نقش زمان و مکان در اجتهاد (منابع مطالعاتی)

نقش زمان و مکان در اجتهاد و استنباط احکام اسلامی بسیار مهم و غیر قابل انکار است و در تمام فروعات فقه جاری و ساری است. این تأثیر باعث تغییر موضوع شده و بالتبع حکم آن نیز تغییر خواهد کرد. نادیده گرفتن این تأثیر باعث احیای فقه خوارجی خواهد شد.

با رشد جامعه بشری و تغییر در سبک زندگی انسان مسائلی به وجود آمده است که با عدم تغییر در اجتهاد و فقه نمی‌توان آن مسائل را حل کرد و در نتیجه فقه و بالتبع دین کارایی خود را در بخش عمده‌ای از زندگی از دست خواهد داد. به عنوان مثال مسائلی همچون تغییر جنسیت، عقد بیمه، تلقیح مصنوعی و ... نمونه‌هایی هستند که بدون تغییر در سبک اجتهاد نمی‌توان پاسخ آن را داد.

از این رو در فقه معاصر به دنبال این هستیم که: آیا در منابع استنباط فقهی از نقش زمان و مکان حرفی به میان آمده است؟ تأثیر این نقش تا کجاست؟ آیا اعمال این نقش و تأثیر آن موجب از بین رفتن دین و فقه نخواهد شد؟ منابع ذیل در راستای پاسخ به این سؤالات جمع‌آوری شده است.

کتاب‌ها

فارسی

مفصل‌ترین منبع درباره نقش زمان و مکان در اجتهاد، مجموعه مقالات کنگره بررسی مبانی فقهی امام خمینی «نقش زمان و مکان در اجتهاد» است که در سال ۱۳۷۴ش برگزار شده و مقاله‌های آن کنگره در یک مجموعه ۱۵ جلدی منتشر شده است. ناشر این مجموعه مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی است.
تاثیر زمان و مکان در تعیین مجازات‌های تعزیری، مرضیه بابایی، کرج، انتشارات ملرد، ۱۴۰۲ش. صفحات ابتدایی کتاب در سامانه خانه کتاب
حقوق زوجین در فقه امامیه و حقوق ایران (تاثیر زمان و مکان)، مرضیه بابایی، تهران، نشر ماهواره، ۱۴۰۲ش. صفحات ابتدایی کتاب در سامانه خانه کتاب
تاثیر زمان و مکان در تطور آراء فقیهان، سید محمد سیدیان آرانی، تهران، نشر پشتیبان، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب در سامانه خانه کتاب
آثار زمان و مکان در حقوق کیفری اسلامی، منصف به‌آیین، تهران، نشر آریا دانش، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب در سامانه خانه کتاب
تاثیر زمان و مکان در تطور آراء فقیهان، سیدمحمد سیدیان‌آرانی، تهران، انتشارات پشتیبان، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش مقاصد شریعت در تاثیر مقتضیات زمان بر سیاست کیفری اسلام، محمدعلی احمدی ابهری، قم، نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۶ش.
زمان و مکان و تاثیر آن بر روابط حقوقی زوجین، اعظم غیاثی ثانی، تهران، نشر پژوهشگر برتر، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب در سامانه خانه کتاب
وقف ابزار سرمایه: مقتضیات زمان و مکان در وقف، حسن ولی‌داد، تهران، نشر آپ، ۱۳۹۶ش.
جایگاه زمان و مکان در دین از نگاهی تازه، محمد منصورنژاد، تهران، انتشارات جوان پویا، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مبانی نقش زمان و مکان در استنباط احکام از دیدگاه امام خمینی و شهید صدر (بررسی مقایسه ای)، اصغر آقامهدوی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۸۹ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
سیر تطور فقه اجتهادی در بستر زمان، محمدابراهیم جناتی شاهرودی، قم، نشر انصاریان، ۱۳۸۹ش.
اموال و مالکیت: تاثیر زمان و مکان بر قانون مدنی، صحبت‌الله سلطانیان، تهران، نشر جاودانه، ۱۳۸۹ش. صفحات ابتدایی کتاب در سامانه خانه کتاب
تحول و پویایی فقه شیعه: تأثیر زمان و مکان در فقه شیعه، مهدی شوشتری، مشهد، پیام کلیدر، ۱۳۸۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش مقتضیات زمان و مکان در نظام کیفری اسلامی با تاکید بر نظریه زمان و مکان حضرت امام خمینی (س)، حسن رضایی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۳ش.
نقش زمان و مکان در اجتهاد: مجموعه مصاحبه‌ها، مجموعه نویسندگان، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۰ش.
نقش زمان و مکان در اجتهاد: مجموعه مقالات، مجموعه نویسندگان، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۰ش.
تاثیر زمان و مکان بر قوانین جزایی اسلام، حمید دهقان و ابوالقاسم گرجی، قم، نشر مدین، ۱۳۷۶ش.

عربی

دور الزمان و المکان فی استنباط الاحکام الشرعیه: دراسه فی التاصیل و التطبیق، حسن فوزی‌فواز، قم، دار زین ‌العابدین، ۱۴۰۲ش.صفحات ابتدایی کتاب در سامانه خانه کتاب (این کتاب در اصل رساله دکتری نویسنده بوده است)
دور الزمان و المکان في الإجتهاد، محمدمهدی آصفی، نجف (عراق)، مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، ۱۴۳۲ق.
رسالة فی تأثیر الزمان و المكان على استنباط الأحكام، جعفر سبحانی، قم، موسسه الامام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق. کتاب را از اینجا ببینید

مقاله‌ها

فارسی

قاعده «تعزیر کلّ أحدٍ بحسبه»؛ اعتبارسنجی و مصداق ‌شناسی، مرتضی چیت‌سازیان، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۲۷، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
تأثیر مقتضیات زمان و مکان بر مفهوم تمکین و نشوز موثر در نفقه از دیدگاه فقه امامیه، نجمه شریف‌پور و محمد بهرامی خوشکار و سید ابوالقاسم نقیبی، فصلنامه مطالعات زن و خانواده، شماره ۲۵، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
نقش زمان و مکان در تحول موضوعات و تغییر احکام فقهی خمس با تاکید بر نظر امام خمینی (ره)،جعفر اقلیمی و ذبیح‌الله مطهری‌خواه و مرضیه پیله‌ور، فصلنامه سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، دوره ۶، شماره ۳، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
نقش ولی فقیه در کارآمدسازی احکام بر اساس مقتضیات زمان و مکان، هادی رحیمی و امیر وطنی و حسین ناصری مقدم و سودابه رضوانی، فصلنامه دین‌پژوهی و کارآمدی، شماره ۳، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
تأثیر عرف و مقتضیات زمان و مکان بر احکام امضایی، نجمه شریف‌پور و محمد بهرامی خوشکار و سید ابوالقاسم نقیبی، فصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره ۲۷، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
مؤلفه‌های زمانی و مکانی در اجرای حدود و رویکرد قانون مجازات اسلامی در تعلیق و تبدیل آن، عباس تقوایی و عاطفه لرکجوری و ساسان ملک مطیعی، فصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره ۲۷، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
نقش زمان و مکان در فرایند اجتهاد در نزد امامیه، رضا خدابخش یوسفی، دوفصلنامه مطالعات اصول فقه امامیه، شماره ۱، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
تحلیل نقش زمان و مکان در جواز و عدم جواز تعدد زوجات از منظر آیات و روایات، رضا عسگری و محمود قیوم‌زاده خالقی و عباسعلی حیدری، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره ۴۸، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
فلسفه عقوبت تعزیر از منظر آموزه های جرم شناسی اسلامی، سیدمحمدرضا موسوی فرد و حدیثه ذوالفقاری، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی عدل و انصاف، شماره ۱۴، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
جایگاه ولی فقیه در تطبیق احکام با مقتضیات زمان و مکان، هادی رحیمی و امیر وطنی و حسین ناصری مقدم و سودابه رضوانی، فصلنامه پژوهش‌های نوین دینی، شماره ۲، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
ارتباط ولایت مطلقه فقیه با نقش زمان و مکان در اجتهاد، افسانه ترکاشوند، محمود قیوم‌زاده، عباسعلی حیدری، فصلنامه سپهر سیاست، دوره ۶، شماره ۲۲، زمستان ۱۳۹۸ش، ص ۱-۲۲. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسی تطبیقی نقش زمان و مکان در استنباط احکام اسلامی از دیدگاه سید محمدباقر صدر و مرتضی مطهری، محمد دارائی، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، بهار ۱۳۹۸ش، ص۲۳-۴۹. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش آنتولوژی فقه در موضوع‌شناسی فقهی، حسین حسن‌زاده، دوفصلنامه مدیریت دانش اسلامی، شماره ۲، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
سنت و اجتهاد در اسلام و مسیحیت: سازوکارهای دو دین در تطابق با خواسته‌های زمان و مکان، بهروز حدادی، دوفصلنامه پژوهشنامه ادیان، شماره ۲۶، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
تأثیر زمان و مکان بر نشوز زوجه و ضمانت اجرایی آن با تکیه بر آرای امام خمینی(س)، سیدمحمد موسوی بجنوردی و طاهره محمدعلی میرزایی، فصلنامه پژوهش‌نامه متین، شماره ۷۹، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
نقش زمان و مکان در تغییر احکام از دیدگاه فقهاء امامیه و اهل سنت، علی تقوی، دوفصلنامه اندیشه مذاهب اسلامی، دوره ۲، شماره ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۶ش، صفحه ۹۱-۱۱۱. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
تحولات معاصر و تاثیر آن در کیفیت میراث زوجه در حقوق ایران، سید محمد صدری و محمدرضا نبی زاده اربابی و محمدیار ارشدی و حیدر امیرپور، دوفصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، شماره ۱۷، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
مؤلّفه‌های تأثیرگذار در اجرای حدود، عابدین مؤمنی و سید محمود علوی و حامد رستمی نجف آبادی، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۱۷، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
چیستی و چرایی تغییر حکم در فقه عامه، حسین بیرشک و عبدالسلام امامی، پژوهش‌نامه فقه اجتماعی، شماره ۱۱، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
تبیین جایگاه مقتضیات زمان و مکان در اجتهاد در فرآیند اجتهاد (مطالعه‌ای در آرای فقهای امامیه با رویکردی خاص بر اندیشه امام خمینی(س))، مهدی عباسی سرمدی و میلاد مشایخ، پژوهش‌نامه متین، شماره ۷۲، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
نقش زمان و مکان در تعمیم مصادیق احتکار با رویکردی به آرای امام خمینی، سید محمد موسوی بجنوردی، افسانه مهدیان کرانی، پژوهشنامه متین، دوره ۱۷، شماره ۶۹، زمستان ۱۳۹۴ش، صفحه ۵۳-۷۲. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
قلمرو نقش زمان و مکان در فرایند اجتهاد، خلیل‌الله احمدوند، دوفصلنامه پژوهش‌نامه میان‌رشته‌ای فقهی، پیاپی ۵، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش، ص۹۷-۱۲۰. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
تاثیر تئوری مقتضیات زمان و مکان بر احکام ذمّه با رویکردی بر نظر امام خمینی(س)، سید محمد موسوی بجنوردی و فرحناز افضلی قادی، فصلنامه پژوهش‌نامه متین، شماره ۶۲، ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
بررسی نقش زمان و مکان درفقه محیط زیست، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره ۶، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۲ش، صفحه ۶۹-۸۴. مقاله را از اینجا ببینید
نقش زمان و مکان در استنباط احکام از منظر برخی فقهای بزرگ امامیه و اهل سنت، حسینعلی قاسم‌زاده، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، بهار ۱۳۹۱ش، دوره ۸، شماره ۲۷، ص۸۹-۱۱۰. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
تأثیر زمان و مکان در تطور آراء فقیهان، ابوالقاسم نقیبی، حسین جلیل‌زاده، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره ۸، شماره ۲۷ - بهار ۱۳۹۱ش، ص۱۶۵-۱۹۵. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
زمان و مکان و آسیب شناسی آن در استنباط احکام، ابوالقاسم رحیمی بالویی، فصلنامه کتاب نقد، پیاپی ۵۴، بهار ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش زمان و مکان در استنباط، جعفر سبحانی، فصلنامه فقه اهل بیت، زمستان ۱۳۸۸ش، شماره ۴۳. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
سیر تحول فقه اجتهادى در بستر زمان، محمدابراهیم جناتی، فصلنامه فقه، دوره ۱۶، شماره ۶۰ - ۵۹، بهار ۱۳۸۸ش، صفحه ۲۵-۶۲. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
زمان و مکان و نقش آنها در اجتهاد، علیرضا صابریان، فصلنامه الهیات و حقوق دانشگاه رضوی (آموزه های فقه مدنی)، شماره ۱، سال ۸، بهار ۱۳۸۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
الزمان و المكان و تأثير هما في عملية الإستنباط، ناصر مکارم شیرازی، موسوعة الفقه الاسلامي المقارن، بی تا. مقاله را از اینجا ببینید
نقش زمان و مکان در استنباط، جعفر سبحانی تبریزی، فصلنامه فقه اهل بیت(ع)، شماره ۴۳، ۱۳۸۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
نقش دو عنصر زمان و مکان در اجتهاد، سید علی حسینی اشکوری، فصلنامه فقه و مبانی حقوق، شماره ۲، ۱۳۸۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
زمان و مکان در فقه: تحولات قانونگذاری در حقوق زنان، یوسف درویشی هویدا، فصلنامه پژوهش زنان، دوره۱، شماره۳ -شماره پیاپی۳، بهار۱۳۸۱ش، ص۶۷-۸۵. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عنصر زمان و مکان و نقش آن در تحول اجتهاد بر احکام جزائی اسلام، محمود درویش ترابی، کیومرث کلانتری درونکلا، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره ۱۵، شماره۵۴، زمستان ۱۳۷۹ش، صفحه ۴۹-۶۶. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش زمان در تحول سیره‌ها و واژگان از نگاه شهید صدر، احمد مبلغى، فصلنامه فقه اهل بیت ۱۳۷۹ش، شماره ۲۴. مقاله را از اینجا ببینید
مروری بر کنگره بررسی مبانی فقهی امام خمینی و نقش زمان و مکان در اجتهاد، محمدمهدی فقیهی، فصلنامه حضور، شماره ۱۵، ۱۳۷۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
دیدگاه ها در باره تاثیر عنصر زمان و مکان بر اجتهاد، محمدعلی رضایی، فصلنامه حضور، شماره ۱۵، ۱۳۷۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
نقش زمان و مکان در اجتهاد و ادلّه اعتبار آن، سید مهدی موسوی، فصلنامه حضور، شماره ۱۴، ۱۳۷۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش عنصر زمان و مکان در اجتهاد شیعی، سید مصطفی محقق داماد، فصلنامه دانشگاه انقلاب، شماره ۱۰۵، بهار و تابستان ۱۳۷۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
قرآن و نقش زمان و مکان در اجتهاد، حسین غفاری، فصلنامه حضور، شماره ۱۳، ۱۳۷۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش زمان و مکان در اجتهاد، محمدابراهیم جناتی، دوماهنامه کیهان اندیشه، شماره ۵۰، ۱۳۷۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش زمان و مکان در فقه، و اجتهاد، علیرضا فیض، فصلنامه حضور، شماره ۵ و ۶، ۱۳۷۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

ویژه‌نامه‌

فصلنامه نقد و نظر، دوره ۲، شماره ۵، زمستان ۱۳۷۴ش، صفحه ۸۰-۳۰۰. مجله را از اینجا ببینید

مقالات این ویژه‌نامه بدین شرح است:

نقش علوم بشری در اجتهاد، صادق لاریجانی کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
درک زمان و موضوعات جدید، اکبر قنبری کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
امام خمینی و فقاهت مبتنی بر زمان و مکان، کاظم قاضی‌زاده کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
شیوه اکتشاف ملاک، سعید رحیمیان کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش زمان و مکان در حلّ تعارض اخبار، سید احمد حسینی کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش زمان و مکان از دیدگاه شهید صدر، محمود زمانی کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
منطقة الفراغ، محمد رحمانی کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
تأملّی دیگر در تأثیر زمان و مکان در اجتهاد، محمدجواد ارسطا کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
سه گونه دانش در سه قلمرو، محمد مجتهد شبستری کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
جایگاه موضوع ‏شناسی در اجتهاد، ابوالقاسم فنائی کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مبانی تطبیق‌‏پذیری قوانین اسلامی با تحوّلات اجتماعی، سید مصطفی محقق داماد مقاله را از اینجا ببینید

عربی

دور الزمان والمكان في الاجتهاد المعاصر، حسین الخشن، مندرج در سایت نویسنده، بی تا، تاریخ بازدید ۱۷ تیر ۱۴۰۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
تأثير الزّمان والمكان في عمليّة الاستنباط، السيد ياسين السيد قاسم الموسوي، مجلة رسالة القلم، شماره ۷۰، ۲۰۲۱م. مقاله ار از اینجا ببینید
أثر الزمان في الأحكام الفقهية، سهام علي حسين الناصري، المجلة الآداب بجامعة الكوفة-كلية الفقه، المجلد ۱، العدد ۴۹، ۲۰۲۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
الإسلام ومتطلبات العصر أو دور الزمان والمكان في الاستنباط، جعقر سبحانی تبریزی، مندرج در سایت مجمع جهانی تقریب، ۲۰۱۹م، تاریخ بازدید ۱۷ تیر ۱۴۰۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
الزمان و المكان في نظر الامام الخميني (ره)، مجید امینی، مجلة الحضارة الاسلامیة، شماره ۶، مندرج در سایت حوزه، تاریخ درج ۲۹ خرداد ۱۳۸۹ش، تاریخ بازدید ۱۷ تیر ۱۴۰۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
دور الزمان و المکان فی إستنباط الأحکام (دراسة فقهیة مقارنة)، هادی موافق سدهی، مجلة رسالة‌التقریب، شماره ۸۰، ۱۴۳۱ق. مقاله را از اینجا ببینید
دور الزمان والمكان في الاجتهاد لدى الشهيد الصدر، محمود زمانی، مجله فقه اهل بیت، شماره ۴۶، ۱۴۲۸ق. مقاله را از اینجا ببینید
دور الزمان و المکان فی الاجتهاد، محمدابراهیم جناتی شاهرودی، مجلة التوحید، شماره ۷۲، ۱۴۱۵ق. مقاله را از اینجا ببینید

پایان‌نامه‌ها

فارسی

نقش زمان و مکان در اجتهاد و تاثیر آن بر فقه زنان در آرای امام خمینی (س)، مهری یوسفی، کارشناسی ارشد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسی فقهی عامل زمان و مکان در موسیقی از نظر امام خمینی و رهبری ( آیت الله خامنه ای )، فیض کاشانی و محقق سبزواری، امیرحسین روزبه، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان مازندران، مرکز پیام نور ساری، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببیند
بررسی تأثیر زمان و مکان در انعطاف‌پذیری احکام فقهی با تکیه بر آرای امام خمینی و آیت‌الله سید احمد خوانساری، زهرا زهانی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه حکیم سبزواری، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببیند پایان‌نامه کارشناسی ارشد
بررسی تطبیقی مبانی و ادله تأثیر عنصر زمان و مکان در استنباطات فقهی امامیه و اهل سنت، حسین الیوسف، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسی تأثیر دو عنصر زمان و مکان بر صحت و بطلان احکام، سکینه آقاجانی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج)، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
تأثیر مقتضیات زمان و مکان بر استنباط احکام فقهی و حقوقی، فاطمه جلالی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم، دانشگاه تربیت معلم تهران، انسانی، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش زمان و مکان در استنباط احکام و شناخت موضوعات، هادی موافق سدهی، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش زمان و مکان در اجتهاد، زهرا رضوی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
اثرگذاری زمان و مکان بر ایجاد قوانین کیفری جمهوری اسلامی ایران، علی‌اکبر خبازی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، مرکز پیام نور تهران، ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش مقتضیات زمان و مکان در نظام کیفری اسلامی از دیدگاه فقه شیعه، احمد اکبری، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، ۱۳۸۶ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
نقش زمان و مکان در اجتهاد، سید تنویر حیدر رضوی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۸۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
معیار مالیت مورد معامله در فقه امامیه و نقش زمان و مکان در آن، سعید درویشی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، ۱۳۸۱ش. صفحه پایان‌نامه در سامانه گنج
نقش زمان و مکان در استنباط احکام فقهی، علی احمدی‌نژاد، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش زمان و مکان در حقوق کیفری اسلامی، حسن رضایی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۷۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش زمان و مکان در اجتهاد، رضا شجاعی دیوکلائی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۷۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

سایر منابع

فقه پویا؛ تأثیر زمان و مکان در اجتهاد، مصاحبه با سید محمد موسوی بجنوردی، روزنامه بیان، ۱۹٬، ۲۲ و ۲۶ خرداد ۱۳۷۹ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
فقه و زمان، گفت‌وگو با سید محمود هاشمی شاهرودی، محمد یزدی، محمدمهدی آصفی، در مجله فقه اهل بیت، شماره ۳، ۱۳۷۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نقش زمان و مکان در اجتهاد، گفت‌وگو با محمدابراهیم جناتی، کیهان فرهنگی، شماره ۳، سال ۹، خرداد ۱۳۷۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر