ارتداد (منابع مطالعاتی): تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

نسخهٔ ‏۲۹ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۵:۱۹

ارتداد به‌معنای خروج از دین، همواره در دانش‌هایی مانند کلام و فقه مورد بحث قرار گرفته و شامل انکار مواردی مانند اصل دین اسلام، اصول دین، ضروریات دین و ضروری مذهب می‌شود و علاوه بر آن، استهزای خداوند، پیامبر و آیات الهی و همچنین سب پیامبر و انبیای الهی نیز از جمله مصادیق آن شمرده شده است. پاره‌ای از احکام مذکور در فقه در ارتباط با ارتداد عبارتند از: استتابه مرتد، توبه مرتد، قتل مرتد، نجاست مرتد، نقض زوجیت وی، تقسیم اموال و پرداخت مهریه زن.

ارتداد در دوره معاصر گاه با آزادی عقیده در تضاد شناخته شده و در این باره مباحثاتی فقهی در گرفته است. امام خمینی، ناصر مکارم شیرازی و محمد فاضل لنکرانی، حکم به ارتداد و مهدورالدم بودن کسانی از جمله سلمان رشدی کرده‌اند، اما در مقابل، سید سعید حکیم مجازات دنیوی را درباره کسانی که از اسلام خارج می‌شوند رد کرده است. محسن کدیور نیز بر آن است که حکم به مهدورالدم بودن مرتد یا ساب‌النبی، مستند معتبر شرعی ندارد و بر خلاف قرآن و عقل است.

درباره مسئله ارتداد سؤال‌ها و ابهام‌هایی وجود دارد که می‌بایست موضوع تحقیق و بررسی فقهی قرار گیرد؛ از جمله آنکه احکام مرتبط با ارتداد چگونه با آزادی و حق انتخاب دین و همچنین با عدم اکراه در دین قابل جمع است، یا آنکه ارتداد چه شروطی دارد و آیا ارتداد را نباید حاصل تأثیر فراگیر و گسترده رسانه‌ها بر افکار و باورهای افراد تلقی نمود؟ از سوی دیگر، آیا اجرای احکام مرتبط با ارتداد در دوره جدید، موجب وهن دین نخواهد بود و مصالح مسلمین را به خطر نخواهد انداخت؟

کتاب‌ها

فارسی

علاج مناقشات در مبانی صدور مجازات ارتداد، مسعود رمضان‌زاده، تهران، چکامه مهر، ۱۴۰۱ش صفحات ابتدایی.
در باب تکفیر و ارتداد، سید صدرا هاشمی، تهران، نگاه معاصر، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب
پاسخ به شبهات پیرامون ارتداد، محمدجواد فاضل لنکرانی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۴۰۰ش، صفحات ابتدایی کتاب.
کاربرد مبانی اصولی در حقوق کیفری: با مطالعه موردی جرم محال (تجری)، قاعده درء، اتانازی، ارتداد، کاظم خسروی و سید محسن موسوی‌فر، تهران، امجد، ۱۳۹۹ش، صفحات ابتدایی.
نگاه تطبیقی به ارتداد از دیدگاه شیعه و اهل‌سنت، روح‌الله سرمدی، اردبیل، پیروان ولایت، ۱۳۹۸ش، صفحات ابتدایی.
واکاوی حکم قضایی ارتداد، امیرحمزه سالارزائی، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی
ارتداد با تکیه بر نظریات فقهای امامیه و عامه، منیره رشیدنسب، کرج، داتیس، ۱۳۹۷ش.
ارتداد در ترازوی نقد: نقد احکام و آثار دنیوی، محمد ترکمان پیرمیشانی، تهران، کویر، ۱۳۹۷ش، صفحات ابتدایی.
ارتداد و آزادی دینی، اکرم رضا، ترجمه افضل دهمردنژاد، تهران، نسیم کویر، ۱۳۹۷ش، صفحات ابتدایی.
بررسی ماهیت فقهی و حقوقی ارتداد، مسلم بابایی، آمل، وارش‌وا، ۱۳۹۶ش، صفحات ابتدایی.
ارتداد، مصطفی باقری و طاهره گل‌محمدی، همدان، انتشارات تدین، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی
آیه ارتداد، عادل سلمانی‌نژاد، اهواز، خالدین، ۱۳۹۵ش.
نگاهی به آیات سؤال‌برانگیز قرآن کریم: ارتداد به چه معناست؟ چرا ارتداد جرم است؟، محمدعلی انصاری، مشهد، انتشارات بیان هدایت نور، ۱۳۹۵ش، صفحات ابتدایی.
مدخلی بر مفهوم عدالت و آزادی در اسلام: بازپژوهی جرم‌انگاری ارتداد، مفهوم قوامت و فلسفه مجازات در نظام حقوقی اسلام، احمد فلاحی، پیرانشهر، آراس، ۱۳۹۵ش، صفحات ابتدایی.
ارتداد در فقه و حقوق، یاسر میکائیلی میخوش، تهران، آریان قلم، ۱۳۹۴ش، صفحات ابتدایی.
مجازات ارتداد و آزادی مذهب: نقد مجازات ارتداد و سب‌النبی با موازین فقه استدلالی، محسن کدیور، سایت رسمی محسن کدیور، سال ۱۳۹۳ش، لینک.
جایگاه ارتداد و حکم آن در هندسه معرفتی انسان: تبیین ماهیت ارتداد و بررسی حکم پارادوکسیکال ارتداد با آزادی عقیده و بیان در اسلام، حیدر امانی‌فر، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۹۲ش، صفحات ابتدایی.
دین اجباری یا دین اختیاری؟ بررسی موضوع ارتداد و احکام مرتدین از صدر اسلام تا عصر حاضر، طه جابر علوانی، ترجمه امین سلیمانی، تهران، احسان، ۱۳۹۲ش، صفحات ابتدایی.
مطالعه تطبیقی ارتداد: با بررسی ادله فقهی آن، جوانمیر محمدی، تهران، سخنوران، ۱۳۹۲ش، صفحات ابتدایی.
ارتداد: ماهیت و آثار آن، مرضیه اسکندرجوی، قم، مرکز نشر هاجر، ۱۳۹۱ش، صفحات ابتدایی.
ارتداد: تحلیل حکم ارتداد و نقد و بررسی شبهات، سید محمد شفیعی مازندرانی، قم، زائر، ۱۳۹۰ش.
دین و آزادی: بحثی دربارهٔ آزادی عقیده، جهاد ابتدایی و ارتداد، ابوالفضل موسویان، تهران، صحیفه خرد، ۱۳۹۰ش.
رساله ارتداد: تبیین آرای فقهای بزرگ، علی‌اکبر ارجی، تهران، فیضیه، ۱۳۹۰ش.
ارتداد و آزادی از دیدگاه اسلام، علی شریفی، قم، نشر فقه، ۱۳۸۹ش. صفحات ابتدایی
ارتداد و مرتد، نامیق صفی‌زاده، تهران، بوره‌که‌ای، ۱۳۸۹ش.
بررسی رابطه آزادی انتخاب دین و حکم ارتداد: ارتداد و آزادی اندیشه و بیان در اسلام، حسین حبیبی‌تبار، قم، برگ فردوس و نورالنور، ۱۳۸۹ش.
ارتداد از دیدگاه فقها، اصغر تفضلی هرندی، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۸ش. صفحات ابتدایی
ارتداد، بازگشت به تاریکی: نگرشی به موضوع ارتداد از نگاه قرآن کریم، سید جعفر صادقی فدکی، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۸ش. صفحات ابتدایی
پژوهشی دربارهٔ حکم ارتداد: بر اساس منابع اهل‌سنت، طه جابر علوانی، ترجمه علی عزیزی، تهران، احسان، ۱۳۸۸ش. صفحات ابتدایی
آراء فقهی ارتداد: از دیدگاه شیعه و سنی، علی محمدیان، فراهان، دانشگاه آزاد اسلامی فراهان، ۱۳۸۷ش.
آزادی در محاق ارتداد، علی محمدیان، فراهان، دانشگاه آزاد اسلامی فراهان، ۱۳۸۷ش. صفحات ابتدایی
ارتداد، مرتد و مجازات آن در شریعت، یوسف قرضاوی، ترجمه: بهنام سلیمی، تهران، احسان، ۱۳۸۶ش. صفحات ابتدایی
ارتداد و آزادی، سید حسین هاشمی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۵ش، صفحات ابتدایی.
پیامبر اعظم و رعایت اقلیت‌ها و ارتداد، علی‌اصغر رضوانی، قم، مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۵ش، صفحات ابتدایی.
ارتداد و آزادی، مهدی عزیزان، مقدمه جعفر سبحانی، قم، امام صادق (ع)، ۱۳۸۴ش/۱۴۲۸ق.
از اسلام تا ارتداد، مختار (محمدعلی) امینیان، قم، مؤسسه انتشارات ائمه (ع)، ۱۳۸۳ش.
بررسی تطبیقی ارتداد از نظر فقه شیعه و مذاهب اربعه، محمودرضا فروحی، زنجان، نیکان کتاب، ۱۳۸۱ش.
ارتداد، محمد پاشایی، قم، لوح محفوظ، ۱۳۸۰ش.
ارتداد در اسلام، عیسی ولایی، تهران، نشر نی، ۱۳۸۰ش.
احکام مرتد از دیدگاه اسلام و حقوق بشر، سیف‌الله صرامی، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری، ۱۳۷۶ش.

عربی

حکم الارتداد فی الشریعة الاسلامیه، محمدامین نجف، با اشراف سید عادل علوی، بیروت، دارالولاء لصناعة النشر، ۱۴۳۹ق.
الارتداد فی الشریعة الاسلامیه، غازی عبدالحسن سماک، قم، طلاب البحرین فی الحوزة العلمیة بمدینة قم المقدسة، ۱۴۳۷ق/۲۰۱۵م.
عقوبة المرتد فی الشریعة الاسلامة وجواب معارضات المنکرین، محمد براء یاسین، عربستان، مرکز التأصیل للدراسات والبحوث، ۱۴۳۵ق/۲۰۱۴م، لینک.
الردة بین الحد والحریه: قرائة نقدیة فی کتاب لا اکراه فی الدین د. طه العلوانی، صالح بن علی العمیرینی، مقدمه عبدالله بن ععبدالرحمن السعد، ریاض، دارالتدمریه، ۱۴۳۴ق، ۱۴۳۴ق/۲۰۱۳م، لینک.
حکم طلاق المرتد فی المذاهب الاربعه: ویلیه بیان احکام الرده، ابوالطیب یوسف بن عدنان المناوی، ۱۴۳۴ق/۲۰۱۳م، لینک.
الارتداد وحقوق الانسان، سید لیث حیدری، دارالغدیر، قم، ۱۳۸۳ش/۱۴۲۴ق.
من ثوابت الاحکام فی الاسلام حد الردة: نقد مقال علمانی، المختار محمد التمسمانی، لبنان، ناسرون، ۲۰۱۲م.
الردة وآثارها: دراسة مقارنة مع القانون، تیسیر العمر، دمشق، دارالنوادر، ۱۴۳۳ق/۲۰۱۲م، لینک.
الفقه الجنائی فی الاسلام: الردة نموذجا، حسین الخشن، بیروت، مؤسسة الانتشار العربی، ۲۰۱۱م، لینک.
تفنید دعوی حد الردة، جمال البنا، قاهره، دار الشروق، ۲۰۰۸م.
لا اکراه فی الدین: اشکالیة الردة والمرتدین من صدر الاسلام الی الیوم، طه جابر العلوانی، قاهره، المعهد العالمی للتفکر الاسلامی و مکتبة الشروق الدولیه، ۱۴۲۷ق/۲۰۰۶م، لینک.
الردة والحریة الدینیه، اکرم رضا مرسی، المنصوره، دارالوفاء، ۱۴۲۶ق/۲۰۰۶م، لینک.
الارتداد و حقوق الانسان، سید لیث حیدری، قم، دار الغدیر، ۱۳۸۳ش، صفحات ابتدایی.
جریمة الردة وعقوبة المرتد في ضوء القرآن والسنة، یوسف القرضاوی، بیروت، مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزیع، ۲۰۰۱م.
حدیث حد الردة فی ضوء اصول التحدیث روایة ودرایه، سعد المرصفی، کویت و بیروت، مکتبة المزار الاسلامیه و مؤسسة الریان، ۱۴۱۶ق/۱۹۹۵م، لینک.
احکام الردة والمرتدین من خلال شهادتی الغزالی ومزروعه، محمود مزروعه، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م، لینک.
عقوبة الارتداد عن الدین بین الأدلة الشرعیة وشبهات المنکرین، عبدالعظیم ابراهیم محمد المطعنی، قاهره، مکتبة وهبة للطباعة والنشر، ۱۹۹۳م، لینک.
الردة عن الاسلام وخطرها علی العالم الاسلامی، عبدالله احمد قادری، مدینه، مکتبة طیبه، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م، لینک.
احکام المرتد فی الشریعة الاسلامیه: دراسة مقارنه، نعمان عبدالرزاق السامرائی، ریاض، دارالعلوم للطباعة والنشر، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م، لینک.
الحریة الدینیة وعقوبة الردة مناقشات وردود، عثمان علی حسن، لینک.

مقاله‌ها

فارسی

بازخوانی ادلّه حد قتل برای شک در نبوت (خوانش انتقادی در پرتو موازین علم فقه)، علی محمدیان و بتول سلحشور، فصلنامه فقه، شماره ۱۱۴، ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
بررسی حکم فقهی قتل مرتد، میرزا محمد مهدی بالار، فصلنامه پژوهش‌های فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۹، زمستان ۱۴۰۱ و بهار ۱۴۰۲ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
امکان‌سنجی تحقق ارتداد با اظهار ابتدایی کفر پس از بلوغ در پرتوِ رویکرد تفضلی شارع، سید محمدمهدی ساداتی و محمدهادی صادقی و سمیه سلیمانی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۱۳۰، پاییز ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
بررسی فقهی-حقوقی تأثیر ارتداد بر مهریه زوجه، الهه مرندی و فریناز سادات خطیبی قمی و سید کمال خطیبی قمی، دوفصلنامه آموزه‌های فقه مدنی، شماره ۲۵، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
نگاهی دوباره به مستندات تاریخی ارتداد، مصطفی صادقی کاشانی، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۸، شماره ۲، تابستان ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
لزوم اظهار اسلام پس از بلوغ و عدم کفایت اسلام حکمی در تحقق ارتداد، محمد نوذری فردوسیه و عبدالله امیدی‌فرد و مجید نظریان لنجی و محمد اسدی، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۸، شماره ۲، تابستان ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
تحلیل کیفیت اثبات ارتداد از منظر فقه جزایی، ایلنار علی‌نژاد، فصلنامه فقه جزای تطبیقی، دوره ۲، شماره ۱، بهار ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
تأملی در تحقق ارتداد با حصول شک، هادی محبی فردونی و احمد حاجی ده‌آبادی، فصلنامه پژوهه‌های فقهی تا اجتهاد، شماره ۱۰، پاییز و زمستان ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
تبیین مفهومی روایات ارتداد و نسبت آن با مشروعیت سیاسی، محمد قاسمی، دوفصلنامه معرفت سیاسی، سال سیزدهم، شماره ۲۶، پاییز و زمستان ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
پذیرش توبه مرتد فطری از منظر قرآن و سنت با توجه بر تعزیری‌بودن حکم ارتداد، احمد حاجی ده آبادی و مرضیه گنجعلی دارانی و جواد محمدی و محمد علی افشاری، دوفصلنامه پژوهش‌نامه امامیه، شماره ۱۳، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
تحلیلی بر مجازات تبعی ارتداد از دیدگاه فقه اسلام و قوانین کیفری ایران، مرضیه ناصری و داود داداش‌نژاد دلشاد و مرتضی براتی، دوفصلنامه پژوهش‌نامه حقوق اسلامی، سال بیست و دوم، شماره ۵۳، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
رویکرد سیاست کیفری ایران و اسناد بین‌المللی در استرداد مجرمان ارتداد، امیر اله‌دادی و ایرج گلدوزیان و داود کرمی، فصلنامه علمی مطالعات بین‌المللی پلیس، ش۴۶، تابستان ۱۴۰۰ش، مقاله را از اینجا ببینید.
مبانی و موجبات ارتداد در قانون مجازات، محمد حاج علی‌اکبری، فصلنامه قانون‌یار، دوره پنجم، شماره ۱۸، تابستان ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
مجازات ارتداد، مقابله با توطئه‌گران علیه انسجام جامعه اسلامی یا تحدید آزادی بیان، احمد باقری و مسعود مکارم، فصلنامه علمی-پژوهشی فقه، ش۱۰۱، بهار ۱۳۹۹ش، مقاله را از اینجا ببینید.
امکان‌سنجی مجازات مرتد در حقوق کیفری ایران با تأکید بر آموزه‌های روایی و اعتقادی، محمدجواد پزشکی و ایرج گلدوزیان و احمد رمضانی، مجله پژوهش‌های اعتقادی-کلامی، ش۳۹، پاییز ۱۳۹۹ش، مقاله را از اینجا ببینید.
مستندات قرآنی مسئله ارتداد از منظر فریقین، صالحه شریفی، مجله مطالعات تطبیقی قرآن و حدیث، ش۱۵، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش، مقاله را از اینجا ببینید.
حقوق شهروندی در حکومت اسلامی: بازنگری فقهی حکم قتل مرتد به سبب تکرار ارتداد، عبدالله باقری و غلامحسین مسعود و سید محمدصادق احمدی، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش۲، تابستان ۱۳۹۸ش، مقاله را از اینجا ببینید.
بازخوانی موضوع «ارتداد» از زاویه اجبار بر تغییر عقیده در پرتو آموزه‌های قرآنی و حدیثی، جواد ایروانی و رضا حق‌پناه، مجله مشکوة، ش۱۴۲، بهار ۱۳۹۸ش، مقاله را از اینجا ببینید.
پیشینه‌شناسی رابطه آزادی اندیشه و ارتداد در اندیشه معاصر، اکبر ساجدی، فصلنامه سیاست‌پژوهی، ش۱۲، بهار ۱۳۹۸ش، مقاله را از اینجا ببینید.
مقایسه آثار مدنی ارتداد در فقه اسلامی و حقوق ایران، جلیل شیعه علی و عباس شیخ‌الاسلامی، فصلنامه فقه مقارن، ش۱۳، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش، مقاله را از اینجا ببینید.
حقوق شهروندی در حکومت اسلامی: بازنگری فقهی حکم قتل مرتد به سبب تکرار ارتداد، عبدالله باقری و غلامحسین مسعود و سید محمدصادق احمدی، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش۲، تابستان ۱۳۹۸ش، مقاله را از اینجا ببینید.
مقایسه آثار مدنی ارتداد در فقه اسلامی و حقوق ایران، جلیل شیعه علی و عباس شیخ‌الاسلامی، فصلنامه فقه مقارن، ش۱۳، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش، مقاله را از اینجا ببینید.
تأملی بر حقوق شهروندی در حکومت اسلامی: بازنگری فقهی حکم قتل مرتد به سبب تکرار ارتداد، عبدالله باقری و محمدصادق احمدی و غلامحسین مسعود، مجله فقه و تاریخ تمدن، دوره ۵، ش۳، پاییز ۱۳۹۸ش، مقاله را از اینجا ببینید.
«اختفای حقیقت» پناهگاه الحاد؛ نگرشی دیگر به پدیده ارتداد، اکبر ساجدی، فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات کلامی، ش۲۰، بهار ۱۳۹۷ش، مقاله را از اینجا ببینید.
استقلال در سببیت انکار ضروری دین و نقش علم در تحقیق ارتداد، عادل اصغرپور طلوعی و رحیم وکیل‌زاده و محمدعلی حیدری و محسن شکرچی‌زاده، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره ۵۱، ش۱، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش، مقاله را از اینجا ببینید.
جستاری در کفایت اسلام یکی از والدین مرتد فطری، سید مصطفی طباطبایی و حسن علیدادی سلیمانی، فصلنامه علمی-پژوهشی کاوشی نو در فقه، ش۹۲، زمستان ۱۳۹۶ش، مقاله را از اینجا ببینید.
نگرش بر «بغی» در فقه شیعه اثنی‌عشری، سید محمد موسوی بجنوردی و انسیه عاصم نخجوانی، فصلنامه علمی-پژوهشی نامه الهیات، ش۴۰، پاییز ۱۳۹۶ش، مقاله را از اینجا ببینید.
انکار «ضروری دین» و رابطه آن با «ارتداد»، سید موسی شبیری زنجانی، مجله مطالعات فقه معاصر، ش۱، بهار و تابستان ۱۳۹۵ش، مقاله را از اینجا ببینید.
بررسی آیات ارتداد در تفاسیر فریقین، علی‌احمد ناصح و طیبه زارعی، دوفصلنامه دانشگاه قم، ش۳، بهار و تابستان ۱۳۹۵ش، مقاله را از اینجا ببینید.
حق آزادی عقیده و نقد شبهه تنافی حکم ارتداد با آن، علی نصیری، فصلنامه علمی-پژوهشی سیاست متعالیه، ش۱۲، بهار ۱۳۹۵ش، مقاله را از اینجا ببینید چکیده.
تبیین معنای «فتنه» در آیات مشتمل بر ماده فتنه با تأکید بر معنای کفر، شرک و ارتداد، کاوس روحی برندق و علی بیدسرخی، مجله علمی-پژوهشی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، ش۳۷، زمستان ۱۳۹۴ش، مقاله را از اینجا ببینید.
مبانی فقهی ارتداد با رویکرد آزاداندیشی، محمدصادق جمشیدی‌راد و حیدر امانی‌فر، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش۱۲، بهار و تابستان ۱۳۹۴ش، مقاله را از اینجا ببینید.
جایگاه فقهی و حقوقی ارتداد از دیدگاه مذاهب خمسه، محمدرضا روزبهانی، مجموعه مقالات فقهی و حقوقی، تهران، کتاب آوا، ۱۳۹۴ش.
ملاک و شرایط تکفیر از دید رشید رضا، فهیمه فیضی و سید مهدی علی‌زاده موسوی، پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی، ش۳، بهار و تابستان ۱۳۹۴ش، مقاله را از اینجا ببینید.
جرم ارتداد در روایات، سید مصطفی محقق داماد و سید محسن موسوی‌فر، آموزه‌های حقوق کیفری، دوره ۱۱، ش۸، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش، مقاله را از اینجا ببینید.
آیا می‌توان ارتداد را جرم دانست؟، مصطفی جباری، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، ش۱، بهار ۱۳۹۳ش، مقاله را از اینجا ببینید.
بررسی و نقد مجازات مرتد در اسلام و سایر ادیان، محمد ابراهیمی ورکیانی، فصلنامه علمی اندیشه نوین دینی، ش۳۶، بهار ۱۳۹۳ش، مقاله را از اینجا ببینید.
اهانت به مقدسات دینی در حقوق ایران و انگلیس، محسن رهامی و سیروس پرویزی، مجله حقوقی دادگستری، ش۸۱، بهار ۱۳۹۲ش، مقاله را از اینجا ببینید.
واکاوی جرم‌انگاری ارتداد، احمد فلاحی، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش۹، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ش، مقاله را از اینجا ببینید.
بررسی ارتداد در دائرة المعارف قرآن لیدن، حسن رضایی هفتادر و محمدمهدی عزیزاللهی، دوفصلنامه علمی-ترویجی قرآن‌پژوهی خاورشناسان، ش۱۲، بهار و تابستان ۱۳۹۱ش، مقاله را از اینجا ببینید.
بازپژوهش احکام ارتداد از منظر فقه امامیه، علی عسگری، مجله پژوهش‌های فقهی، ش۲، تابستان ۱۳۸۹ش، مقاله را از اینجا ببینید.
رابطه قرآن و آزادی و چالش‌های آن، محمدعلی رضایی اصفهانی، دوفصلنامه تخصصی قرآن و علم، ش۴، بهار و تابستان ۱۳۸۸ش، مقاله را از اینجا ببینید.
نقد و بررسی اتهام ارتداد به شیعه، حسن اسداللهی سلطان‌آبادی، فصلنامه جستار، ش۲۱و۲۲، زمستان ۱۳۸۷ش و بهار ۱۳۸۸ش، مقاله را از اینجا ببینید.
کیفر مرتد، حکمی سیاسی، سید ابوالفضل موسویان، مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش۱، زمستان ۱۳۸۸ش، مقاله را از اینجا ببینید.
بررسی ماهیت و حکم قضایی ارتداد، امیرحمزه سالارزایی، فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی شهرکرد، ش۱۰و۱۱، پاییز و زمستان ۱۳۸۷ش، مقاله را از اینجا ببینید.
ارتداد و احکام آن با رویکردی به مبانی آزادی عقیده در اسلام، حسنعلی معدنی و سید محمدرضا امام، مجله مقالات و بررسیها (دانشگاه تهران)، ش۱۶۳۷، بهار ۱۳۸۶ش، مقاله را از اینجا ببینید چکیده.
معیارشناسی ضروری دین در احکام کیفری اسلام، سید محمد محمودی گلپایگانی، مجله مقالات و بررسی‌ها (دانشگاه تهران)، ش۸۵۶، تابستان ۱۳۸۴ش، مقاله را از اینجا ببینید.
بررسی نظریه محال بودن کفر مؤمن، رضا برنجکار، فصلنامه علمی-پژوهشی دانشگاه قم، ش۲۵، پاییز ۱۳۸۴ش، مقاله را از اینجا ببینید.
بحثی دربارهٔ توبه مرتد فطری، سید ابوالفضل موسویان، فصلنامه مدرّس علوم انسانی (پژوهش‌های حقوق تطبیقی)، ویژه‌نامه حقوق، ش۲۰، زمستان ۱۳۸۳ش، مقاله را از اینجا ببینید.
ارتداد و آزادی عقیده از نگاه قرآن، سید موسی صدر، مجله پژوهش‌های قرآنی، ش۳۴، تابستان ۱۳۸۲ش، مقاله را از اینجا ببینید.
بررسی فلسفه حکم ارتداد و قلمرو آن در حقوق جزای اسلام، محمد ادیبی‌مهر، مجله حقوق خصوصی، ش۵۳۹، پاییز و زمستان ۱۳۸۲ش، مقاله را از اینجا ببینید.
ارتداد، نگاهی دوباره، سید جواد ورعی، تقریر نظرات سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، مجله حکومت اسلامی، ش۱۴، ۱۳۷۸ش، مقاله را از اینجا ببینید.
ارتداد و احکام آن از نظر منابع حقوقی در اسلام، محمدحسن مرعشی، مجله حقوقی دادگستری، ش۹، زمستان ۱۳۷۲ش، مقاله را از اینجا ببینید.

عربی

توبة المرتدّ الفطري، قراءةٌ فقهيّة جديدة، إبراهيم زارع، مجلة الاجتهاد و التجدید، العدد 57-58، 2022م. لینک
سؤال الردة فی الاسلام: حکم القتل بین المؤیدین والمعارضین، محمد عبدالفضیل عبداللطیف، مجلة قطاع الدراسات الانسانیه، ش۲۶، تابستان و پاییز ۲۰۲۰م، لینک.
الاشکالیات اللغویة المتعلقة بدراسة الردة فی الیهودیة والاسلام، الحسین محمد علی خلیل، مجلة کلیة اللغات والترجمه، ش۱۹، ۲۰۲۰م، لینک.
حریة العقیده فی الاسلام، علاء حسن جابر ابراهیم جابر، سالنامه کلیة الدراسات الاسلامیه بنین بأسوان، ش۱، ۲۰۱۸م، لینک.
الالحاد وسبل مواجهته فی الفقه الاسلامی، غنیمی عبدالستار غنیمی، مجلة الشریعة والقانون، ش۳۳، ۲۰۱۸م/۱۴۴۰ق، لینک.
القصد الجنائی فی جریمة الرده، عیسی زکی شقره، مجلة قطاع الشریعة والقانون، ش۹، ۲۰۱۷م، لینک.
الغلو تحده ضوابط الحکم بالرده، انس محمد الخلایه، تیسیر خمیس العمر، سالنامه کلیة الدراسات الاسلامیة والعربیة للبنات بالزقاریق، ۲۰۱۷م، لینک.
جنایات المرتد والجنایة علیه: دراسة فقهیة مقارنة، ابوعبیدة احمد محمد ادریس، سالنامه کلیة الدراسات الاسلامیة والعربیة للبنات بالاسکندریه، ج۵، ش۲۹، ۲۰۱۳م لینک.
موقف الاسلام من الردة، سعدالدین مسعد هلالی، لینک.
اشکالیة مفهوم الردة بین الدین والسیاسة دراسة فی التصور الاسلامی المعاصر، فکرت رفیق السید، مجلة جامعة کرکوک للدراسات الانسانیه، ش۱، ج۵، ۲۰۱۰م، لینک.
معالجة الردة فی عصر العولمة درسة فقهیة-اجتماعیه، حسام الصیفی، Journal of Fiqh، ش۶، ۲۰۰۹م، لینک.
الردة: عقوبتها وضوابطها فی الفقه الاسلامی، محمد ابولیل، دراسات: علوم الشریعة والقانون، ش۳۶، سال ۲۰۰۹م، لینک.
معظمة التوبة عند المرتد الفطری محاولة تثویر العقل الفقهی، عبدالعالی العبدونی، مجله الاجتهاد والتجدید، ش۹-۱۰، زمستان و بهار ۲۰۰۸م.
عقوبة المرتد: دراسة فقهیة جدیدة فی الملابسات والظروف،
زکاة مال المرتد فی الاسلام، فتح الله اکثم تفاحه، مجلة دراسات الاسلامیه (جامعة الملک سعود)، ش۲۰، ۱۴۲۹ق/۲۰۰۸م، لینک.
احادیث الردة والشبهات علیها، علی رشید النجار، مجلة الجامعة الاسلامیه (سلسلة الدراسات الشرعیه)، ج۱۳، ش۲، ژانویه ۲۰۰۵م، لینک.
شبهات وردد حول الردة فی ضوء السنة النبویة: دراسة حدیثیة موضوعیة، محمود السید سلامة بختیة، لینک.
حکم المرتد عن الاسلام، محمد الاباصیری، مجلة الوعی الاسلامی، ش۱۹۴، صفر ۱۴۰۱ق.
آراء الفقهاء فی المرتد عن الاسلام، محمد جمال‌الدین عواد، مجلة الازهر، سال ۴۷، صفر ۱۳۹۵ق، جزء ۲.
حکم المرتد فی الشریعة الاسلامیة والقانون الوضعی، توفیق علی وهبه، مجلة الازهر، سال ۴۴، شعبان ۱۳۹۲ق، جزء ۶.
شبهة المستشرقین فی الحدود: حد الردة فی الاسلام، محمد عبیدالله الثبیتی، الجامعة الاسلامیة بالمدینة المنوره، لینک.
اثر الردة علی عقد النکاح والحقوق المالیة المترتبة علیه فی الشریعة الاسلامیه، ماهر ذیب سعدالدین ابوشاویش، مجلة الجامعة الاسلامیه، ش۱۸۳، ج۲، لینک.
حریة المعتقد وحکم الردة فی الشریعة الاسلامیه، نبیل قرقور، مجلة المنتدی القانوني، ش۵، لینک.
الحریة فی الاسلام: الردة بین حریة العقیدة والخروج علی الجماعه، عاصم حفنی، مجلة المسلم المعاصر، سال ۳۳، ش۱۳۲، لینک.

پایان‌نامه‌ها

فارسی

بررسی شرایط ارتداد و انطباق آن بر سب النبی (ص)، محمد هنری، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید پایان‌نامه را از اینجا ببینید
تحلیل سیر مواجهه مفسران فریقین با آیات ارتداد، عزالدین معنوی، دکتری، دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید پایان‌نامه را از اینجا ببینید
مطالعه فقهی و حقوقی ارتداد، سید حشمت‌الله دولتخواه، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
واکاوی آثار ارتداد بر روابط غیر مالی زوجین در فقه مقارن و حقوق مدنی، سید حسین هاشمی زهان، کارشناسی ارشد، مدرسه عالی شهید مطهری، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
بررسی جایگاه ایمان در تحقق ارتداد، احسان بهروزی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی (ره)، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی به پایان‌نامه
بررسی فقهی حقوقی آیات الاحکام ارتداد با تکیه بر تفاسیر شیعه و سنی، طاهره دستاران، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گچساران، ۱۳۹۸ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بیان علمی و عملی انکار ضروری دین با توجه به مصادیق امروزی آن، مرضیه کوزه‌کنانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه اردکان، ۱۳۹۸ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی مجازات اعدام مرتد در اسلام با نگاهی بر آزادی عقیده و بیان در منشور حقوق بشر، قادربخش بلوچی، کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۸ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی ارتداد از نظر فقهای معاصر، نبی‌الله خالدی، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، ۱۳۹۸ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
اصطلاح‌شناسی ارتداد و کفر و احکام آنها در فقه امامیه و حقوق موضوعه جمهوری اسلامی ایران، سمیه ایماندوست، کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی آفاق، ۱۳۹۸ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی سندی و دلالی روایات مجازات ارتداد با نگاهی به اسناد بین‌الملل، مسعود رمضان‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۷ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
واکاوی رابطه آزادی عقیده و بیان و آموزه‌های ارتداد، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر با تکیه بر آیه لا اکراه، زهرا جعفری، کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیه، ۱۳۹۷ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی مجازات مرتد بر اثر تحقیق، عبدالحمید محمودی راد، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس، ۱۳۹۷ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
تبیین فلسفی حکم ارتداد و سازگاری آن با آزادی انسان از دیدگاه قرآن و روایات، محسن جان‌پور دشتی، دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۹۷ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
آثار وضعی، تکلیفی و کیفری ارتداد زن در فقه امامیه و مذاهب اربعه، فاطمه علی‌پور کیوانلو، کارشناسی ارشد، دانشگاه اردکان، ۱۳۹۷ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
مبانی کلامی محدودیت آزادی انتخاب دین در فقه اسلام، مریم جعفری، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، ۱۳۹۷ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
ارتداد صحابه از منظر اهل‌سنت، زهرا راستگو، کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۹۷ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی جرم ارتداد در رسانه‌های جمعی، معصومه کریمی، کارشناسی ارشد، دانشگاه ارومیه، ۱۳۹۷ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
ارتداد و آزادی عقیده در تفکر شیعه، فاطمه فانی، کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیه، ۱۳۹۶ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بازکاوی تفسیر لا اکراه و بررسی شبهات پیرامون آن، فاطمه حسینی کاشانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۹۶ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی تطبیقی ارتداد در دین اسلام با سایر ادیان: یهودی، مسیحی و زرتشتی، ابوالفضل صبری، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشکین‌شهر، ۱۳۹۶ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
ارتداد از منظر فریقین و حقوق موضوعه ایران، مهدی بذلی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد صفادشت، ۱۳۹۵ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
ترجمه و شرح قسمت ارتداد کتاب تفصیل الشریعة فی تحریر الوسیله، سید محمدرضا هاشمی، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، ۱۳۹۵ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی و نقد مبانی مفسران فریقین در آیات ارتداد، طیبه زارعی، دکتری، دانشگاه قم، ۱۳۹۵ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی پارادوکس حکم ارتداد در اسلام با آزادی عقیده و بیان: با تأکید بر قرآن و سنت، حیدر امانی‌فر، دکتری، دانشگاه پیام نور، ۱۳۹۴ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی تاریخی و انتقادی مسئله تکفیر تا قرن پنجم هجری، حمید انصاریان، دکتری، دانشگاه معارف اسلامی قم، ۱۳۹۴ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
سیاست جنایی تقنینی ایران در قلمرو جرایم مرتبط با آزادی عقیده و بیان، سید دانیال کرانیان، کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و فرهنگ تهران، ۱۳۹۴ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
تطور مفهومی ارتداد در اسلام تا قرن ۶ هجری، منیره السادات حسینی، کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، ۱۳۹۴ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی تطبیقی ارتداد در الهیات ادیان توحیدی: اسلام، یهودیت، مسیحیت، حسن قلی‌نژاد کرانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۹۴ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی دلایل رویکرد مسلمانان بعد از پیامبر (ص) به ارتداد، مهدی احمدی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۴ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
دیدگاه‌های نور در رابطه با جرم ارتداد، محمد نبی‌زاده کفشگر، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت، ۱۳۹۳ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی جرم ارتداد در حقوق کیفری ایران و فقه اسلامی با نگاهی به قانون مجازات اسلامی جدید، علی‌رضا خسروی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، ۱۳۹۲ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی ارتداد از دیدگاه مذاهب اسلامی، دیدار حسین سومرو، کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیه، ۱۳۹۲ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی فقهی و حقوقی انکار ضروری دین، عدنان عدنانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، کارشناسی ارشد، ۱۳۹۲ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
تقدس و آزادی بیان در حقوق کیفری اسلام، نشمین مرادی، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۹۲ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی سیاست جنایی تقنینی در خصوص ارتداد با نگاهی به قانون مجازات اسلامی، مجتبی فریادرس، کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۹۲ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی قتل غیر اهل کتاب در فقه و حقوق موضوعه، سمیرا انصاری، مؤسسه آموزش عالی غیرانتفاعی و غیردولتی شهید اشرفی، ۱۳۹۱ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
تحقیق و ترجمه کتاب الرّده، علی پیری، کارشناسی ارشد، دانشگاه معارف اسلامی قم، ۱۳۹۱ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
رابطه احکام ارتداد با آزادی عقیده در اسلام، سید جواد حسینی، کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیه، ۱۳۹۱ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
معناشناسی آیه لا اکراه فی الدین با تأکید بر نقد شبهات، حسین کامیاب، دکتری، دانشگاه معارف اسلامی قم، ۱۳۹۱ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی انکار ضروری دین و مجازات آن در فقه امامیه و اهل سنت، علی مظفری، کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیه، ۱۳۹۰ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
ارتداد از دیدگاه مذاهب پنجگانه اسلامی، طاهره قدسی، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، ۱۳۹۰ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
تکفیر مخالفان در قرآن و روایات اهل‌بیت، محمد شاه‌حسینی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم حدیث، ۱۳۹۰ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
ارتداد و آزادی‌های دینی از دیدگاه فقها و اندیشمندان اسلامی، سلیمه امیری، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۸۹ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی فقهی حقوقی آزادی دین در حقوق بشر، انور محمدی بلبان‌آباد، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، ۱۳۸۹ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی و تحلیل تفسیری و فقهی آیه شریفه لا اکراه فی الدین، امیرحسین دباغ، کارشناسی ارشد، دانشگاه کاشان، ۱۳۸۹ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
مهدورالدم در فقه شیعه با نگاهی به حقوق کیفری ایران، زهرا حاتم‌پور، کارشناسی ارشد، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، ۱۳۸۹ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی فقهی احکام جزائی ارتداد از دیدگاه امامیه و شافعیه، بلال طاهری، کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم، ۱۳۸۸ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
رژیم حقوقی مبارزه با تروریسم با رویکرد فقه اسلامی، الهام تقی‌زاده بروجردی، کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۸۸ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی فقهی موارد تغییر عناوین شرعی و آثار آن در فقه امامیه، محمدحسن بیات، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۸۸ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
مبانی فقهی و حقوقی قتل مهدور الدم و مطالعه تطبیقی آن با فقه اهل سنت، نورالله قدرتی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، ۱۳۸۴ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
ارتداد و احکام آن در فقه امامیه، اسدالله زایری، کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیه، ۱۳۸۴ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
ارتداد در مذاهب اسلامی، محمدتقی احمدی، کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیه، ۱۳۸۳ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
نقد و بررسی نظریه آزادی انتخاب دین، علی کریم‌پور قراملکی، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۸۰ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
مفهوم ارتداد و آثار حقوقی آن، حسینعلی صدیق، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۸۰ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
موازین برخورد حکومت اسلامی با اهل ذمه و مرتدین، طیب فرجی، کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق (ع)، ۱۳۷۳ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
استخفاف و استهزاء از دیدگاه قرآن و سنت: نگرشی بر زمینه‌های تفسیری - روایی - فقهی - تاریخی فتوای امام خمینی دربارهٔ نویسنده مرتد کتاب آیه‌های شیطانی، عبدالکریم جمال، کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۳ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید
آزادی عقیده در اسلام و رابطه آن با ارتداد، عباسعلی محمدی دهنوی، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۶۲ش، صفحات ابتدایی پایان‌نامه را از اینجا ببینید

عربی

التکفیر وآثاره فی مذهب الامام احمد بن حنبل: دراسة فقهیة تأصیلیه، بیان خالد محمد البلوی، کارشناسی ارشد، جامعة قطر، ۲۰۱۸م/۱۴۳۹ق، لینک.
احکام المرتد فی الشریعة الاسلامیه، امیرة محمد فخری داوود النتشه، دکتری، جامعة الخلیل فلسطین، ۱۴۳۸ق/۲۰۱۷م، لینک.
احکام المرتد في الشریعة الإسلامیة، عمادالدین محمدعلی عویضه، کارشناسی ارشد، جامعة الخرطوم، ۲۰۱۵م، لینک.
حکم منکر ضروریّ الدین، شیخ سلمان علی رضا، کارشناسی ارشد، مرکز جهانی علوم اسلامی، ۱۳۸۴ش، صفحات ابتدایی.
موقف الصحابة من الردة والمرتدین، فهد بن محمد بن عبدالرحمن القرشی، کارشناسی ارشد، جامعة ام القری (مکه)، ۱۴۲۴ق، لینک.

سایر منابع

الردة وحریة الاعتقاد: رؤیة اسلامیة جدیده، یحیی جاد، قطر، المرکز العربی للابحاث ودراسة السیاسات، ۲۰۱۱م، لینک.

@@ خط ۴۴: / خط ۴۴: @@
 # ارتداد و آزادی، مهدی عزیزان، مقدمه جعفر سبحانی، قم، امام صادق (ع)، ۱۳۸۴ش/۱۴۲۸ق.
 # از اسلام تا ارتداد، مختار (محمدعلی) امینیان، قم، مؤسسه انتشارات ائمه (ع)، ۱۳۸۳ش.
-# بررسی تطبیقی ارتداد از نظر فقه شیعه و مذهب اربعه، محمودرضا فروحی، زنجان، نیکان کتاب، ۱۳۸۱ش.
+# بررسی تطبیقی ارتداد از نظر فقه شیعه و مذاهب اربعه، محمودرضا فروحی، زنجان، نیکان کتاب، ۱۳۸۱ش.
 # ارتداد، محمد پاشایی، قم، لوح محفوظ، ۱۳۸۰ش.
 # ارتداد در اسلام، عیسی ولایی، تهران، نشر نی، ۱۳۸۰ش.