فقه و عقل (منابع مطالعاتی): تفاوت میان نسخه‌ها
ابرابزار |
جز added Category:بروزرسانی ۱۴۰۳ using HotCat |
||
| خط ۷۸: | خط ۷۸: | ||
[[رده:منابع مطالعاتی مبانی فقه]] | [[رده:منابع مطالعاتی مبانی فقه]] | ||
[[رده:بروزرسانی ۱۴۰۳]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۴۰
فقه و عقل دوگانه‌ای مهم است که بررسی هم‌پوشانی و تمایزشان در دین، همواره مورد توجه دین پژوهان است. مشخص شدن مبنا در جایگاه عقل و فقه در شریعت، ممکن است موجب تغییر استنباط فقیه در احکام شرعی باشد. اکثر دانشمندان فقه اسلامی عقل را در زمینه استنباط احکام شرعی کارآمد می‌دانند. برخی معتقدند عقل از مصادر تشخیص حکم شرعی، و هم‌طراز کتاب و سنت و اجماع است و تمام یافته‌های عقلانی اعم از ظنی یا قطعی حجیت دارند. مانند اهل سنت که استحسان و سد ذرایع را به‌وسیله حکم عقل از منابع کشف حکم می‌دانند. و برخی فقیهان شیعه صرفاً دریافت‌های قطعی آن را حجت می‌دانند. نظیر برخی دریافت‌هایی که از مستقلات عقلیه به‌دست می‌آید و همچنین موارد حکمی که با ضرورت و بداهت عقلی قابل استنباط است.
ابن ادریس حلی حکم عقل مستقل را صرفا در صورت نبود سه منبع دیگر قابل پذیرش می‌دانند. و نظیر فاضل تونی برای مستقلات عقلی جایگاهی بر نمی‌شمرد و صرفاً استلزامات عقلی که حاصل ضمیمه شدن گزاره‌های عقلی با گزاره شرعی است را جایگاه دخالت عقل در احکام می‌بیند.
در میان فقیهان معاصر برخی چنان جایگاهی در استنباط حکم شرعی برای عقل متصورند که فقه و آموزه‌های فقهی را به عنوان تعلیقه بر حکم عقل می‌دانند. بر این اساس در ابتدای اجتهاد و استنباطات فقهی به عقل رجوع کرده و بعد از کشف حکم اولی از ناحیه قواعد عقلی، سراغ دستورات رسیده از آیات و روایات می‌روند و در نتیجه برای قبول فحوای نصوص مخالف با حکم عقل، تاکید بیشتری را می‌جویند.
کتاب‌ها
فارسی
- ظنون عقلی و استنباط فقهی، محمدصادق بدخش، تهران، منشور سمیر، ۱۴۰۱ش.
- جایگاه عقل در استنباط احکام شرعی، مریم ایزدخواستی، قم، اثر قلم، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- جایگاه عقل در فقه اسلامی، فریبا ابوطالبی، زرین‌شهر، انتشارات مهرآذین، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جایگاه عقل در استنباط احکام شرعی از منظر فقهی شیعه، معصومه یارشریفی، قم، انتشارات قدس، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مصادر فقه (عقل و عرف)، ابوالقاسم علیدوست، قم، نشر مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- دلیل عقل (از دیدگاه علمای اصول فقه)، علی فردی شکراب، تهران، انتشارات آریان قلم، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی حجیت عقل عملی (مباحث مشترک فلسفه و اصول فقه)، تهران، محمدعلی خیراللهی، انتشارات فرهنگ سبز، ۱۳۸۶ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جایگاه عقل در استنباط احکام، سعید قماشی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه و عقل، ابوالقاسم علیدوست، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، ۱۳۸۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- عقل و استنباط فقهی، حسین صابری، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۸۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقش عقل در احکام الهی، سید حسن فقیه امامی، اصفهان، انتشارات خوشنواز، ۱۳۷۹ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الفقه و العقل، ابوالقاسم علیدوست، قم، انتشارت موسسه فرهنگی هنری ادیب فقه جواهری، ۱۳۹۶ش. این کتاب ترجمه کتاب فقه و عقل است.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
سایر زبان‌ها
- فقه و عقل (روسی)، ابوالقاسم علیدوست، یوسف آقایو، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی تطبیقی میزان بهره‌مندی از عقل در فقه دوره پیش و پس از اخباری‌ها (با تأکید بر آرای استرآبادی و بحرانی)، رسول نادری، فصلنامه فقه، دوره ۳۱، شماره ۱، بهار ۱۴۰۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- رهیافتی به مبانی اصولی صاحب جواهرالکلام پیرامون دلیل عقل و تطبیق آن با آرای امام خمینی (ره)، علیرضا هدائی و محمد اسحاقی و مهدی حمیدی، فصلنامه پژوهشنامه متین، دوره۲۶، شماره ۱۰۲، بهار ۱۴۰۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نقش عقل در فقه شیعه و تفاوت آن با اهل سنت، نجات گلابوند و هرمز اسدی كوه‌باد، فصلنامه مطالعات راهبردی علوم انسانی و اسلامی، شماره ۶۳، تابستان ۱۴۰۳ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- کارکردهای عقل در فقه الاخلاق اسلامی، جواد غلامرضائی و زینب سلطانی و علی رجب‌زاده، فصلنامه تأملات اخلاقی، شماره ۱، فروردین ۱۴۰۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مقایسه ماهیت و محدوده عقل در فهم دین از نظر ملاامین و علامه طباطبایی، مهدی عامری شهرابی و حسن مرادی، فصلنامه حکمت آیین، دوره ۱۵، شماره ۵۶، تابستان ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نقش دلیل عقل در استنباط احکام با نگاهی به آراء امام خمینی رحمة الله علیه، صادق مصطفایی دروئی، دوفصلنامه آفاق فقاهت، شماره ۶، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- سیر تاریخی کاربست عقل در جعل و کشف احکام از دیدگاه امامیه، محسن فتاحی اردکانی، دوفصلنامه پژوهشنامه امامیه، شماره ۱۵، بهار و تابستان ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- کارکردهای دلیل عقل در فقه ابن‌ادریس، داریوش بخردیان، فصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، دوره ۱۴، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مدلول عقل و کارکردهای آن در اصول فقه اهل سنت، نوید نقشبندی، دوفصلنامه مطالعات فقه و اصول، شماره ۲، سال ۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بازخوانی مستقلات عقلی در پرتو روش استدلالی رالز: راهی در جهت بسط عقل خود بنیاد در فقه و اصول، مجید نیکویی و حسین سیمایی صراف، دوفصلنامه حقوق تطبیقی، شماره ۲، جلد ۱۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- عقل‌گرایی در فقه معاصر؛ قاعده ملازمه و تطبیقات آن، مسعود فهامی و سید محسن فتاحی و حسن رجبی، دوفصلنامه مطالعات اندیشه معاصر مسلمین، پاییز و زمستان، شماره ۸، ۱۳۹۷ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- سید مرتضی و التزام به حجیت عقل در فقه، رضا بابایی، بزرگداشت هزاره سید مرتضی علم الهدی، دوره ۱، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سازوکار انطباق فقه با زمانه از منظر امام خمینی (ره) و شهید صدر (ره) با تکیه بر مفاهیم عقل و عرف، علی غلامی و محمد پورکیانی، دوفصلنامه آموزه‌های حقوقی گواه، شماره ۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نسبت عقل و فقه، سید محمد روحانی، ماهنامه بازتاب اندیشه، شماره ۴۹، ۱۳۸۳ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه اسلامی انعکاسی از برتری خالق عقل بر عقل است، گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین سعید داودی، محمدصادق اردلان، فصلنامه فروغ وحدت (نام جدید: مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی)، شماره ۱۱، بهار ۱۳۸۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی نقش نظریه پردازان مکتب بغداد در نهادینه کردن «عقل» در سیر تحول و تطور فقه پژوهی امامیه، سید محمدحسن مرعشی شوشتری و هرمز اسدی کوه باد، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره ۱، ۱۳۸۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه و عقلانیت، سید محمد اصغری، فصلنامه اندیشه نوین دینی، شماره ۲، ۱۳۸۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- عقل‌گرایی و نقل گرایی در فقه سیاسی شیعه، سید محسن آل غفور، ماهنامه بازتاب اندیشه، شماره ۱۸، ۱۳۸۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ماهیت و وظیفه عقل در فقه شیعه، محمد تقی کرمی، فصلنامه نقد و نظر، شماره ۲۷ و ۲۸، تابستان و پاییز ۱۳۸۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه و مبانی حقوقی: عقل، پشتوانه اعتبار احکام شرعی، حسین صابری، فصلنامه مشکوة، شماره ۷۱، تابستان ۱۳۸۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه و عقل، ابوالقاسم علیدوست، فصلنامه قبسات، شماره ۱۵ و ۱۶، ۱۳۷۹ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اندیشه‌ها و اندیشه وران/ گزارشی تحلیلی از دلیل عقل در اصول فقه شیعه، حسین صابری، دوفصلنامه، شماره ۵۸ و ۵۹، بهار و تابستان ۱۳۷۷ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- موقعیت عقل در منابع فقه و حقوق اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، فصلنامه نور علم، شماره ۶، ۱۳۶۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- موقعیت عقل در منابع فقه و حقوق اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، فصلنامه نور علم، شماره ۵، ۱۳۶۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- العقل فی الفقه الشیعی.. الماهیة و الوظائف (القسم الثانی)، مصاحبه با محمد تقی الکرمی و خالد توفیق و علی بیضون، المنهاج، شماره ۲۸، ۱۴۲۳ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- مقایسه جایگاه عقل در اصول فقه امامیه و اهل سنت، جواد پرزور، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام نور تهران جنوب، ۱۴۰۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- کاربست عقل در قواعد فقه مدنی، مهدی ساجدی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم و معارف اسلامی، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۴۰۲ش.اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- عقل و بنای عقلا در فقه جزایی و حقوق کیفری، حمیدالله حسینی، دکتری، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی مشهد مقدس، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- جایگاه عقل در فقه امامیه و نظام حقوقی ایران با رویکردی به نظرات و آراء امام خمینی (ره)، سید عبدالواحد موسوی، دکتری، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جایگاه عقل در حقوق کیفری اسلامی، حسین امیری چله بری، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه گیلان، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مقایسه تطبیقی تحلیلی «عقل» در اصول فقه امامیه و اصول فقه اهل سنت، حمید احمدیان، کارشناسی ارشد، مرکز پیام نور کاشان، دانشگاه پیام نور استان اصفهان، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقش عقل در فقه و قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، بهاره کرمی، دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آیت‌الله حائری میبد، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- دلیل عقل در اصول فقه امامیه، محمد مهدی فقهی، دکتری، دانشکده شیعه‌شناسی، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حجیت عقل در اصول فقه معاصر، آیسان بیرامی بوراشان، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، مرکز پیام نور تهران، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تلازم بين حکم عقل و شرع و تطبيقات آن، يالچين جواد زاده، پایان‌نامه حوزوی، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامي، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۴ش.
- نقش عقل در بسط و تحول فقه سیاسی در دوران جمهوری اسلامی ایران، محرم بیابانی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جایگاه عقل در فقه امامیه، فاطمه کلبندی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه الزهرا (س)، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقش عقل در اجتهاد، قاسم محسنی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۸۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جایگاه عقل در فقه امامیه، زهرا خسروجردی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۸۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر