مرجعیت شورایی (منابع مطالعاتی)

آخرین ویرایش: ۱۴۰۳/۸/۳

---

همه منابع مطالعاتی

مرجعیت شورایی یا اجتهاد گروهی که در عربی با عنوان الإجتهاد الجَماعی خوانده می‌شود، نظریه‌ای است که برخی فقه‌پژوهان آن را به عنوان جایگزینی برای مرجعیت فردی معرفی کرده‌اند. مرجعیت فردی نظریه و سیره رایج در بین فقیهان شیعه است. در این بحث پرسش اصلی آن است که آیا نظریه جمعی از فقیهان بدون آن که مستند به شخص خاصی باشد می‌تواند حجت باشد؟ به عبارت دیگر آیا می‌توان چنین فتوایی را به عنوان فتوای شرعی معیار عمل قرار داد؟ اگر بنا باشد یک گروه فتوا بدهند اعضای این گروه چه کسانی باید باشند؟ در صورت عدم اتفاق نظر این گروه بر یک فتوای خاص سازوکار انتخاب فتوای نهایی چگونه است؟ نسبت نظریه مرجعیت شورایی با لزوم تقلید از اعلم چیست؟ آیا از این نظریه می‌توان به ولایت شورایی هم رسید؟ در دوران معاصر پژوهش‌های متعددی با محوریت اجتهاد جمعی انجام و منتشر شده است.

کتاب‌ها

فارسی

1. بررسی فقهی مبانی و قلمرو فتوا و حکم شورایی، سیدجواد ورعی، تهران، نشر پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. شورای فتوی یا اجتهاد گروهی، حسن مبینی سوچلمایی، ساری، مرکز انتشارات توسعه علوم، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. اجتهاد شخصیت حقوقی، سید رضا شیرازی، مشهد، نسیم رضوان، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر این کتاب در اصل پایان‌نامه کارشناسی ارشد نویسنده است.
4. شورا در فتوا، حمید شهریاری، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. توحید فتوا، سید محمدرضا طباطبایی، تهران، انتشارات اطلاعات، ۱۳۸۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر این کتاب پیش‌تر به صورت سلسله مقالاتی در شماره‌های ۹–۱۷ مجله نامه جامعه در سال ۱۳۸۴ش منتشر شده بود.

عربی

1. الاجتهاد الجماعي: تأصیل و تخلیل، باسم حسین عیتانی، اردن، مکتبة الرسالة، ۲۰۱۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. الاجتهاد الجماعي فی الفقه الإسلامی، خالد حسین الخالد، امارات متحده عربی، مرکز جمعة الماجد للثقافة و التراث، ۲۰۰۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. الشوری فی الشریعة الإسلامیة، حسین بن محمد المهدی، مصر، مکتبة المحامی، ۲۰۰۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. الاجتهاد الجماعي المنشود فی ضوء الواقع المعاصر، قطب مصطفی سانو، اردن، دار النفائس، ۲۰۰۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. الاجتهاد الجماعي و دور المجامع الفقهیة فی تطبیقه، شعبان محمد اسماعیل، بیروت، لبنان، دار البشائر الإسلامیة، ۱۹۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
6. الاجتهاد الجماعي فی التشریع الإسلامی، عبدالمجید السوسوه الشرفی، قطر، کتاب الأمة، ۱۴۱۸ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

مقاله‌ها

فارسی

1. اجتهاد و افتای شورایی، سید جواد ورعی، فصلنامه فقه، شماره ۹۸، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. اجتهاد جمعی و نقش آن در حل مسائل نوین فقه اسلامی، محمد شهنوازی‌فر و امیرحمزه سالار‌زایی، ارائه شده به کنفرانس بین‌المللی آينده‌پژوهی، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. تأملی در کتاب اجتهاد شخصیت حقوقی، سید علی علوی قزوینی، فصلنامه نقد کتاب فقه و حقوق، شماره ۷، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. مروری بر کتاب شورای فتوی یا اجتهاد گروهی، اکبر خادم الذاکرین (خادمی اصفهانی)، فصلنامه نقد کتاب فقه و حقوق، شماره۶، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. مجامع فقهی و نقش آن در اجتهاد معاصر، سهیلا رستمی و اسماعیل قاضی‌نیا، فصلنامه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، شماره ۴۰، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
6. آیت الله منتظری و ایده‌های نو در تحول مرجعیت، رضا احمدی، پایگاه مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا بخوانید
7. شورای فقهی یا فتوای شورایی در استنباط احکام شرعی، محمد بهرامی خوشکار، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۶۴، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
8. شورای فتوا، محمدجعفر هرندی، فصلنامه فقه و مبانی حقوق، شماره ۱۷، ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

1. الاجتهاد الجماعي والمجامع الفقهية المعاصرة، آلاء بنت مجرب سلمي، مجلة كلية الشريعة والقانون بأسيوط، مجلد ۳۵، شماره ۱، ۲۰۲۳م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. الإجتهاد الجماعی: مجلس الإفتاء السوری نموذجاً، موفق العمر، مجلة رواء، شماره ۵، ۱۴۴۲ق. مقاله را از اینجا بخوانید
3. الإجتهاد الجماعی المعاصر: اشکالیات التطبیق و مقترحات المعالجة و التطویر، نبیل جمعه العبری، مجلة جامعة الشارقة، مجلد ۱۷، شماره ۱، ۱۴۴۱ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. الفقه بین الإجتهاد آلفردی و الجماعی: من مرجعیة آلفرد الی مرجعیة المجمع الفقهی، حیدر حب‌الله. منشر شده در سایت شخصی نویسنده. ۲۰۱۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. الإجتهاد الجماعی و دوره فی معالجة النوازل: حقیقته و أهمیته، محمد بن متعب بن سعید کردم، مجلة الحقیقة، سال ۱۱، شماره ۲، ۲۰۱۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
6. الإجتهاد الجماعی مفهومه و حجیته، حسن مبینی و حسین ناصری مقدم، مجله الإجتهاد المعاصر، سال دوم، شماره ۴، ۲۰۱۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
7. الإجتهاد الجماعی فی معالجة النوازل (حقیقته- أهمیته)، نایف بن عمار آل وقیان الدوسری، مجلة الحضارة الإسلامیة، مجلد ۱۵، شماره ۲۲، ۲۰۱۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
8. الإجتهاد الجماعی و أهمیته فی الفقه الإسلامی، سعید محی‌الدین سعید المجمعی، مجلة البحوث و الدراسات الأسلامیة، عراق، ۲۰۱۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
9. الترجیح بالإجتهاد الجماعی، قحطان محبوب فضیل، عراق، جامعة تکریت، مجلة العلوم الإسلامیة، شماره ۱۱، ۱۴۳۳ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
10. نظریة الإجتهاد الجماعی: دراسة فی الأصول و السیاقات، محمد ادیبی‌مهر و مرتضی کشاورزی ولدانی، فصلنامه الإجتهاد و التجدید، شماره ۲۰–۲۱، ۱۴۳۳ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
11. الإجتهاد الجماعی و أهمیته فی معالجة القضایا العامة، محمد ابوالفتح البیانونی، منتشر شده در سایت شخصی نویسنده، ۲۰۱۲م. مقاله را از اینجا بخونید
12. الإجتهاد الجماعی فی معالجة النوازل: حقیقته، أهمیته، تطبیقاته الفتوی الجماعیة، محمد الزحیلی، مجلة الثقافة الإسلامیة، مجلد ۸، شماره ۱، ۲۰۱۲م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
13. منهجیة مؤسسات الإجتهاد الجماعی فی السودان: دراسة تحلیلیة حول مجمع الفقه الإسلامی و هیئات الرقابة الشرعیة المصرفیة، محمد شریف بشیر الشریف و محمد یوسف خالد، مجلة إدارة و بحوث الفتوی، جامعة العلوم الإسلامیة المالیزیة، مجلد ۲، شماره ۱، ۲۰۱۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
14. الإجتهاد الجماعی و أهمیته فی العصر الحاضر، فرید بن یعقوب المفتاح، فصلنامه رسالة التقریب، شماره ۸۳، ۱۴۳۲ق. مقاله را از اینجا بخوانید
15. عنایة الشیخ ابن عثیمین و مشارکته فی مجال الفقهی الجماعی، صالح بن عبد الله بن حمید، ندوة جهود الشیخ محمد العثیمین العلمیة، ۲۰۱۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
16. الإجتهاد الجماعی و أهمیته فی مواجهة مشکلات العصر، وهبة مصطفی الزحیلی، ارائه شده به المؤتمر العالمی للفتوی و ضوابطها، ۲۰۰۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
17. الإجتهاد الجماعی و أهمیته فی مواجهة مشکلات العصر، شعبان محمد اسماعیل، ارائه شده به المؤتمر العالمی للفتوی و ضوابطها، ۲۰۰۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
18. الإجتهاد الجماعی و أهمیته فی نوازل العصر، صالح بن عبدالله بن حمید، ارائه شده به المؤتمر العالمی للفتوی و ضوابطها، ۲۰۰۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
19. الإجتهاد الجماعی، محمد تقی العثمانی، ارائه شده به المؤتمر العالمی للفتوی و ضوابطها، ۲۰۰۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
20. الإجتهاد الجماعی، أحمد الریسونی، ارائه شده به المؤتمر العالمی للفتوی و ضوابطها، ۲۰۰۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
21. تنظیم الإجتهاد الجماعی فی العالم الإسلامی، ماهر حامد الحولی، فلسطین، غزه، مجلة الجامعة الإسلامیة، مجلد ۱۷، شماره ۲، ۲۰۰۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
22. دور المجامع الفقهیة و الاجتهاد الجماعی فی معالجة المستجدات من الناحیة الشرعیة و سبل تطویرها، محمدعلی التسخیری، مؤتمر عالمی منهجیة الإفتاء فی عالم مفتوح الواقع الماثل و العمل المرتجی، ۲۰۰۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
23. التحقیق فی مصطلح الإجتهاد الجماعی و بیان ضوابطه، خالد حسین الخالد، مجلة الإسلام المعاصر، شماره ۱۱۵، ۲۰۰۵م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
24. الإجتهاد الجماعی و مجامع الفقه الإسلامی: نموذج مجمع الفقه الإسلامی فی السودان، عبدالرحیم علی محمد ابراهیم، در الإجتهاد و التجدید: مجموعة من المقالات المختارة للمؤتمر الدولی الخامس عشر للوحدة الإسلامیة، ج۲، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۸۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
25. قرائة تحلیلیة فی مصطلح الإجتهاد الجماعی المنشود، قطب مصطفی سانو، مجلة کلیة الدراسات الأسلامیة و العربیة، شماره ۲۱، ۲۰۰۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
26. أحکام؛ الاجتهاد الجماعی و طفل الإنابیب، احمد الحجی الکردی، مجلة الوعی الاسلامی، السنة الخامسة و الثلاثون، العدد ۴۱۰، ۱۴۲۰ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
27. إعداد الممارسین للاجتهاد الجماعی: رؤیة فقهیة و تاریخیة و منهجیة، مجلة المسلم المعاصر، محمد کمال الدین امام، مجلد ۲۱، العدد ۸۴، ۱۹۹۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
28. الإجتهاد الجماعی و أهمیته فی العصر الحدیث، العبد خلیل، مجله دراسات العلوم الإسلامیة، اردن، مجلد ۱۴، شماره ۱۰، ۱۹۸۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
29. الإجتهاد و التجدید و أصول الفقه فی فکرنا المعاصر: الاجتهاد الجماعی نموذجا، سعید شبار، مراکش، بی‌نا، بی‌تا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
30. الإجتهاد الجماعی المعاصر، محمد بن سالم آل رمیح، منتشر شده در پایگاه اینترنتی مداد، بی‌تا. مقاله را از اینجا بخوانید
31. الإجتهاد الجماعی: واقعه و آفاقه، نایف بن عمار آل وقیان، منتشر شده در پایگاه جامعة الأمیر سطام بن عبد العزیز، بی‌تا. مقاله را از اینجا بخوانید

پایان‌نامه‌ها

فارسی

1. شورای افتاء و اعتبار فتوای شورایی، رضا بهرامی خوشکار، دانشکده الهیات، دانشگاه شهید مطهری، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. مرجعیت شورائی، ‏محسن پوراکبر‏، پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی، حوزه علمیه قم، ۱۳۹۶ش. پایان‌نامه سطح سه حوزوی کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. اجتهاد جمعی و نقش آن در حل مسائل نوین فقه اسلامی، محمد شهنوازی‌فر، دانشکده الهیات، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. ضرورت و مبانی اجتهاد تخصصی و شورایی، سید محمدمهدی شهریاری، مجتمع دانشگاهی ولی عصر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. اجتهاد شخصیت حقوقی، سید رضا شیرازی، حوزه علمیه قم، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه سطح سه حوزوی. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
6. مرجعیت شورایی، حسن باقریه یزدی، مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان، ۱۳۸۹ش. پایان‌نامه سطح سه حوزوی. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

1. الاجتهاد الجماعي في الفقه الإسلامی و أثره فی ترشید الفتوی، حسام صبری عبدالمنعم عثمان، کلیة‌ اللغات و الترجمة، جامعة الإزهر، ۲۰۱۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. الاجتهاد الجماعي و تطبیقاته المعاصرة، نصر محمود الکرنز، کلیة الشریعة و القانون، الجامعة الإسلامیة، فسطین، ۲۰۰۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. الاجتهاد الجماعی و أثره في الفقه الأسلامی، عبدالله صالح حمو بابهون، کلیة الدراسات العلیا، الجامعة الأردنیة، ۲۰۰۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

سایر منابع

1. بررسی مزایا و چالش‌های اجتهاد گروهی، گفت‌وگو با محمد عندلیب همدانی، شبکه اجتهاد، اردیبهشت ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. بررسی نظریه فتوای شورایی، سید جواد ورعی، نشست علمی در مؤسسه فهیم، قم، آذر ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. بررسی و نقد فقهی نظریه مرجعیت شورایی، نشست علمی با ارائه قدیرعلی شمس، مدرسه فقهی امام محمد باقر(ع)، مهر ماه ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. مسئله تقلید (مرجعیت شورایی)، درس‌های خارج علیرضا اعرافی. سال‌ ۱۳۹۵ش. دسترسی به متن و صوت درس‌ها اینجا و اینجا
5. «اجتهاد گروهی» یا «شورای فتوا»، یادداشت اینترنتی در پایگاه اجتهاد. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
6. مرجعیت شورایی یا شورای فتوا، عمادالدین باقی، یادداشت در هفته‌نامه شهروند، شماره ۱۶، شهریور ۱۳۸۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
7. میزگرد اجتهاد شورایی با حضور سید محمد موسوی بجنوردی، ابوالقاسم گرجی و علیرضا فیض، پژوهشنامه متین، شماره ۲۰، ۱۳۸۲ش. متن میزگرد را از اینجا بخوانید
8. اجتهاد گروهی: نقد و معرفی کتاب الإجتهاد الجماعی، مهدی مهریزی، دوماهنامه آیینه پژوهش، شماره ۵۰، ۱۳۷۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

1. الاجتهاد الجماعی و التخصص فی أبواب الفقه، محمد الموسوی، ۲۰۲۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. الإجتهاد الجماعی مشکلات و آفاق، قطب مصطفی سانو، گفتگوی تلویزیونی در برنامه الشریعة و الجیاة در شبکه الجزیرة، ۲۰۰۵م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. الإجتهاد الجماعی، یادداشت در مجلة الوعی، شماره‌های ۲۱۴ و ۲۱۵، ۱۴۲۵ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر، قسمت دوم
4. الإجتهاد الجماعی واقع و طموح، علاء الدین زعتری، سخنرانی در ملتقی الإسلامی الأول فی مجمع الشیخ احمد کفتارو، دمشق، ۲۰۰۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. الإجتهاد الجماعی فی العالم الإسلامی، مجموعه نشست‌ها و گفتگوهای ندوة الأجتهاد الجماعی فی العالم الإسلامی، امارات، ۱۹۹۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر، جلد دوم
6. مجلس الإفتاء أو الإجتهاد الجماعی، بحثی از عباس کاشف الغطاء، منتشر شده در سایت مؤسسه کاشف الغطاء، بی‌تا. متن بحث را از اینجا بخوانید