تابعیت (منابع مطالعاتی): تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

نسخهٔ ‏۱۵ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۰۳

تابعیت به‌معنای عضویت در جمعیت تشکیل‌دهنده دولت، نوعی رابطه سیاسی، حقوقی و معنوی با دولتی معین است که حقوق و تکالیفی برای شهروندان در پی دارد. مفهوم تابعیت به سه دسته تابعیت اُمی بر مبنای امت اسلامی، تابعیت قراردادی مبتنی بر قرارداد ذمه و تابعیت ملی بر اساس معیارهای حقوق بین‌الملل تقسیم شده است.

این مفهوم با پیچیده‌تر شدن روابط انسانی و بین‌المللی و همچنین ترسیم مرزهای جغرافیایی در میان کشورهای اسلامی، به عنوان مسئله‌ای مهم در پژوهش‌های فقهی شیعه و اهل سنت وارد شد. مشروعیت یا عدم مشروعیت تابعیت ملی از منظر فقهی و همچنین جواز اعطا یا سلب تابعیت، تفاوت این مفهوم در حقوق اسلامی و حقوق بین‌الملل و آثار تابعیت از جمله مباحث مطرح در فقه معاصر است.

در این زمینه دو اندیشه انکار و اثبات وجود دارد. عده‌ای از نظریه‌پردازان اسلامی منکر وجود پیشینه‌ای برای تابعیت در اسلام بوده و مشروعیت تابعیت ملی را از منظر شریعت و فقه اسلامی نمی‌پذیرند. در مقابل برخی از پژوهشگران فقهی معتقدند تابعیت پدیده‌ای مورد پذیرش اسلام و دارای سابقه در تاریخ اسلام و حکومت‌های اسلامی است. آنان با استناد به حجیت سیره‌های مستحدث عقلایی بر این باورند که در صورت عدم مخالفت با احکام و ضرورت‌های شرعی، تابعیت ملی به‌عنوان حکم اولی دارای مشروعیت خواهد بود.

به همین منظور مقاله حاضر به جمع‌آوری کتاب‌ها، مقالات، پایان‌نامه‌ها و دیگر منابعی پرداخته است که مباحث مرتبط با تابعیت را از منظر فقه معاصر بررسی می‌کند.

کتاب‌ها

فارسی

مفهوم و آثار تابعیت و شهروندی (با مطالعه فقهی)، طاهره پورنعمتی‌شمس‌آباد، کرمانشاه، نشر انصاف و دانش، ۱۴۰۱ش. صفحات ابتدایی از سامانه خانه کتاب
تحلیل تابعیت از منظر فقه اسلامی و حقوق موضوعه، محمد امامی، تهران، نشر لیما، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی از سامانه خانه کتاب
بررسی تابعیت، تابعیت مضاعف و ترک تابعیت در حقوق ایران، مهدی زاهدنژاد و معصومه رحمانی نژاد، تهران، نشر امجد، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی از سامانه خانه کتاب
بررسی تابعیت و اقامت در حقوق بین‌الملل با تاکید بر حقوق ایران و فقه و حقوق اسلامی، احمدرضا بهنیافر و محسن معتمدنیا، تهران، نشر شالان، ۱۳۹۴ش.
اسلام و حقوق بین‌الملل خصوصی: تابعیت و وضعیت پناهندگان (جلد ۱)، مصطفی دانش‌پژوه و محسن قدیر، تهران، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و وزارت امور خارجه، ۱۳۸۱ش. صفحات ابتدایی کتاب از سایت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
رس‍ال‍ه‌ ت‍اب‍ع‍ی‍ت‌ و ح‍ق‍وق‌ ب‍ی‍گ‍ان‍گ‍ان‌ در اس‍لام‌، ع‍ل‍ی‌اص‍غ‍ر ن‍ی‍ری‌ طب‍اطب‍ائ‍ی‌، تهران، ک‍ت‍اب‍خ‍ان‍ه‌ و چ‍اپ‍خ‍ان‍ه‌ اق‍ب‍ال‌، ۱۳۲۵ش.

عربی

مشکلة انعدام الجنسیة وآثارها فی حقوق الإنسان، قاهره، مرکز الدراسات العربیة للنشر والتوزیع، ۲۰۱۵م.
طرق اکتساب الجنسیة فی الشریعة الإسلامیة وانعکاسها على القوانین الوضعیة، جمال عاطف عبد الغنی رضوان، مصر، اسکندریه، مکتبة دار الوفاء القانونیة، ۲۰۱۳م.
موقف القانون من جنسیة أبناء الأم المتزوجة من أجنبی: دراسة مقارنة بالقوانین العربیة، رشا بشار إسماعیل الصباغ، عربستان، ریاض، مکتبة القانون و الاقتصاد، ۱۴۳۳ق.
الجنسیة والتجنس وأحکامهما فی الفقه الإسلامی، سمیح عواد الحسن، دمشق، دارالنوادر،‌ ۱۴۳۳ق.
الجنسیة فی الشریعة الإسلامیة، رحیل غرایبة، بیروت، الشبکة العربیة للأبحاث والنشر، ۱۴۳۲ق. لینک کتاب
حکم التجنس بجنسیة دولة غیر إسلامیة، محمد بن عبد الله السبیل، الجزایر، مجالس الهدی للانتاج و التوزیع، ۱۴۲۸ق. لینک کتاب
نظام الجنسیة فی الشریعة الاسلامیة، صلاح الدین جمال الدین، بیروت، دار النهضة العربیة للنشر والتوزیع، ۱۹۹۸م.

مقاله‌ها

فارسی

مطالعه مقایسه‌ای تابعیت در حقوق موضوعه و تابعیت در فقه اسلامی، علی قلی‌زاده و علی بهرامی‌نژاد مغویه و امراله نیکومنش، مجله حقوق پزشکی، ویژه‌نامه نوآوری حقوقی، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
تبیین فقهی تابعیت ملی با تأکید بر انگاره حکومت‏ محوری اسلام و احکام اسلامی، عباسعلی مشکانی سبزواری و ابوالقاسم علیدوست و قاسم شبان‌نیا، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۱۰۱، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
راهکارهای فقهی تصحیح شرعی رفتارهای قانون‌گذارانۀ عقلا (مطالعۀ موردی: قانون تابعیت ملی)، عباسعلی مشکانی سبزواری و ابوالقاسم علیدوست و قاسم شبان‌نیا، فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، شماره ۲۴، ۱۴۰۰ش، لینک مقاله
تابعیت و جنسیت با تأکید بر تأثیر ازدواج بر تابعیت زوجین در حقوق ایران، مصطفی دانش‌پژوه، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره ۵۱، شماره ۳، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
اشتراکات اخلاقی تحصیل تابعیت در فقه اسلامی و حقوق موضوعه، علی قلی‌زاده و امراله نیکومنش و علی بهرامی‌نژاد مغویه، فصلنامه اخلاق زیستی، دوره ۱۱، شماره ۱، ۱۴۰۰ش. لینک مقاله
واکاوی حق تابعیت مهاجر در فقه اهل بیت و قوانین حقوقی ایران و افغانستان، سید محمد حسینی دره صوفی و محمدمهدی کریمی‌نیا، دوفصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره ۱۷، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
مطالعه تطبیقی تابعیت در فقه و حقوق ایران، حسین پایروند، همایش پژوهش‌های دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام، دانشگاه جامع علمی کاربردی، ۱۳۹۸ش. لینک مقاله
تابعیت و جنسیت تأملی در نگاه جنسیتی به تابعیت فرزندان در حقوق ایران، مصطفی دانش‌پژوه، دوفصلنامه مطالعات فقهی و حقوقی زن و خانواده، شماره ۱، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
تقسیم جغرافیایی و وضع حقوقی اشخاص در فقه‌ اسلامی، نجادعلی الماسی و محمد صادقی، دوفصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۳۷، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
تحلیل تابعیت از منظر فقه اسلامی و حقوق موضوعه، محمد امامی، فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی، دوره ۳، شماره ۲، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
تبیین عنصر تابعیت در نظام حقوق بین الملل اسلامی، نیلوفر ولدبیگی و سید علی محمدی، فصلنامه تحقیقات جدید در علوم انسانی، شماره ۲۳، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
سلـب تابـعیت از نگاه حقوق اسـلام و نظـام بین المـللی حقـوق بشـر، مصطفی فضائلی و موسی کرمی، دوفصلنامه حقوق تطبیقی، دوره ۸، شماره ۱، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
دلالت‌های رویکرد حقوق اسلامی به تابعیت و شهروندی، محمد صادقی، فصلنامه وکیل مدافع، شماره ۱۶، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
تأثیر ضوابط حقوق اسلامی بر تعیین تابعیت شرکت‌های تجاری، علیرضا جعفریان و اصغر عربیان و ربیعا اسکینی، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۴۸، ۱۳۹۶ش. لینک مقاله
بررسی مقایسه‌ای مفهوم تابعیت در نظام‌های حقوق بین‌الملل معاصر و حقوق اسلام، مسعود همت، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، شماره ۲۵، ۱۳۹۴ش. لینک مقاله
تابعیت در اسلام، احمد عرب‌عامری و محمدرضا پارسامنش، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۴۱، ۱۳۹۳ش. لینک مقاله
بررسی اعتبار شرط دیانت و تابعیت گواه از منظر حقوق ایران و فقه اسلامی، مصطفی دانش‌پژوه، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره ۶۸، ۱۳۹۳ش. لینک مقاله
تابعیت طفل طبیعی در نظام حقوقی ایران، مصطفی دانش‌پژوه، فصلنامه روش‌شناسی علوم انسانی، شماره ۳۶، ۱۳۸۲ش. لینک مقاله
تابعیت، مصطفی دانش‌پژوه، دانشنامه جهان اسلام، جلد ششم. لینک مقاله

عربی

التکییف الفقهی للمواطنة والجنسیة، خالد فایت حسب الله عبدالله، مجلة القلزم العلمیة (سودان)، شماره ۸، ۲۰۲۱م.
الجنسیة المکتسبة عن طریق الأم: دراسة مقارنة، خیر الدین کاظم الأمین و علی کاظم فخری، جامعة بابل کلیة القانون، مجلة المحقق الحلی للعلوم القانونیة و السیاسیة (بغداد)، مجلد ۱۲، شماره ۳، ۲۰۲۰م.
سحب الجنسیة من المواطن دراسة مقارنة بین الفقه الإسلامی والقانون الکویتی، آلاء عادل العبید و ثامر عموش المطیری، جامعة القاهرة، مجلة القانون و الاقتصاد، شماره ۹۳، ۲۰۲۰م. لینک مقاله
فتوى التجنس بجنسیة دولة غیر إسلامیة فی ضوء مقاصد الشریعة أو الترجیح المقاصدی: دراسة تطبیقیة على مسألة التجنس بجنسیة دولة غیر إسلامیة، محمد سمومی، مجلة البلاغ الحضاری (المغرب)، شماره ۶، ۲۰۱۹م.
المواطنة والقانون: مبدأ المواطنة في الشرائع الدينية (نطاقه وتطبيقاته)، عمرو رجب السيد الصادق، المؤتمر العلمي السنوي الثاني عشر: المواطنة والقانون (مصر)، مجلد ۲، ۲۰۱۸م.
المواطنة وحقوق الأقليات، عادل إبراهيم أحمد المعصراني، المؤتمر العلمي السنوي الثاني عشر: المواطنة والقانون (مصر)، مجلد ۲، ۲۰۱۸م.
الآثار المترتبة على تطبيق مبدأ المواطنة في القانون الوضعي والشريعة الإسلامية، أحمد إسماعيل محمد مشعل، المؤتمر العلمي السنوي الثاني عشر: المواطنة والقانون (مصر)، مجلد ۲، ۲۰۱۸م.
المواطنة ضمان لحقوق الأقليات، أحمد سليمان مغاوري سليمان، المؤتمر العلمي السنوي الثاني عشر: المواطنة والقانون (مصر)، مجلد ۲، ۲۰۱۸م.
حالة الجنسیة بین الشریعة والقانون، فؤاد عبد اللطیف عثمان أحمد، مجلة الزرقا للبحوث و الدراسات الانسانیة (اردن)، مجلد ۱۵، شماره ۳، ۲۰۱۵م. لینک مقاله
مشکلة انعدام الجنسیة وآثارها فی حقوق الإنسان، حیدر ادهم عبدالهادی و سحر جاسم معین، مجله کلیة التربیة الاساسیة، جامعة البغداد، کلیة القانون، مجلد ۲۰، شماره ۸۶، ۲۰۱۴م. لینک مقاله
المدخل إلى الجنسیّة فی الفقه الإسلامی دراسة مقارنة مع القانون الوضعی، مصطفی دانش‌پژوه، سایت نصوص معاصره، ۲۰۱۴م. لینک مقاله
أسس المواطنة في القرآن والسنة والسيرة النبوية، محمد زاهد نذير أحمد، أعمال مؤتمر الأزهر العالمي لمواجهة التطرف والإرهاب: الأزهر في مواجهة الفكر الإرهابي (قاهره)، مجلد ۱، ۲۰۱۴.
حکم التجنس بجنسیة دولة غیر إسلامیة فی ضوء فقه الموازنات، محمود النجیری، مجلة مرکز البحوث والدراسات الإسلامیة، جامعة القاهرة، کلیة دار العلوم، شماره ۴۰، ۲۰۱۳م.
التجنس بجنسیة غیر إسلامیة، محمد الشاذلی النیفر، مجلة المجمع الفقهی الإسلامی (عربستان)، مجلد ۲، شماره ۴، ۱۴۲۵ق.
التجنس بجنسیة دولة غیر إٍسلامیة، محمد بن عبدالله ابن سبیل، مجلة المجمع الفقهی الإسلامی (عربستان)، مجلد ۲، شماره ۴، ۱۴۲۵ق.
دور الأم فی نقل الجنسیة الى الأولاد فی التشریعات العربیة والعراقیة دراسة مقارنة، حسن الیاسری، مجلة اهل البیت علیهم السلام، شماره ۱۲، بی تا، لینک مقاله
أحکام تجنس المسلم بجنسیة الدول غیر المسلمة، عمر جسام عنید. لینک مقاله
حمایة الأمن الوطنی للدولة فی ضوء أحکام التجنس بجنسیتها: دراسة مقارنة فی النظامین المصری و السعودی، محمد السید عرفة، جامعة نایف العربیة للعلوم الأمنیة، المجلة العربیة للدراسات الأمنیة (عربستان)، مجلد ۱۳، شماره ۲۵، ۱۹۹۸م.
إكتساب الاجنبية لجنسية زوجها في التشريعات العربية، حسن محمد الهداوي، مجلة الحقوق والشريعة، جامعة الكويت - كلية الحقوق والشريعة، مجلد ۱، شماره ۲، ۱۹۷۷م.

پایان‌نامه‌ها

فارسی

مبانی فقهی تابعیت با رویکرد تطبیقی بر نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، عباسعلی مشکانی، رساله دکتری، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی فقه - مدرسه عالی فقه تخصصی، ۱۴۰۰ش. صفحه رساله در سامانه گنج
تابعیت مسلمان و تاثیر آن برمسوولیت در فقه و حقوق کیفری، مهدی خاکپور، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مطهری، ۱۳۹۷ش. صفحه رساله در سامانه گنج
بررسی احکام و آثار نسب و تابعیت در رحم اجاره‌ای، لیلا افتاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان خراسان رضوی، مرکز پیام نور مشهد، ۱۳۹۷ش. صفحه رساله در سامانه گنج
بررسی تطبیقی حق انتقال تابعیت مادر به فرزند در فقه امامیه و نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، مائده جاهد، کارشناسی ارشد، دانشگاه اصول الدین، دانشکده اصول الدین مرکز قم، ۱۳۹۷ش. صفحه رساله در سامانه گنج
بررسی تطبیقی تابعیت در فقه و حقوق موضوعه، فرشته سلیمانی مقدم، کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۶ش.
مبانی، اقسام و آثار فقهی تابعیت کشور کفر، مرضیه ایزدی مبارکه، کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران، ۱۳۹۵ش. صفحه رساله در سامانه گنج
تابعیت زن شوهردار و آثار آن در نظام حقوقی ایران و بررسی میزان انطباق آن با قواعد فقهی، طاهره رئیسی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۵ش. صفحه رساله در سامانه گنج
ازدواج و تابعیت زن ایرانی از دیدگاه فقهی و حقوق موضوعه ایران، سمیه صبری، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور، مرکز ساری، دانشکده الهیات، ۱۳۹۱ش.
بررسی فقهی و حقوقی اقلیت‌های دینی‌، سمیه‌سادات علوی‌اصفهانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور، مرکز تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۰ش. صفحه رساله در سامانه گنج
بررسی تئوری تابعیت در اسلام و نظام‌های حقوقی معاصر، نعمت‌الله الفت، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۷۷ش. صفحه رساله در سامانه گنج

عربی

أحکام الجنسیة فی القانون القطری: دراسة فی ضوء مقاصد الشریعة الإسلامیة، میثه محمد المری، کارشناسی ارشد، کلیة الشریعة و الدراسات الاسلامیة، جامعة قطر،‌۱۴۴۰ق. لینک پایان‌نامه
المواطنة في الشريعة الإسلامية: حقوقها وواجباتها، شادي حسن محمود أبو عفيفة، کارشناسی ارشد، كلية الدراسات العليا، جامعة العلوم الإسلامية العالمية، اردن، ۲۰۱۲م.
احکام الجنسیة و المواطنة من منظور اسلامی، رنا صبحی سعید عثمان، کارشناسی ارشد، دانشکده فقه و قانون‌گذاری،جامعة النجاح الوطنیة، فلسطین، ۲۰۱۱م. لینک پایان‌نامه
آثار التجنس بجنسیة دولة غیر إسلامیة فی ضوء أحکام الشریعة الإسلامیة، سراج الهدى محمد مأمون، کارشناسی ارشد، کلیة العلوم الاسلامیة، جامعة المدینة العالمیه، مالزی، ۲۰۱۰م.
جنسیة الأشخاص الاعتباریة: دراسة مقارنة بین الشریعة و النظام، نافع بن عوض الله بن محمد السهلی، کارشناسی ارشد، کلیة الشریعة، الجامعة الإسلامیة بالمدینة المنورة، ۱۴۳۰ق.
فقد الجنسیة وآثاره: دراسة مقارنة، خالد بن عبدالعزیز ترکی الترکی، کارشناسی ارشد، کلیة المعهد العالی للقضاء، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، ریاض، ۱۴۲۵ق.
الجنسیة فی الشریعة الإسلامیة، رحیل محمد الرحیل، کارشناسی ارشد، کلیة الشریعة، الجامعة الاردنیة، ۱۹۸۳م.

@@ خط ۲۹: / خط ۲۹: @@
 # مطالعه مقایسه‌ای تابعیت در حقوق موضوعه و تابعیت در فقه اسلامی، علی قلی‌زاده و علی بهرامی‌نژاد مغویه و امراله نیکومنش، مجله حقوق پزشکی، ویژه‌نامه نوآوری حقوقی، ۱۴۰۰ش. [http://ijmedicallaw.ir/article-1-1388-fa.pdf لینک مقاله]
 # تبیین فقهی تابعیت ملی با تأکید بر انگاره حکومت‏ محوری اسلام و احکام اسلامی، عباسعلی مشکانی سبزواری و [[ابوالقاسم علیدوست]] و قاسم شبان‌نیا، [[فصلنامه حکومت اسلامی]]، شماره ۱۰۱، ۱۴۰۰ش. [http://mag.rcipt.ir/article_142537_81e2cf25bf4550acef193719a62bcb82.pdf لینک مقاله]
-# راهکارهای فقهی تصحیح شرعی رفتارهای قانون‌گذارانۀ عقلا (مطالعۀ موردی: قانون تابعیت ملی)، عباسعلی مشکانی سبزواری و ابوالقاسم علیدوست و قاسم شبان‌نیا، فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، شماره ۲۴، ۱۴۰۰ش، [https://frh.sccsr.ac.ir/article-1-372-fa.pdf لینک مقاله]
+# راهکارهای فقهی تصحیح شرعی رفتارهای قانون‌گذارانۀ عقلا (مطالعۀ موردی: قانون تابعیت ملی)، عباسعلی مشکانی سبزواری و ابوالقاسم علیدوست و قاسم شبان‌نیا، [[فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی]]، شماره ۲۴، ۱۴۰۰ش، [https://frh.sccsr.ac.ir/article-1-372-fa.pdf لینک مقاله]
 # تابعیت و جنسیت با تأکید بر تأثیر ازدواج بر تابعیت زوجین در حقوق ایران، [[مصطفی دانش‌پژوه]]، [[فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی]]، دوره ۵۱، شماره ۳، ۱۴۰۰ش. [https://jlq.ut.ac.ir/article_83661_27e192e2825d0798314a62fe23b0119f.pdf لینک مقاله]
 # اشتراکات اخلاقی تحصیل تابعیت در فقه اسلامی و حقوق موضوعه، علی قلی‌زاده و امراله نیکومنش و علی بهرامی‌نژاد مغویه، فصلنامه اخلاق زیستی، دوره ۱۱، شماره ۱، ۱۴۰۰ش. [https://journals.sbmu.ac.ir/be/article/view/36605/28549 لینک مقاله]