احکام امضائی (منابع مطالعاتی)
احکام امضائی در مقابل احکام تأسیسی بخشی از احکام فقهی هستند که پیش از بعثت رسول اکرم(ص) به صورت آیین، قانون اجتماعی یا رسومات محلی رایج بوده‌اند. اسلام گاه این قواعد را با کمی تغییر و گاه بدون هیچ تغییری امضا کرده است. این تقسیم‌بندی لزوماً مورد پذیرش همه فقه‌پژوهان نیست و برخی منکر امضایی بودن احکام هستند و در مقابل نیز پژوهشگرانی هستند که بخش‌های زیادی از احکام به‌ویژه احکام معاملات را امضایی می‌دانند. جایگاه این بحث در مبانی فقه و دانش فلسفه فقه است.
آنچه بحث درباره احکام امضائی را اهمیت می‌دهد تأثیر آن در مسیر اجتهاد است. آیا از امضایی بودن احکام می‌توان نتیجه گرفت که این احکام تابع اقتضائات زمانه بوده و قابل تغییرند؟ آیا ملاکات این احکام قابل شناسایی هستند؟ چه معیاری برای شناخت احکام امضائی و تأسیسی وجود دارد؟ اصولا چه مقدار از احکام دینی تأسیسی و کدام بخش‌ها امضائی هستند؟ پاسخ به پرسش‌هایی از این دست می‌تواند در فتوایی که مجتهد در فرایند استنباط به آن می‌رسد تغییر ایجاد کند.
کتاب‌ها
فارسی
- احکام تأسیسی و امضایی در فقه امامیه، محمدمهدی کریمی‌نیا و محمدرضا عطامنش، قم، جلوه کمال، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- روش‌شناسی حکم، محمد عرب‌صالحی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۴ش. گفتار سوم این کتاب به بحث دربارهٔ احکام امضایی و تأسیسی اختصاص یافته است. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- موسوعة الفقه الاسلامی المقارن، ناصر مکارم شیرازی، قم، دار النشر الامام علی بن ابی‌طالب، ۱۳۹۰ش. نویسنده در جلد اول این کتاب از صفحه ۵۲۳ تا ۵۳۰ به موضوع احکام امضائی پرداخته است.
- جامعه‌شناسی فقه، بررسی جامعه‌شناسی احکام امضایی اسلام با تکیه بر احکام مربوط به خانواده، فاضل حسامی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
مقاله‌ها
فارسی
- نقد و بررسی دلالت خبری‌بودن فعل بر حکم امضایی در آیات‌الاحکام، علیرضا سروش، دوفصلنامه قرآن، فقه و حقوق اسلامی، سال ۶، شماره ۱۲، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ماهیت احکام امضائی با تأکید بر نقد نظر برخی معاصران، محمد عرب‌صالحی، فصلنامه جستارهای فقهی و اصولی، شماره ۱۵، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تبیین احکام امضائی و تأثیر آن در استنباط فقهی، قاسم نخعی‌پور و محمدعلی سعیدی، دوفصلنامه آموزه‌های فقه مدنی، شماره ۱۶، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ماهیت احکام امضائی، مسعود فیاضی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۱۰۲، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ماهیت احکام امضایی (از رهگذر بررسی تطبیقی آرای مرحوم محقق اصفهانی و امام خمینی (ره))، مسعود فیاضی، فصلنامه حقوق اسلامی، سال ۹، شماره ۳۴، ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
- نقش احکام تأسیسی و امضایی در استنباط (نکاح به عنوان الگو)، فاطمه ملحم، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی (رض)، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- احکام امضائی قرآن مجید: معیار و آثار (با تکیه بر حوزه معاملات)، علیرضا سروش، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید پایان‌نامه دکتری.
- نقش تحولات پزشکی در عده زنان بر اساس امضائی یا تأسیسی بودن، محدثه نمار، گروه حقوق دانشکده رفاه، ۱۳۹۸ش. ۲۰ صفحه نخست پایان‌نامه را ببینید
- ترجمه وتحقیق دوبخش (رابطه فقه وحکومت احکام امضایی وتاسیسی کتاب حضرت آیت الله مکارم شیرازی، سید طرماح حیدر زیدی، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۹۷ش.
- احکام امضایی قرآن نسبت به عصر جاهلیت، حسین زمانیان، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، ۱۳۹۵ش.
- بررسی برخی تعالیم امضائی و تأسیسی پیامبر اعظم (ص) بر اساس آیات قرآن، اکرم موسوی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، ۱۳۹۴ش.
- ام‍ض‍ائ‍ی‍ات در قرآن، اف‍س‍ان‍ه ی‍وس‍ف‍ی آب‍ن‍دان‍س‍ری، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، ۱۳۸۰ش.