فقه اجتماعی (منابع مطالعاتی)

از دانشنامه فقه معاصر
آخرین ویرایش: ۱۴۰۳/۵/۲۱

همه منابع مطالعاتی

فقه اجتماعی در متون فقهی در دو معنا به کار می رود؛ در معنای نخست، فقه اجتماعی به عنوان نوعی نگاه کل‌نگر به ابواب فقهی تبیین شده که بر استنباط تمام احکام فقهی تأثیرگذار است؛ مطابق این دیدگاه فقه اجتماعی نوعی نگرش در استنباط است و به بخشی از احکام اختصاص ندارد. بر این اساس جامعه به عنوان عنصری در روش اجتهاد و تفقه تمامی احکام به‌ کار می‌رود. اما در معنای دوم به فقهی که پاسخگوی احکام مربوط به اجتماع است اطلاق می‌شود. مانند امنیت اجتماعی، روابط اقتصادی افراد با یکدیگر، دخالت دولت در قراردادهای خصوصی، کنترل بازار، ساخت و ساز شهری، مدیریت حمل و نقل و...

بنابر معنای دوم، فقه اجتماعی به دو قسم «فقه اجتماعی عام» و «فقه اجتماعی خاص» تقسیم می‌شود. فقه اجتماعی عام، احکام و قوانین مربوط به تمام جوامع بشری اعم از مسلمان و غیرمسلمان است از قبیل: قاعده فقهی حرمت افساد در روی زمین، کرامت بنی‌آدم و لزوم رعایت سلامت جامعه بشری. فقه اجتماعی خاص، احکام و قوانینی است که شارع برای جامعه اسلامی وضع نموده است مانند قاعده سوق مسلمین و امر به معروف و نهی از منکر.

در بررسی فقه اجتماعی پرسش‌های پیش روی پژوهشگران از این قبیل است: فقه اجتماعی به لحاظ روش استنباط چه تفاوتی با فقه فردی دارد؟ آیا اجتماعی بودن امور بر درک و استنباط حکم آنها تاثیرگذار است یا احکام جمعی مانند احکام فردی استنباط می‌شوند؟ متعلق تکلیف در فقه اجتماعی شخص مکلف است یا جامعه مسلمین؟ تفاوت‌ عرف و عادات اجتماعی چه تاثیری بر فقه اجتماعی دارد؟ داده‌های علوم اجتماعی چه جایگاهی در فقه اجتماعی دارند؟ آیا احکام فقه اجتماعی بر فقه فردی اولویت دارد؟ رابطه فقه سیاسی و فقه اجتماعی چگونه است؟

در این صفحه منابع فقه اجتماعی که به این موضوع در کلیت آن پرداخته‌اند گردآوری شده است.

کتاب‌ها

فارسی

  1. فلسفه فقه اجتماع، عبدالحسین خسروپناه، تهران، دانشگاه جامع امام حسین، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  2. درآمدی بر فقه اجتماعی، محمدباقر ربانی و قاسم ابراهیمی‌پور و سعید مقدم و محمدرضا ضمیری و حسن غفاری‌فر و محمدصادق ربانی، قم، نشر مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  3. فقه اجتماعی، محمدجواد ارسطا و محمد مهدی‌فر، قم، نشر مکث اندیشه، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  4. فقه عفاف جنسی: فقه اجتماعی، حسین بستان، تهران، نشر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  5. فقه و جامعه، محمدباقر ربانی و محمدصادق ربانی، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، قم، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  6. فقه اجتماعی (مصاحبه با اساتید حوزه و دانشگاه)، محمدباقر ربانی، قم، نشر مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۳۹۳ش. فهرست مطالب کتاب

عربی

  1. فقه الاجتماع السیاسی، مجموعه نویسندگان، بیروت، مرکز الحضارة لتنمیة الفکر الاسلامی، ۲۰۱۰م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  2. الفقه الاجتماع، محمد حسینی شیرازی، قم، نشر سیدالشهدا (ع)، ۱۳۶۱ش.

مقاله‌ها

فارسی

  1. بررسی دلایل اجتماعی بودن فقه شیعه، مسعود محمدی و عبدالجبار زرگوش نسب و کریم کوخائی زاده، ماهنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، دوره ۵، شماره ۱۲، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  2. ظرفیت‌های اجتماعی فقه با تأکید بر آرای امام خمینی (قدس‌سره) و آیت‌الله خویی، محمدباقر ربانی، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، دوره ۱۲، شماره ۴، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  3. ظرفیت‌های مکتب فقهی امام خمینی در تولید فقه اجتماعی، محمدباقر ربانی، دوفصلنامه فقه و اجتهاد، دوره ۸، شماره ۱۵، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  4. ابعاد ورود اندیشهٔ اجتماعی به شریعت و فقه، حسین اژدری‌زاده، فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، شماره ۲۲، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  5. درآمدی بر فقه اجتماعی از دیدگاه مکتب اجتهادی شهید صدر، سید محمدحسین حسینی، دوفصلنامه خانواده در آیینه فقه، دوره ۵، شماره ۱، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  6. گستره و روش‌شناسی فقه الاجتماع، عبدالحسین خسروپناه و مجید رجبی، فصلنامه فقه، دوره ۲۷، شماره ۱۰۱، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  7. اجتهاد شیعی و روش‌شناسی فقه اجتماعی، سید روح الله سیدی آقاملکی، فصلنامه فرهنگ پژوهش، دوره ۱۲، شماره ۳۸، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  8. تأثیر جامعه بر فقه با تأکید بر آرای امام خمینی قدس سره، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، محمدباقر ربانی و محسن میری و حسن غفاری‌فر، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، دوره ۱۰، شماره ۳۸، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  9. مکانیزم‌ها و نظام کنترل اجتماعی بر اساس فقه امامیه، خدیجه مهدوی همپا و رضا اسلامی و محمد داوری، دوفصلنامه اسلام و علوم اجتماعی، دوره ۱۱، شماره ۲۱، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  10. بایسته‌های حکم‌شناسی در فقه‌الاجتماع (روش‌شناسی استنباط علم‌الاجتماع از قرآن)، تقریر سید مهدی موسوی از درس خارج فقه احمد مبلغی، فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا، شماره ۲۵، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  11. روش‌شناسی فقه اجتماعی از دوره تأسیس تا دوره تثبیت، محمدباقر ربانی و قاسم ابراهیمی‌پور، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، دوره ۸، شماره۳، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  12. کنکاشی درفقه اجتماعی با تأکید برحکم معاملات کودک ممیز، عباسعلی سلطانی و مریم غلامی زین‌آباد و نرجس خاتون سرحدی نسب، کنفرانس ملی جهانی سازی حقوق کودکان و نوجوانان ازدیدگاه حقوقی و روانشناسی، ۱۳۹۶ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  13. کنکاشی در چیستی فقه الاجتماع، محمدحسین ملک‌زاده، فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا، شماره ۲۲، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  14. مقدمه‌ای بر ضرورت و روش فقه الاجتماع از منظر برخی از فقهای معاصر شیعه، سید مهدی موسوی، فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا، شماره ۲۳، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  15. درآمدی بر جایگاه‌شناسی فقه اجتماعی با تأکید بر دلالت‌های روش‌شناختی آن، مجتبی نامخواه، فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا، شماره ۲۳، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  16. درآمدی بر جایگاه‌شناسی فقه اجتماعی، احمد مبلغی، فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا، شماره ۲۳، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  17. تعیینات اجتماعی فقه و قانون، مجید کافی، فصلنامه دین و قانون، شماره ۱۷، ۱۳۹۶ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  18. بازخوانی فضای صدور خطابات شرعی؛ گامی به سوی فقه اجتماعی نظام‌مند، حمیدرضا تمدّن، فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا، شماره ۲۳، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  19. نقش‌یابی مقاصد شریعت در اصول فقه اجتماعی، علی الهی خراسانی، فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا، شماره ۲۳، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  20. شاخصه‌های نص گرایی در عرصه فقه اجتماعی، مصطفی دُرّی، فصلنامه علوم انسانی اسلامی صدرا، شماره ۲۳، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  21. ضرورت حکومت دینی با تأکید بر حکومت‌محوری فقه اجتماعی، روح الله شاکری زواردهی و مرضیه عبدلی مسینان، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  22. واکاوی تاریخی عنصر نص گرایی در روش‌های فقهی امامیه و نقش آن در پیشرفت فقه نظام اجتماعی، بهنام طالبی طادی و حسین بیرشک و نوید امساکی، همایش الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، دوره ۴(ص۴۸۵)، ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید
  23. فقه اجتماعی و کاستی‌های جدی روش، سید پیمان غنائی، فصلنامه نقد کتاب فقه و حقوق، دوره ۱، شماره ۲، ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید
  24. ماهیت حق بر تأمین اجتماعی در اسلام، علیرضا میرزایی و زهرا میرزایی، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، شماره ۸، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  25. فقه شیعه و سرمایهٔ اجتماعی در ایران، راضیه زارعی و نجف لک‌زایی، فصلنامه شیعه‌شناسی، دوره ۱۱، شماره ۴۳، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید
  26. بایسته‌های فقه‌پژوهی در تأمین اجتماعی، حسن آقانظری و الیاس نادران و رضا حسینی، دوفصلنامه اسلام و علوم اجتماعی، دوره ۴، شماره ۸، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  27. نقدی بر مقاله تأثیر نگاه فردی و اجتماعی به دین در استنباط احکام فقهی، محمد عشایری، فصلنامه فقه، دوره ۱۸، شماره ۷۰، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  28. مقدمه‌ای بر فقه اجتماعی شیعه از نگاه مقام معظم رهبری، عباسعلی مشکانی سبزواری، فصلنامه فقه، دوره ۱۷، شماره ۶۵، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

  1. المسئولیة الاجتماعیة و التنمیة المستدامة من المنظور الاسلامی دراسة تحلیلیة فی علم الاجتماع الدینی، ولیدة عبد سماوی حسن، مجلة نابو، المجلد ۳۲، العدد ۴۱، ۲۰۲۳م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  2. نظریة الفقه الإجتماعی عند الإمامیة، یوسف جبار الکنانی، مجلة الکلیة الإسلامیة الجامعة، عدد۶۷، الجامعة الإسلامیة، ۲۰۲۲م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  3. الفقه الاجتماعی فی السیاسة الشرعیة عند المالکیة: دراسة فی نظم الإمامة و القضاء، علی قمری، مجلة البلاغ الحضاری، عدد ۱۲، لخضر بن یحیی، ۲۰۲۲م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  4. فقه الواقع الاجتماعی من خلال القرآن الکریم: الأسرة أنموذجا، نهیلة کاس، مجلة ریحان للنشر العلمی، العدد ۱۵، ۲۰۲۱م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  5. التبعیة الفکریة: المفکرون العثمانیون المتأخرون بین الفقه و علم الاجتماع، مجلة تجسیر (قطر)، المجلد الأول، العدد ۲، ۲۰۲۰م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  6. الإبعاد الاجتماعیة فی فقه الإمام محمد الباقر (علیه السلام)، هیفاء کاظم إسماعیل و دموع کاظم إسماعیل، مجلة القادسیة للعلوم الانسانیة، المجلد ۲۱، العدد ۱، ۲۰۱۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  7. من تطبیقات فقه الاجتماع، عبدالرحمن بن عبدالقاد، مجلة البیان، عدد ۳۵۶، ۲۰۱۷م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  8. فقه التکامل الطریق نحو فقه الاجتماع، محمد الأمین مقراوی الوغلیسی، مجلة البیان، عدد ۳۵۶، ۲۰۱۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  9. مکانة التکافل الاجتماعی فی الفقه السیاسی الإسلامی، أبوالفضل شکوری، مجلة دراسات فی العلوم الإنسانیة، شماره ۲۲، ۲۰۱۵م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  10. أثر مسالک الفهم الاجتماعی فی المعرفة الفقهیة، عبدالامیر کاظم زاهد، مجلة مرکز الدراسات الکوفة، ۲۰۱۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  11. ضوابط الاستفادة من العلوم الاجتماعیة فی الاجتهاد الفقهی المعاصر، إبراهیم رحمانی و نورالدین حمادی، مجلة الدراسات و البحوث الاجتماعیة، المجلد ۳، العدد ۱، ۲۰۱۵م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  12. ثلة من مبادئ الفقه الاجتماعی الإسلامی، خالد رشید الجمیلی، مجلة الجامعة العراقیة، دوره ۱، شماره ۲۴، ۲۰۱۰م. مقاله را اینجا ببینید
  13. الضمان الاجتماعی فی الفقه الإسلامی، أحمد محمد إسماعیل برج، مجلة مرکز صالح عبدالله کامل للاقتصاد الاسلامی، مجلد ۹، عدد ۲۷، ۲۰۰۵م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  14. فقه الاجتماعی فی حیاة المسلمین: آخر حصون المواجهة مع الغرب، عبدالقادر ابن حرزالله، مجلة الإحیاء (الجزایر)، عدد ۸، ۲۰۰۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  15. الفقه و علم الاجتماع، علی محمد حاضری، الحیاة الطیبة، العدد ۵، ۲۰۰۱م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

پایان‌نامه‌ها

فارسی

  1. بررسی گستره دخالت فقه در امور اجتماعی، روح اله یوسفی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور ساری، ۱۴۰۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  2. تأمل فقهی در حکم تقاص با رویکرد فقه اجتماعی، مهدی عبدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی (ره)، ۱۴۰۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  3. تعامل فقه و جامعه با تأکید بر آرای امام خمینی و آیت الله خویی، محمدباقر ربانی خوراسگانی، پایان‌نامه دکتری، جامعة المصطفی العالمیة واحد تهران، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  4. مصلحت و نقش آن در فقه اجتماعی زن و خانواده، سید علیرضا خشنودی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی گچساران، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  5. بررسی اصل تحفظ و نقش آن در فقه اجتماعی زن و خانواده، رقیه حکمتی‌نیا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی گچساران، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  6. بررسی تطبیقی مسئله رابطه دولت و ملت در اندیشه اجتماعی علامه مجلسی، نائینی و امام خمینی، حامد آزادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  7. قلمرو فقه در زندگی اجتماعی بشر، محمدحسین بنایی خیرآبادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه معارف اسلامی قم، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  8. تأمین اجتماعی در فقه امامیه و بازتاب آن در قوانین موضوعهٔ ایران، محمدامین پورچنگیز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

  1. مبانی الفقه الاجتماعی فی الشریعة الإسلامیة: دراسة فی الأسس و التطبیق، فارس فضیل عطیوی عبود الکلابی، پایان‌نامه دکتری، جامعة الکوفة، ۲۰۱۷م.

منابع دیگر

  1. یادداشت درآمدی بر بنیان‌های معرفتی فقه الاجتماع، سید مهدی موسوی‌، ۱۴۰۱ش. لینک یادداشت
  2. کرسی فقه سیاسی در آینه فقه اجتماعی، محمدجواد ارسطا و دیگران، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  3. گستره فقه اجتماعی در عصر غیبت، محمدتقی سهرابی‌فر، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  4. درآمدی بر فقه اجتماعی، محمدجواد ارسطا، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  5. فقه الاجتماع، علی‌اکبر رشاد، ۱۳۹۶ش. متن سخنرانی
  6. نشست علمی جایگاه فقه در علم اجتماعی مسلمین، حمید پارسانیا و دیگران، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
  7. تبیین و تعریف فقه اجتماعی، پایگاه تخصصی وسائل، ۱۳۹۵ش. لینک یادداشت