فلسفه فقه (منابع مطالعاتی): تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

نسخهٔ ‏۸ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۵۶

فلسفه فقه دانشی است ناظر به مبانی فقه. در فلسفه فقه پیش‌فرض‌های فقیهان و تأثیر این پیش‌فرض‌ها در اجتهاد و استنباط فقهی فقیهان مطالعه می‌شود. در این دانش به آن دسته از مبانی توجه می‌شود که موضوع دانش‌های مرسوم مثل اصول فقه و رجال و مانند آن نیستند. به عنوان مثل کامل و جامع بودن شریعت، عرفی یا دقیق بودن ادبیات دینی، نقش علم تجربی در شناخت دین و مانند آن را می‌توان جزو این مبانی دانست. در واقع فلسفه فقه در پی پاسخ دادن به این پرسش است که تغییر هر یک از این مبانی چه تأثیری در برداشت فقیه از متن خواهد داشت؟ و البته هر فقیه باید در این حوزه دانشی موضع خود را مشخص و مبانی خود را منقح کند. این مبانی را می‌توان در مبانی دین‌شناسانه، مبانی متن‌شناسانه، مبانی روش‌شناسانه و مانند آن دسته‌بندی کرد. دانش فلسفه فقه را نمی‌توان یک دانش شکل‌گرفته به معنای خاص دانست بلکه این دانش در سه دهه اخیر پایه گرفته و در حال سامان‌یابی است. درباره معرفی و کلیات فلسفه فقه و ساختار آن به عنوان یک دانش مستقل کتاب‌ها و مقاله‌های متعددی منتشر شده است.

کتاب‌ها

فارسی

فلسفه فقه اسلامی، اکبر محمودی، قم، انتشارات کمالات، ۱۴۰۱ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
گفتاری در فلسفه فقه،‌ به کوشش علی محمدی جورکویه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۹ش. کتاب مجموعه‌ای است از چند گفتار از علی‌اکبر صادقی رشاد، خالد الفغفوری، ابوالقاسم مقیمی حاجی، سجاد ایزدهی، رمضان‌ علی‌تبار فیروزجایی و ابوالحسن حسنی. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
فلسفه فقه با تاکید بر رابطه حق و تکلیف، هاشم فرج‌زاده‌ جبدرقی، تهران، راه دکتری، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
فلسفه فقه،‌ مجموعه مقالات، دو جلدی، حسینعلی بای، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۴ش. این کتاب مجموعه مقالات متعددی است که در نشریات گوناگون منتشر شده است. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
فلسفه علم فقه، سعید ضیائی‌فر، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
فقه در محک زمانه: نقدی بر مقاله "فقه در ترازو" اثر دکتر سروش، عبدالحسین خسروپناه، تهران، کانون اندیشه جوان، ۱۳۸۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
فصلنامه قبسات، شماره ۳۲، ویژه‌نامه فلسفه فقه، ۱۳۸۳ش. مجله را از اینجا ببینید
گفت‌وگوهای فلسفه فقه؛ گفتگو با علی عابدی شاهرودی، ناصر کاتوزیان، صادق لاریجانی، محمد مجتهد شبستری و مصطفی ملکیان، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۰ش. بخشی از این گفتگوها پیشتر در فصلنامه نقد و نظر منتشر شده است.
فلسفه فقه، مهدی مهریزی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۸ش.

عربی

فلسفة الفقه و مقاصد الشریعة، به کوشش: عبدالجبار الرفاعی، بیروت، دارالهادی، ۱۴۲۹ق. کتاب را از اینجا می‌توانید ببینید این کتاب در واقع ترجمه مباحثی است که بیشتر آن‌ها در کتاب گفت‌وگوهای فلسفه فقه آمده است. با چند مقاله دیگر که قبلا در مجله قضایا اسلامیه معاصره منتشر شده‌اند.
مدخل الی فلسفة الفقه، مهدی مهریزی، ترجمه: خالد توفیق، قم، نشر اعراف، ۱۳۷۷ش. این کتاب ترجمه کتاب درآمدی بر فلسفه فقه است و از فارسی به عربی ترجمه شده است. این کتاب ضمن مجموعه‌ای با عنوان قضایا اسلامیة معاصرة منتشر شده است.

مقاله‌ها

فارسی

درآمدی بر تعریف فلسفه فقه و ساختار مسائل آن، محمدرسول آهنگران، زهرا نجفی، مجله فلسفه دین، دوره ۱۶، شماره ۴، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
فلسفه فقه و مسائل پیش روی آن، سید ابوالقاسم نقیبی، فصلنامه آینه معرفت، دوره ۱۸، شماره ۴، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
بررسی تطبیقی فلسفه فقه با دیگر فلسفه‌های مضاف همگن، رمضان علی‌تبار، فصلنامه آیین حکمت، شماره ۲۹، ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
رابطه فلسفه فقه و فلسفه حقوق، محمد ناطقی، مجله پرتو خرد، شماره ۹، ۱۳۹۴ش.
تألیف فلسفه فقه ضرورتی که هم‌چنان باقی است، ناصر قربان‌نیا، فصلنامه نقد کتاب فقه و حقوق، شماره ۱، ۱۳۹۴ش. مقاله در سایت نورمگز این مقاله به نقد و معرفی کتاب فلسفه علم فقه نوشته سعید ضیایی‌فر پرداخته است.
فلسفه فقه احکام، ابوالقاسم علیدوست، دانشنامه فاطمی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
چیستی فلسفه فقه، اکبر ترابی شهرضایی، عبدالرئوف مصباح، دوفصلنامه مطالعات اصول فقه امامیه، شماره ۱، ۱۳۹۳ش.
چیستی فلسفه فقه با تأکید بر تعریف فقه، عبدالحسین خسروپناه، فصلنامه کتاب نقد، شماره ۵۴، ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا ببیند
پیش‌درآمدی بر فلسفه فقه، احمد مبلغی، فصلنامه کاوشی نو در فقه، شماره ۵۹-۶۰، ۱۳۸۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
فلسفه فقه، رسول نادری، فصلنامه قبسات، شماره ۳۹-۴۰، ۱۳۸۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
چیستی فلسفه فقه، جابر توحیدی اقدم، عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی، فصلنامه قبسات، شماره ۳۲، ۱۳۸۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
گفتمان فلسفه فقه، عبدالحسین خسروپناه، فصلنامه قبسات، شماره ۳۲، ۱۳۸۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
فلسفه فقه و بررسی مقاله فقه در ترازو، فصلنامه تخصصی کلام اسلامی، شماره ۳۷، ۱۳۸۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید این مقاله بدون نام نویسنده منتشر شده است.
فقه در ترازو، عبدالکریم سروش، ماهنامه کیان، شماره ۴۶، ۱۳۷۸ش. مقاله را از اینجا بخوانید

عربی

فلسفة الفقه اشکالیة النشأة و الوظیفة، عبدالجبار الرفاعی، مجله قضایا اسلامیة‌ معاصرة، شماره ۷، ۱۴۲۰ق. مقاله را از اینجا بخوانید
فلسفة الفقه عند الشهید محمد الصدر، احمد البصری، مجله قضایا اسلامیة‌ معاصرة، شماره ۷، ۱۴۲۰ق. مقاله را از اینجا بخوانید

پایان‌نامه‌ها

تحلیل و واکاوی فلسفه فقه اسلامی، عباس آدینه‌وند، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ایلام، ۱۳۹۴ش. ۲۰ صفحه نخست پایان‌نامه را اینجا ببینید پایان‌نامه کارشناسی ارشد.

سایر منابع

درس‌نامه‌ها

درس‌های فلسفه فقه، حسن مبینی، کتابخانه الکترونیکی پیام نور. متن درس‌نامه را از اینجا ببینید
درس‌های فلسفه فقه در سال ۱۳۸۵-۱۳۸۶، علیرضا اعرافی. درس‌ها را از اینجا ببینید
نسبت فلسفه اصول و فلسفه فقه، درس علی‌اکبر صادقی رشاد. گزارش سخنرانی را از اینجا ببینید
فلسفه فقه، حلقه اول مبانی فقه حکومتی و حلقه واسطه مبانی کلامی و علم فقه، سید محمدمهدی میرباقری، متن درس را از اینجا ببینید

مصاحبه‌ها

اقتراح درباره فلسفه فقه، گفتگو با علی عابدی شاهرودی، سید مصطفی محقق داماد، صادق لاریجانی، مصطفی ملکیان، فصلنامه نقد و نظر، شماره ۱۲، ۱۳۷۶ش. لینک گفتگو در سایت نورمگز
فلسفه فقه در گفتگو با ناصر کاتوزیان، فصلنامه نقد و نظر، شماره ۱۲، ۱۳۷۶ش. گفتگو را از اینجا بخوانید
تأملی در اقتراح فلسفه فقه، سید محسن موسوی گرگانی، فصلنامه نقد و نظر، شماره ۱۳-۱۴، ۱۳۷۷ش. یادداشت را از اینجا بخوانید این یادداشت نقدی است بر نظرخواهی فصلنامه نقد و نظر از چهار اندیشمند که در شماره ۱۲ همان فصلنامه منتشر شده است.
پاسخی به یک نقد، صادق لاریجانی، فصلنامه نقد و نظر، شماره ۱۵-۱۶، ۱۳۷۷ش. یادداشت را از اینجا بخوانید این یادداشت پاسخی است به یادداشت تأملی در اقتراح فلسفه فقه، نوشته سید محسن موسوی گرگانی که در شماره ۱۲ فصلنامه نقد و نظر منتشر شده است.

نشست علمی

گزارش نشست اولویت‌های فلسفه فقه، سخنرانی مهدی هادوی تهرانی با عنوان ریشه‌های اخباری‌گری هنوز در استنباطات فقهی ما باقی‌ است، کتاب ماه دین، شماره ۱۴۱، ۱۳۸۸ش. گزارش نشست را از اینجا بخوانید
ساختار شناسی فلسفه فقه، گزارش نشست علمی ساختار فلسفه فقه با ارائه صادق لاریجانی، فصلنامه پژوهش و حوزه، شماره ۲۷-۲۸، ۱۳۸۵ش.
فلسفه فقه، سخنرانی مصطفی ملکیان، پژوهش‌نامه متین، شماره ۱۰، ۱۳۸۰ش.
فلسفه فقه، سخنرانی مهدی مهریزی در واحد خواهران دانشگاه امام صادق(ع)، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره ۱۰، ۱۳۷۷ش. گزارش سخنرانی را از اینجا بخوانید

@@ خط ۱۸: / خط ۱۸: @@
 ==مقاله‌ها==
-===مقالات فارسی===
+===فارسی===
 # درآمدی بر تعریف فلسفه فقه و ساختار مسائل آن، محمدرسول آهنگران، زهرا نجفی، مجله فلسفه دین، دوره ۱۶، شماره ۴، ۱۳۹۸ش. [https://jpht.ut.ac.ir/article_73037_7826d75f81833a740791624014f2d55f.pdf مقاله را از اینجا ببینید]
 # فلسفه فقه و مسائل پیش روی آن، سید ابوالقاسم نقیبی، فصلنامه آینه معرفت، دوره ۱۸، شماره ۴، ۱۳۹۷ش. [https://jipt.sbu.ac.ir/article_97214.html مقاله را از اینجا ببینید]
@@ خط ۳۳: / خط ۳۳: @@
 # فلسفه فقه و بررسی مقاله فقه در ترازو، فصلنامه تخصصی کلام اسلامی، شماره ۳۷، ۱۳۸۰ش. [https://hawzah.net/fa/Article/View/81639 مقاله را از اینجا بخوانید] این مقاله بدون نام نویسنده منتشر شده است.
 # فقه در ترازو، [[عبدالکریم سروش]]، ماهنامه کیان، شماره ۴۶، ۱۳۷۸ش. [http://ensani.ir/file/download/article/20101009100700 مقاله را از اینجا بخوانید]
 === عربی===
 # فلسفة الفقه اشکالیة النشأة و الوظیفة، عبدالجبار الرفاعی، مجله قضایا اسلامیة‌ معاصرة، شماره ۷، ۱۴۲۰ق. [https://alefbalib.com/index.aspx?pid=256&PdfID=620861 مقاله را از اینجا بخوانید]