نظارت فقیه (منابع مطالعاتی): تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

نسخهٔ ‏۲۲ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۳۴

نظریه نظارت فقیه به این معناست که فقیه صرفا بر اسلامی بودن احکام در حکومت نظارت کند بدون اینکه ولایتی در اعمال قدرت داشته باشد. این نظریه بدیل نظریاتی چون نظریه ولایت فقیه و نظریه وکالت فقیه است و راه‌کاری برای دخالت دین توسط فقیهان در امور سیاسی یک کشور شناخته می‌شود. هدف از نظارت فقیه منحرف نشدن جامعه و برنامه‌های سیاسی و اجتماعی آن از حدود الهی است.

از جمله سوالاتی که درباره نظارت فقیه امکان طرح دارد این است که رابطه نظارت فقیه با شورایی بودن امور مهم که مورد تایید نصوص فقهی و عقل است چیست؟ آیا فقیه صرفا ناظر و اطلاع‌دهنده اشتباهات است یا حق به‌دست گرفتن امور اجرایی و عوض کردن تصمیم سیاست‌مداران را نیز دارد؟ وظیفه فقیه در صورت مخالف سیاست‌مداران از تذکر او چیست؟

از فقهای معاصر، محمدحسین نائینی، سید محمدباقر صدر، سید ابوالقاسم خویی و حسینعلی منتظری در نظریه اخیر خود، موافق این نظریه هستند. برخی از دلائلی که با آن حکم به صحت این نظریه می‌کنند امور ذیل است: ۱.تمسک به برخی روایات و کنار گذاشتن احادیثی که شان ولایت مطلق را برای فقیه می‌داند. ۲.تمسک به قدر متیقن در حوزه مسئولیت‌های فقیه و ۳. قاعده‌ای تحت عنوان «اصل عدم نفوذ تصرف کسی در حق دیگری». بر اساس این اصل هر کس خودش بر سرنوشت خود حاکمیت دارد و بدون اذن امام یا شخص ماذون از او کسی حق تصرف در امور دیگری را ندارد.

در صفحه ذیل، منابع فقهی این موضوع جمع‌آوری شده است.

کتاب‌ها

فارسی

نظریه سیاسی شهید سیدمحمدباقر صدر، طالب حمدانی، مترجم اسماء خواجه‌زاده، قم، نشر کتاب فردا، ۱۳۹۵ش.
آشنایی با اندیشه سیاسی شهید صدر (رحمه‌الله)، علیرضا بی‌نیاز و محمدمهدی باباپور و منصور میراحمدی، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، ۱۳۹۲ش.
درآمدی بر ولایت فقیه، سید سجاد ایزدهی، قم، موسسه صراط مبین، ۱۳۹۲ش. صفحات ابتدایی از سامانه خانه کتاب
بررسی تطبیقی نظریه‌های ولایت فقیه، شریف لک‌زایی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش. صفحات ابتدایی کتاب از سامانه خانه کتاب
نظریه سیاسی شهید سیدمحمدباقر صدر، علی معموری، قم، اشراق، ۱۳۸۰ش.
نظارت یا ولایت فقیه از منظر فقیهان معاصر و امام خمینی، محمدحسن قدردان قراملکی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، قم، ۱۳۷۸ش. کتاب را از اینجا بخوانید.
حکومت ولایی، محسن کدیور، تهران، نشر نی، ۱۳۷۸ش.
درآمدی بر نظریه دولت در اسلام (درباره نظریه ولایت فقیه)، احمد جهان‌بزرگی، تهران، اندیشه جوان، ۱۳۷۸ش.
نظریه‌های دولت در فقه شیعه، محسن کدیور، تهران، نشر نی، ۱۳۷۶ش.صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
اندیشه‌های سیاسی آیت‌الله شهید سیدباقر صدر، صدرالدین قپانچی، مترجم ب شریعتمدار، تهران، نشر رسا، ۱۳۶۲ش.

عربی

الاسلام یقود الحیاة، سید محمدباقر صدر، وزارة الارشاد الاسلامی، تهران، ۱۳۹۹ق. کتاب را از اینجا بخوانید.

مقاله‌ها

فارسی

درهم تنیدگی مشروعیت (حقانیت) و مقبولیت در حکومت اسلامی در نظریه شهید صدر، رضا رمضان نرگسی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۱۰۴، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا بخوانید
بررسی تطبیقی حکومت در اندیشة سیاسی نائینی و مطهری، شریف لک‌زایی و بهمن زارعی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۹۵، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید
مبنای مشروعیت و مقبولیت حکومت اسلامی در منظومه فکری آیت الله سید محمدباقر صدر، محمد بازوند و مسعود مطلبی و علی فلاح نژاد و علی فلاحی سیف الدین، فصلنامه پژوهش های سیاسی و بین المللی، شماره ۴۲، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید
قلمرو اختیارات حاکم اسلامی از منظر آیت الله خویی رحمه اله، نجف لک‌زایی و احمد رهدار و احمدعلی خسروی و سید جواد میرخلیلی، مطالعات انقلاب اسلامی، دوره ۱۶، شماره ۵۸، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
شیوه های نظارت و اعمال آنها در نظام مردم سالار اسلامی از منظر قانون اساسی، احمدرضا شاه‌علی، پژوهش‌های انقلاب اسلامی، دوره ۸، شماره ۲۹، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
ضرورت و مشروعیت حکومت و ولایت فقیه از منظر امام‌خمینی (ره) و میرزای نائینی (ره)، سید مجید میردامادی، دوفصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۳۶، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
مسئولیت‌های فرد و دولت در اندیشه‌ی سیاسی شهید صدر، رضا خراسانی، فصلنامه سیاست متعالیه، شماره ۱۴، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
زعامت سیاسی فقیه در اندیشه مرحوم آیت الله خویی، محمدجواد ارسطا، فقه حکومتی، دوره ۱، شماره ۲، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
ولایت فقیه یا نظارت فقیه، سید احمد حبیب نژاد، دوفصلنامه فقه حکومتی، دوره ۱، شماره ۲، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
مناسبات فقه و سیاست از منظر سه دیدگاه وکالت، نظارت و ولایت فقیه با تاکید بر دوره معاصر، احمد رهدار و علی فقیهی، حکومت اسلامی، دوره ۱۸، شماره۳، پیاپی ۶۹، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
نقش مردم در حکومت اسلامی از نگاه مقام معظم رهبری و شهید صدر، سید حامد شاهرخی، فصلنامه فرهنگ پژوهش، شماره ۱۲، ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
اهداف و كاركردهای نظارت در نظام سياسی اسلام، جستارهای سياسی معاصر، بهرام اخوان کاظمی، دوفصلنامه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال اول، شماره دوم، ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
مفهوم و چیستی حکومت در اندیشه سیاسی شهید صدر (ره)، محمدحسین جمشیدی، فصلنامه سیاست، دوره ۳۸، شماره ۳، ۱۳۸۷ش. مقاله را از اینجا بخوانید

پایان‌نامه‌ها

فارسی

نقش مردم در نظارت و مهار قدرت سیاسی از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی و حقوق افغانستان، میربهمن الدین کمالزاده، کارشناسی ارشد، دانشکده فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، ۱۴۰۰ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
مقایسه تطبیقی حدود و اختیارات ولی فقیه بر اساس نظریه‌های انتصاب، انتخاب، وکالت و نظارت فقیه، زهرا فتحی، جامعة الزهرا س، ۱۴۰۰ش.
بررسی مقایسه‌ای نظریه حکومت اسلامی از دیدگاه محقق نائینی و امام خمینی، محسن کریمی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۷۵ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.

سایر منابع

تبیین نسبت نظریه ولایت فقیه با نظارت فقیه، ابراهیم کلانتری، سایت خبرگزاری بین المللی قرآن، ۱۴۰۱ش. متن را از اینجا بخوانید.

@@ خط ۱۳: / خط ۱۳: @@
 # آشنایی با اندیشه سیاسی شهید صدر (رحمه‌الله)، علیرضا بی‌نیاز و محمدمهدی باباپور و منصور میراحمدی، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی، ۱۳۹۲ش.
 # درآمدی بر ولایت فقیه، سید سجاد ایزدهی، قم، موسسه صراط مبین، ۱۳۹۲ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/93/93320817.pdf صفحات ابتدایی از سامانه خانه کتاب]
+# بررسی تطبیقی نظریه‌های ولایت فقیه، شریف لک‌زایی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/85/85801037.pdf صفحات ابتدایی کتاب از سامانه خانه کتاب]
 # نظریه سیاسی شهید سیدمحمدباقر صدر، علی معموری، قم، اشراق، ۱۳۸۰ش.
 # نظارت یا ولایت فقیه از منظر فقیهان معاصر و امام خمینی، محمدحسن قدردان قراملکی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، قم، ۱۳۷۸ش. [http://www.imam-khomeini.ir/fa/c78_121437/کتاب/امام_خمینی_و_حکومت_اسلامی_پیشینه_و_دلایل_ولایت_فقیه/نظارت_یا_ولایت_فقیه_از_منظر_ف کتاب را از اینجا بخوانید.]
 # حکومت ولایی، محسن کدیور، تهران، نشر نی، ۱۳۷۸ش.
+# درآمدی بر نظریه دولت در اسلام (درباره نظریه ولایت فقیه)، احمد جهان‌بزرگی، تهران، اندیشه جوان، ۱۳۷۸ش.
 # [[نظریه‌های دولت در فقه شیعه (کتاب)|نظریه‌های دولت در فقه شیعه]]، [[محسن کدیور]]، تهران، نشر نی، ۱۳۷۶ش.[https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/87/87630066.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید]
 # اندیشه‌های سیاسی آیت‌الله شهید سیدباقر صدر، صدرالدین قپانچی، مترجم ب شریعتمدار، تهران، نشر رسا، ۱۳۶۲ش.