا شکنجه در اسلام حرام است؟ حدود و ثغور حرمت یا عدم آن چیست؟ در جرائم امنیتی و جرائمی که با جان و مال مردم در ارتباط است حکم شکنجه چیست؟ آیا اقرار در شرائط شکنجه اعتبار دارد؟ در صورت شکنجه دادن و ایراد آسیب به متهم و یا غیر متهم، آیا شکنجه گر ضامن است؟ یا محکمه باید جبران خسارت کند؟ آیا شکنجه‌های روحی هم شامل حرمت هستند؟ معیار در شکنجه روحی چیست؟
با توجه به تعارض میان حرام بودن آزار انسان و اهمیتی که کشف حقیقت می‌تواند داشته باشد، در خصوص جواز شکنجه در شرایط خاص یا عدم جواز آن به طور مطلق میان فقها اختلاف شده است. منابع ذیل در همین راستا گردآوری شده است.
کتابها
فارسی
- حکم شکنجه (درآمدی بر حکم شکنجه از منظر فقه فریقین)، اکرم گودرزیان‌فرد و زهرا پیرحیاتی، همدان، فراگیران سینا، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مسئله شکنجه، اکرم گودرزیان‌فرد و زهرا پیرحیاتی، انتشارات فراگیران سینا، همدان، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- حبس انفرادی از دیدگاه اسلام، محمدحسن نجاری، تهران، مجمع علمی و فرهنگی مجد، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- پیوستن ایران به کنوانسیون منع شکنجه، فرصت‌ها و محدودیت‌ها، بهار اخوان، تهران، موسسه صیانت از حقوق زنان، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- جایگاه قاعده منع شکنجه در اسناد بین‌المللی و انعکاس آن در نظام حقوقی ایران، اسماعیل رمضانی، تهران، چراغ دانش، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- اخذ اقرار با شکنجه و تطبیق آن با حقوق بشر و حقوق داخلی، غلام‌عباس صادقی، تهران، نشر میزان، ۱۳۹۳ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تبیین موضوعی ممنوعیت شکنجه و رفتارهای غیرانسانی در نظام بین‌المللی حقوق بشر، محمد ابراهیمی، تهران، نشر خرسندی، ۱۳۸۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مطالعه تطبیقی اصل ممنوعیت شکنجه در سه نظام حقوقی (اسلام، ایران و بین‌الملل بشر)، محمد شفیعی‌نیا، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ۱۳۸۸ش.
- شکنجه موقوف و شریعت در قربانگاه قدرت، ابوذر ورداسبی، تهران، نشر انجمن‌های دانش‌آموزان مسلمان، ۱۳۵۸ش.
عربی
- المسئوليه الجنائيه فى جرائم التعذيب فى ضوء الحمايه الجنائيه لحقوق الانسان، محمد علاء الدين زكى مرسى، دارالجامعة الجدیدة، ۲۰۱۳م.
- جرائم التعذيب فى القانون المصري والمقارن، محمد علاء الدين زكى مرسى، دارالجامعة الجدیدة، ۲۰۱۳م.
- حكم التعذيب للإقرار بالتهمة، عبدالله مبروك النجار، دارالنهضة العربیة، چاپ اول، ۲۰۰۱م. کتاب را از اینجا بخوانید.
- رسائل قانونية جزائرية _ جريمة التعذيب، مولف نامعلوم است. کتاب را از اینجا بخوانید.
مقالات
فارسی
- تفسیر اخراج اتباع بیگانه ذیل قاعده منع شکنجه در رویه دیوان اروپایی حقوق بشر، علیرضا جلالی، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دوره ۵۱، شماره ۴، زمستان ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- تاملاتی در مبانی حقوقی اصل ۳۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و تطبیق آن با اعلامیه جهانی حقوق بشر، یعقوب علیزاده و سعید رادمرد و حمید سرمدی، فصلنامه مطالعات حقوق شهروندی، شماره ۱۵، تابستان ۱۳۹۹ش.
- بررسی ضمانت ھای منع شکنجه در اسناد حقوق بین الملل بشر و مقایسه آن با قوانین و مقررات ایران، مریم حیدری پوری و سیدباقر میرعباسی و ابومحمد عسگرخانی، دو فصلنامه پژوهشنامه حقوق تطبیقی، دوره ۴، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- شکنجه پیشگیرانه از منظر قواعد منع شکنجه و کرامت انسانی، عقیل محمدی، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دوره ۵۰، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- تأملات حقوق بشری جنایت علیه بشریت با محوریت شکنجه (موضوع صلاحیت دیوان کیفری بین‌المللی)، قاسم پورسعید و رامین حمزه و ولی‌الله انصاری، فصلنامه حقوق پزشکی، ویژه‌نامه حقوق بشر و حقوق شهروندی، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- واکاوی ادله و اثبات جواز شکنجه در اسلام، مرتضی انفرادی و محسن رزمی، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، دوره ۵، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- مجازاتهای بدنی در اسلام با نگاهی به آموزه‌های قرآنی و چالش‌های حقوق بشری، مهدی صالحی و محمد جعفری هرندی، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره ۴۰، زمستان ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- درنگی در روایی حبس انفرادی، حمید مسجدسرایی و محمدحسن نجاری، فصلنامه پژوهشهای فقهی، دوره ۱۴، شماره ۲، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- پیشگیری وضعی تقنینی از جرم شکنجه، مهدی شیداییان و سیدجعفر اسحاقی و زهرا رجایی، فصلنامه پژوهش حقوق كيفری، دوره ۷، شماره ۲۵، زمستان ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- شکنجه مبانی اندیشگی منع در اسناد بین المللی و وضعیت نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، شهریار نبوی و محمدرضا حمزه ای، فصلنامه مطالعات حقوق شهروندی، شماره ۹، ۱۳۹۷ش.
- ممنوعیت مطلق شکنجه چشم اندازی اسلامی، سیدحسین علیزاده طباطبایی و رحیم نوبهار و سیدمحمدرضا آیتی، فصلنامه تحقيقات حقوقی، دوره ۲۱، شماره ۸۱، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- منع شکنجه و پیشگیری از آن در اسناد حقوق بشری و حقوق ایران، مهران ابراهیمی منش، سجاد ریاضی، فصلنامه اندیشمندان حقوق، شماره ۱۲، بهار ۱۳۹۶ش.
- امکان‌سنجی جواز نسبی شکنجه در موارد اضطرار به‌موجب حقوق بین‌الملل، بتول دانشجو و سیدمهدی سیدزاده ثانی و عبدالرضا جوان جعفری بجنوردی، دو فصلنامه پژوهش نامه ایرانی سیاست بین الملل، سال ۵، شماره ۱۰، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- شکنجه در موارد اضطرار ازمنظر قرآن کریم، سیدمهدی سیدزاده ثانی و عبدالرضا جوان جعفری بجنوردی و بتول دانشجو، دو‌فصلنامه قرآن فقه و حقوق اسلامی، سال ۴، شماره ۷، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- مبانی قرآنی و تحلیل فقهی منع شکنجه با مطالعه اسناد بین المللی و حقوق ایران، یدالله ملکی، فصلنامه فقه تاریخ تمدن، دوره ۲، شماره ۱، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- مطالعه تطبیقی جرم شکنجه در حقوق ایران و کنوانسیون منع شکنجه، حسن پور بافرانی و رئوف رحیمی، فصلنامه حقوقی دادگستری، دوره ۸۰، شماره ۹۳، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- تبیین مبانی و نقد سیاست کیفری ایران در زمینه منع شکنجه، ابراهیم حاجی ده آبادی و ابراهیم احمدی و جلال الدین صمصامی، فصلنامه حقوقی دادگستری، شماره ۹۰، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- مبانی شرعی ممنوعیت ایراد ضرب و جرح عمدی متهمان، اکبر وروایی، فصلنامه بصیرت و تربیت اسلامی، دوره ۱۲، شماره ۳۴، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- عنصر معنوی جنایات شکنجه با نگاهی به اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی، مهدی عبدالمالکی و سیدقاسم زمانی، دو‌فصلنامه پژوهشهای حقوق جزا و جرم شناسی، دوره ۳، شماره ۶، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- الغاء مصونیت قضایی دولت در موارد ارتکاب شکنجه مجازات‌ها و رفتارهای ظالمانه و تحقیرآمیز، حسین شریفی طراز کوهی و ساسان مدرس سبزواری، دو‌فصلنامه حقوق تطبیقی، شماره ۲، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- بررسی ممنوعیت شکنجه و اقرار ناشی از آن درحقوق بین الملل فقه و حقوق جزایی ایران، مهدی پور‌رضا، اولین همایش ملی وکالت اخلاق فقه و حقوق، سال ۱۳۹۳ش.
- کنوانسیون منع شکنجه چشم اندازی فرا راه جبران خسارت قربانیان نقض های فراسرزمینی، نیلوفر نظریانی، فصلنامه پژوهشهای حقوقی، دوره ۱۳، شماره ۲۵، ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- بررسی قاعده منع شکنجه و رفتارهای مشابه دیگر در حقوق ایران و انگلستان و با نگاهی بر اسناد حقوق بشر، فصلنامه علمی مطالعات بین المللی پلیس، دوره ۵، شماره ۲۰، ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- مبانی اصل ۳۸ قانون اساسی ایران و تحلیل سیاست کیفری ایران در حمایت از آن، علی‌اکبر ایزدی فرد و جلال‌الدین صمصامی و حسین کاویار، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال دوم، شماره ۴، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- واکاوی حکم شکنجه در حقوق بین‌الملل، حجت‌الله محمدپورآزاد و احمد مرادخانی، فصلنامه تخصصی مطالعات فقهی و فلسفی، دوره ۲، شماره ۶، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- بررسی ممنوعیت شکنجه در نظام حقوقی اسلام، حمزه قاسم، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، دوره ۵، شماره ۱۴، ۱۳۸۷ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- جرم شکنجه در حقوق ایران، محمد هادی صادقی، دو فصلنامه علوم اجتماعي و انساني دانشگاه شيراز، دوره ۱۹، شماره ۱، زمستان ۱۳۸۱ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- ممنوعیت شکنجه در حقوق اسلام، محمد هادی صادقی، دو فصلنامه علوم اجتماعي و انساني دانشگاه شيراز، دوره ۱۷، شماره ۱، پاییز ۱۳۸۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- گفتاری درباره شکنجه و پیشگیری از آن، محمدعلی اردبیلی، تحقیقات حقوقی، شماره ۲۱ و ۲۲، سال ۱۳۷۷ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- شکنجه، محمدعلی اردبیلی، تحقیقات حقوقی، شماره ۹، بهار و تابستان ۱۳۷۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
عربی
- التعويض عن الأضرار التي تلحق بضحايا التعذيب دراسة تحليلية، عفيف محمد أبو كلوب، مجلة الجامعة الإسلامية للدراسات الشرعية والقانونیة، الجامعة الإسلامية (غزه)، مجلد ۲۷، عدد ۴، ۲۰۱۹م. مقاله را از اینجا بخوانید
- جريمة التعذيب: قراءة قانونية فى اتفاقية مناهضة التعذيب وقانون العقوبات الجزائرى، روان محمد الصالح، مجلة الدراسات القانونیة والسیاسیة، عدد ۷، ۲۰۱۸م. مقاله را از اینجا بخوانید.
- حكم تعذيب المتهم والاحتيال عليه للإقرار بالتهمة: دراسة فقهية مقارنة، روحية مصطفی الجنش، مجلة کلیة الشریعة والقانون بتفهنا الأشراف (مصر)، مجلد ۱۸، شماره ۴، ۲۰۱۶م. مقاله را از اینجا ببینید
- حكم تعذيب المتهم للإقرار بالتهمة دراسة فقهية مقارنة في المذاهب الأربعة، مازن مصباح صباح، نعیم سمارة المصری، مجلة الجامعة الاسلامیة، المجلد ۱۹، العدد ۱، ۲۰۱۱م. مقاله را از اینجا بخوانید.
- التعذيب دوافعه وطرقه عند الخلفاء والولاة، رحيم حلو محمد، مجلة ابحاث البصرة للعلوم الأنسانية، المجلد ۳۳، العدد ۱، ۲۰۰۸م. مقاله را از اینجا بخوانید.
- جریمة التعذیب، عماد محمود عبید، المجلة العربية للدراسات الامنية والتدريب، المجلد ۲۳، العدد ۴۶، ربيع الاخر ۱۴۲۹ه، ابريل ۲۰۰۸م. مقاله را از اینجا بخوانید.
- الرقابة الدولية على تطبيق اتفاقية مناهضة التعذيب، مبروک جنیدي، مجلةالفکر، عدد 15 مقاله را از اینجا بخوانید.
- جريمة التعذيب في ظل التعديلات الأخيرة لقانون العقوبات الجزائري، علي عبدالصمد، مجلة الحضارة الاسلامیة. مقاله را از اینجا بخوانید.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- بررسی تطبیقی حقوق شهروندی زندانیان در ایران و فقه اسلامی و اسناد بین المللی، زهرا خاتونی، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان سمنان، مرکز پیام نور دامغان، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مفهوم و اطلاق قاعده منع شکنجه در نظام حقوقی ایران، حانیه پورکند، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- جرم شکنجه به منظور اعتراف، یک مطالعه تحلیلی در قوانین و روایات مثبت و بین المللی، مکتب اهل بیت (سلام الله علیها)، ناظم کاطع رسن، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، موسسه آموزش عالی علوم و معارف، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- حبس انفرادی از منظر فقه امامیه، حقوق ایران و اسناد بین المللی، محمدحسن نجاری، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه سمنان، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- کرامت انسانی دردادرسی های کیفری(مطالعه تطبیقی آئین دادرسی کیفری فقه واسنادبین الملل)، طاهره پایداره، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی امکان جواز شکنجه در موارد اضطرار، بتول دانشجو، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- منع شکنجه در اسناد بين‌الملل و حقوق جزای افغانستان، سید علی مطهری، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۴ش.
- بررسی منع شکنجه در اسلام و حقوق بشر، یعقوب علیزاده، دکتری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- شکنجه به منظور اقرار از منظر فقه مذاهب، میثم احمدی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- ممنوعیت مطلق شکنجه در فقه و حقوق موضوعه ایران با توجه به موازین حقوق بشر، فاطمه باقری، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور استان البرز، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- پیشگیری از جرم شکنجه در پرتو تعامل جرم شناسی و حقوق بشر، یلدا ورپشتی، دانشکاه علامه طباطبایی، ۱۳۹۰ش.
- ممنوعیت شکنجه در فقه امامیه و حقوق جزا، زهرا رمضانی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر(عج)، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۰ش.اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی شکنجه سفید، انسیه عمادزاده، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق، ۱۳۹۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی حقوقی فقهی شکنجه در حقوق ایران، جلال‌الدین صمصامی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، ۱۳۸۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- رویه قضایی دیوان اروپایی حقوق بشردرمورد شکنجه، مجازاتهای ظالمانه و رفتارهای غیرانسانی و ترذیلی، مهدی عبدالمالکی، دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۸۶ش.
- بررسی مفهوم شکنجه در کنواسیون منع شکنجه و تطبیق با نظام حقوقی ایران، زهرا جعفری، دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۸۵ش.
- جرایم علیه بشریت موضوع ماده ۷ اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری با تاکید بر قتل، شکنجه و ناپدید کردن اجباری افراد، زهرا کسمتی، دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۸۰ش.
عربی
- الأحكام الموضوعية والإجرائية في جريمة التعذيب في القانون الأردني والمصري، سامر محمد ضروس، پایان‌نامه دکتری، جامعة عین الشمس، کلیة الحقوق، ۲۰۱۵م. متن را از اینجا بخوانید.
- العقبات التي تواجه حظر التعذيب في القانون الدولي المعاصر، بن مهني لحسن، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، الجامعة حاج لخضر، ۲۰۱۰م.متن را از اینجا بخوانید.
- رسائل قانونية جزائرية – جريمة التعذيب في اطار الاتفاقيات الدوية و الاقليمية و قانون العقوبات الجزائري، بن‌داده وافیه، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، الجامعة حاج لخضر، ۲۰۱۰م. متن را از اینجا بخوانید.
- رسائل قانونية جزائرية – القيود على إثارة المسؤولية الجنائية في القانون الدولي الجنائي، العربي هاجر، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، جامعة حسیبة بن بوعلي، ۲۰۰۸م. متن را از اینجا بخوانید.
سایر منابع
- تعذیب المرأة فی سجون الامارات، گفتاری در باب شکنجه زنان در زندان امارات، سایت تشکیلات دفاع از قربانیان خشونت، ۱۳۹۷ش. متن را از اینجا بخوانید.
- اعتراف با شکنجه ( خلاصه مصاحبه با صدیقه وسمقی که به نام ایشان چاپ شده است)، صدیقه وسمقی، مجله چشم انداز ایران، آبان و آذر ۱۳۸۹ش. متن را از اینجا بخوانید.
- متن گفت‌وگوی تصویب اصل ۴۲ در مورد قانون شکنجه، علی مشکینی، حسینعلی منتظری، سید محمد حسینی بهشتی، مجلس خبرگان، ۱۳۵۸ش. متن را از اینجا ببینید.