نقش زمان و مکان در اجتهاد (منابع مطالعاتی)
نقش زمان و مکان در اجتهاد و استنباط احکام اسلامی بسیار مهم و غیر قابل انکار است و در تمام فروعات فقه جاری و ساری است. این تأثیر باعث تغییر موضوع شده و بالتبع حکم آن نیز تغییر خواهد کرد. نادیده گرفتن این تأثیر باعث احیای فقه خوارجی خواهد شد.
با رشد جامعه بشری و تغییر در سبک زندگی انسان مسائلی به وجود آمده است که با عدم تغییر در اجتهاد و فقه نمی‌توان آن مسائل را حل کرد و در نتیجه فقه و بالتبع دین کارایی خود را در بخش عمده‌ای از زندگی از دست خواهد داد. به عنوان مثال مسائلی همچون تغییر جنسیت، عقد بیمه، تلقیح مصنوعی و ... نمونه‌هایی هستند که بدون تغییر در سبک اجتهاد نمی‌توان پاسخ آن را داد.
از این رو در فقه معاصر به دنبال این هستیم که: آیا در منابع استنباط فقهی از نقش زمان و مکان حرفی به میان آمده است؟ تأثیر این نقش تا کجاست؟ آیا اعمال این نقش و تأثیر آن موجب از بین رفتن دین و فقه نخواهد شد؟ منابع ذیل در راستای پاسخ به این سؤالات جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- مفصل‌ترین منبع درباره نقش زمان و مکان در اجتهاد، مجموعه مقالات کنگره بررسی مبانی فقهی امام خمینی «نقش زمان و مکان در اجتهاد» است که در سال ۱۳۷۴ش برگزار شده و مقاله‌های آن کنگره در یک مجموعه ۱۵ جلدی منتشر شده است. ناشر این مجموعه مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی است.
- تاثیر زمان و مکان در تطور آراء فقیهان، سیدمحمد سیدیان‌آرانی، تهران، انتشارات پشتیبان، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جایگاه زمان و مکان در دین از نگاهی تازه، محمد منصورنژاد، تهران، انتشارات جوان پویا، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی نقش زمان و مکان در استنباط احکام از دیدگاه امام خمینی و شهید صدر (بررسی مقایسه ای)، اصغر آقامهدوی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۸۹ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تحول و پویایی فقه شیعه: تأثیر زمان و مکان در فقه شیعه، مهدی شوشتری، مشهد، پیام کلیدر، ۱۳۸۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقش زمان و مکان در اجتهاد: مجموعه مصاحبه‌ها، مجموعه نویسندگان، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۰ش.
- نقش زمان و مکان در اجتهاد: مجموعه مقالات، مجموعه نویسندگان، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۰ش.
- رسالة فی تأثیر الزمان و المكان على استنباط الأحكام، جعفر سبحانی، قم، موسسه الامام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق. کتاب را از اینجا ببینید
مقاله‌ها
فارسی
- نقش زمان و مکان در فرایند اجتهاد در نزد امامیه، رضا خدابخش یوسفی، دوفصلنامه مطالعات اصول فقه امامیه، شماره ۱، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ارتباط ولایت مطلقه فقیه با نقش زمان و مکان در اجتهاد، افسانه ترکاشوند، محمود قیوم‌زاده، عباسعلی حیدری، فصلنامه سپهر سیاست، دوره ۶، شماره ۲۲، زمستان ۱۳۹۸ش، ص ۱-۲۲. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی تطبیقی نقش زمان و مکان در استنباط احکام اسلامی از دیدگاه سید محمدباقر صدر و مرتضی مطهری، محمد دارائی، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، بهار ۱۳۹۸ش، ص۲۳-۴۹. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقش زمان و مکان در تغییر احکام از دیدگاه فقهاء امامیه و اهل سنت، علی تقوی، دوفصلنامه اندیشه مذاهب اسلامی، دوره ۲، شماره ۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۶ش، صفحه ۹۱-۱۱۱. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تبیین جایگاه مقتضیات زمان و مکان در اجتهاد در فرآیند اجتهاد (مطالعه‌ای در آرای فقهای امامیه با رویکردی خاص بر اندیشه امام خمینی(س))، مهدی عباسی سرمدی و میلاد مشایخ، پژوهشنامه متین، شماره ۷۲، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در تعمیم مصادیق احتکار با رویکردی به آرای امام خمینی، سید محمد موسوی بجنوردی، افسانه مهدیان کرانی، پژوهشنامه متین، دوره ۱۷، شماره ۶۹، زمستان ۱۳۹۴ش، صفحه ۵۳-۷۲. مقاله را از اینجا ببینید
- قلمرو نقش زمان و مکان در فرایند اجتهاد، خلیل‌الله احمدوند، دوفصلنامه پژوهشنامه میان‌رشته‌ای فقهی، پیاپی ۵، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش، ص۹۷-۱۲۰. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی نقش زمان و مکان درفقه محیط زیست، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره ۶، شماره ۲، تابستان ۱۳۹۲ش، صفحه ۶۹-۸۴. مقاله را از اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در استنباط احکام از منظر برخی فقهای بزرگ امامیه و اهل سنت، حسینعلی قاسم‌زاده، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، بهار ۱۳۹۱ش، دوره ۸، شماره ۲۷، ص۸۹-۱۱۰. مقاله را از اینجا ببینید
- تأثیر زمان و مکان در تطور آراء فقیهان، ابوالقاسم نقیبی، حسین جلیل‌زاده، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره ۸، شماره ۲۷ - بهار ۱۳۹۱ش، ص۱۶۵-۱۹۵. مقاله را از اینجا ببینید
- زمان و مکان و آسیب شناسی آن در استنباط احکام، ابوالقاسم رحیمی بالویی، فصلنامه کتاب نقد، پیاپی ۵۴، بهار ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در استنباط، جعفر سبحانی، فصلنامه فقه اهل بیت، زمستان ۱۳۸۸ش، شماره ۴۳. مقاله را از اینجا ببینید
- سیر تحول فقه اجتهادى در بستر زمان، محمدابراهیم جناتی، فصلنامه فقه، دوره ۱۶، شماره ۶۰ - ۵۹، بهار ۱۳۸۸ش، صفحه ۲۵-۶۲. مقاله را از اینجا ببینید
- زمان و مکان و نقش آنها در اجتهاد، علیرضا صابریان، فصلنامه الهیات و حقوق دانشگاه رضوی (آموزه های فقه مدنی)، شماره ۱، سال ۸، بهار ۱۳۸۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- زمان مکان و نقش این دو در اجتهاد، علیرضا صابریان، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۵، شماره ۵، زمستان ۱۳۸۵ش، ص۵-۲۵. مقاله را از اینجا ببینید
- نقش دو عنصر زمان و مکان در اجتهاد، سید علی حسینی اشکوری، فصلنامه فقه و مبانی حقوق، شماره ۲، ۱۳۸۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- زمان و مکان در فقه: تحولات قانونگذاری در حقوق زنان، یوسف درویشی هویدا، فصلنامه پژوهش زنان، دوره۱، شماره۳ -شماره پیاپی۳، بهار۱۳۸۱ش، ص۶۷-۸۵. مقاله را از اینجا ببینید
- عنصر زمان و مکان و نقش آن در تحول اجتهاد بر احکام جزائی اسلام، محمود درویش ترابی، کیومرث کلانتری درونکلا، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره ۱۵، شماره۵۴، زمستان ۱۳۷۹ش، صفحه ۴۹-۶۶. مقاله را از اینجا ببینید
- نقش زمان در تحول سیره‌ها و واژگان از نگاه شهید صدر، احمد مبلغى، فصلنامه فقه اهل بیت ۱۳۷۹ش، شماره ۲۴. مقاله را از اینجا ببینید
- مروری بر کنگره بررسی مبانی فقهی امام خمینی و نقش زمان و مکان در اجتهاد، محمدمهدی فقیهی، فصلنامه حضور، شماره ۱۵، ۱۳۷۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- دیدگاه ها در باره تاثیر عنصر زمان و مکان بر اجتهاد، محمدعلی رضایی، فصلنامه حضور، شماره ۱۵، ۱۳۷۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در اجتهاد و ادلّه اعتبار آن، سید مهدی موسوی، فصلنامه حضور، شماره ۱۴، ۱۳۷۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نقش عنصر زمان و مکان در اجتهاد شیعی، سید مصطفی محقق داماد، فصلنامه دانشگاه انقلاب، شماره ۱۰۵، بهار و تابستان ۱۳۷۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- قرآن و نقش زمان و مکان در اجتهاد، حسین غفاری، فصلنامه حضور، شماره ۱۳، ۱۳۷۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در اجتهاد، محمدابراهیم جناتی، دوماهنامه کیهان اندیشه، شماره ۵۰، ۱۳۷۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در فقه، و اجتهاد، علیرضا فیض، فصلنامه حضور، شماره ۵ و ۶، ۱۳۷۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
ویژه‌نامه
- فصلنامه نقد و نظر، دوره ۲، شماره ۵، زمستان ۱۳۷۴ش، صفحه ۸۰-۳۰۰. مجله را از اینجا ببینید
مقالات این ویژه‌نامه بدین شرح است:
- نقش علوم بشری در اجتهاد، صادق لاریجانی مقاله را از اینجا ببینید
- درک زمان و موضوعات جدید، اکبر قنبری مقاله را از اینجا ببینید
- امام خمینی و فقاهت مبتنی بر زمان و مکان، کاظم قاضی‌زاده مقاله را از اینجا ببینید
- شیوه اکتشاف ملاک، سعید رحیمیان مقاله را از اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در حلّ تعارض اخبار، سید احمد حسینی مقاله را از اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان از دیدگاه شهید صدر، محمود زمانی مقاله را از اینجا ببینید
- منطقة الفراغ، محمد رحمانی مقاله را از اینجا ببینید
- تأملّی دیگر در تأثیر زمان و مکان در اجتهاد، محمدجواد ارسطا مقاله را از اینجا ببینید
- سه گونه دانش در سه قلمرو، محمد مجتهد شبستری مقاله را از اینجا ببینید
- جایگاه موضوع شناسی در اجتهاد، ابوالقاسم فنائی مقاله را از اینجا ببینید
- مبانی تطبیقپذیری قوانین اسلامی با تحوّلات اجتماعی، سید مصطفی محقق داماد مقاله را از اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- مرور زمان در حقوق مدنی ایران و جایگاه آن در مذاهب اسلامی، فائزه شمس الدینی مطلق، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات ،دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببیند
نقش زمان و مکان در استنباط حکم شرعی مطالعه در روت کردن و کاربرد، حسن فواز، دکتری، جامعه المصطفی العالمیه، حوزه الاطهار (ع) التخصیصه، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببیند
- نقش زمان و مکان در اجتهاد و تاثیر آن بر فقه زنان در آرای امام خمینی (س)، کارشناسی ارشد، پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببیند
- بررسی فقهی عامل زمان و مکان در موسیقی از نظر امام خمینی و رهبری ( آیت الله خامنه ای ) ، فیض کاشانی و محقق سبزواری، امیرحسین روزبه، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان مازندران، مرکز پیام نور ساری، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببیند
- بررسی تأثیر زمان و مکان در انعطاف‌پذیری احکام فقهی با تکیه بر آرای امام خمینی و آیت‌الله سید احمد خوانساری، زهرا زهانی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه حکیم سبزواری، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببیند پایان‌نامه کارشناسی ارشد
- بررسی تطبیقی مبانی و ادله تأثیر عنصر زمان و مکان در استنباطات فقهی امامیه و اهل سنت، حسین الیوسف، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا بینید
- بررسی تأثیر دو عنصر زمان و مکان بر صحت و بطلان احکام، سکینه آقاجانی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج)، ۱۳۹۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا بینید
- تأثیر مقتضیات زمان و مکان بر استنباط احکام فقهی و حقوقی، فاطمه جلالی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم، دانشگاه تربیت معلم تهران، انسانی، ۱۳۹۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در استنباط احکام و شناخت موضوعات، هادی موافق سدهی، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، ۱۳۸۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در اجتهاد، زهرا رضوی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۸۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- اثرگذاری زمان و مکان بر ایجاد قوانین کیفری جمهوری اسلامی ایران، علی‌اکبر خبازی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، مرکز پیام نور تهران، ۱۳۸۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در اجتهاد، سید تنویرحیدر رضوی، کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۸۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا بینید
- نقش زمان و مکان در استنباط احکام فقهی، علی احمدی‌نژاد، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا بینید
- نقش زمان و مکان در حقوق کیفری اسلامی، حسن رضایی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۷۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در اجتهاد، رضا شجاعی دیوکلائی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۷۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
سایر منابع
- فقه پویا؛ تأثیر زمان و مکان در اجتهاد، مصاحبه با سید محمد موسوی بجنوردی، روزنامه بیان، ۱۹٬، ۲۲ و ۲۶ خرداد ۱۳۷۹ش.
- فقه و زمان، گفت‌وگو با سید محمود هاشمی شاهرودی، محمد یزدی، محمدمهدی آصفی، در مجله فقه اهل بیت، شماره ۳، ۱۳۷۴ش. گفت‌وگو را از اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در اجتهاد، گفت‌وگو با محمدابراهیم جناتی، کیهان فرهنگی، شماره ۳، سال ۹، خرداد ۱۳۷۱ش. گفت‌وگو را از اینجا ببینید