حوادث رانندگی (منابع مطالعاتی)
حوادث رانندگی شامل فوت، جرح، تخریب و اتفاقاتی از این دست است که باعث پدید آمدن مسائلی شده که موضوع فقه معاصر قرار گرفته‌اند. از لحاظ فقهی هر کس مسبب آسیب به دیگران شود مسئولیت خسارت و جبران آن به عهده او خواهد بود بنابراین رانندگان و مالکان خودروها، در حوادث رانندگی حقوق و مسئولیت‌هایی (مدنی و کیفری) دارند که بایستی حدود شرعی آنها مشخص شود. پژوهشگران این عرصه، حوادث رانندگی را از جهت مسئولیت در خسارات مالی، جبران خسارت و زیان ناشی از حوادث، مسئله ارث و مسئولیت کیفیری در حوادث رانندگی و جهت‌های دیگر بررسی کرده‌اند.
آنچه در فقه معاصر به دنبال آن هستیم این است که: حدود این مسئولیت‌ها تا کجاست؟ آیا مالکان خودروها در صورت در اختیار قرار دادن خودرو به دیگران، در صورت بروز حادثه مسئول خواهند بود؟ نقش بیمه‌ها در جبران خسارت چیست؟ در صورتی که علت حوادث مربوط به راننده نباشد مسئولیت جبران خسارت به عهده چه کسانی خواهد بود؟ در صورت رانندگی بدون مجوز، و حادث شدن فوت آیا قتل عمد است یا شبه عمد؟
پژوهش‌های صورت گرفته در این موضوع بیشتر در غالب مقاله و پایان‌نامه است و کتاب‌های مستقل بسیار کمی به طور ویژه به بررسی فقهی ابعاد این حوادث پرداخته‌اند. منابع ذیل در پاسخ این سؤالات جمع‌آوری شده است.
کتاب
فارسی
- مبانی فقهی و حقوقی مسئولیت دارندگان وسایل نقلیه، جواد اکبریاری‌بهره و سید محسن رزمی و احمد فولادیان، مشهد، سخن‌گستر، ۱۳۹۶ش.
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی تطبیقی مبانی مسئولیت کیفری دارندگان وسایل نقلیه موتوری در فقه فریقین، نرگس رائیجی پارسایی و حمید روستایی صدرآبادی و مهرداد جمشیدیان، فصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۴۰، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش. مقاله را اینجا ببینید.
- مبنای تحدید مسئولیت در خسارات مالی ناشی از حوادث رانندگی (تبصره سه ماده ۸ قانون بیمه اجباری شخص ثالث مصوب ۱۳۹۵)، جلیل قنواتی، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۱۹، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید.
- ضایعات حاصل از حوادث رانندگی و امکان جبران زیان‌های ناشی از آن، مصطفی جباری و محمد ابوعطا، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۱۴، بهار و تابستان ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
- بررسی مبانی فقهی حوادث رانندگی، داریوش بخردیان و راضیه عطار و احسان علی‌اکبری بابوکانی، فصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال هشتم، شماره شانزدهم، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
- بررسی فقهی حقوقی بخشی از احکام ارث در حوادث رانندگی، عبدالله خدابخشی، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۶۸، زمستان ۱۳۹۰ش. مقاله را اینجا ببینید.
- نگاهی به حقوق عابر پیاده و راننده در فقه و حقوق، محمدحسین واثقی‌راد، فصلنامه فقه، سال دوازدهم - شماره ۲، تابستان ۱۳۸۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
عربی
- حوادث السير والأحكام المترتبة عليها في الفقه الإسلامي، زمزم عبداللطیف احمد مصطفى، حولية كلية الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بالزقازيق (مصر)، شماره۶، دوره۲، ۲۰۱۶م.
- حوادث المرور من منظور الفقه الإسلامي، موسى إسماعيل، مجلة الاجتهاد للدراسات القانونية والاقتصادية (الجزایر)، شماره ۸، ۲۰۱۵م/ ۱۴۳۶ق.
- فقه قضاء حوادث المرور: السنوات ۲۰۰۶ - ۲۰۱۱، حافظ بوعزيز، أشغال اليوم الدراسي: الإجتهادات القضائية المتعلقة بقانون ۲۰۰۵ الخاص بالتعويض في مادة حوادث المرور(تونس)، ۲۰۱۴م.
- مسؤولية سائق السيارة في ضوء الفقه الاسلامي، عبدالعزيز بن عمر الخطيب، العدل (عربستان)، دوره ۸، شماره ۳۱، ۲۰۰۶م / ۱۴۲۷ق.
- الكفارات في حوادث السيارات، فيصل بن عبدالعزيز اليوسف، مجلة البحوث الفقهية المعاصرة، دوره ۱۷، شماره ۶۸، ۲۰۰۵م/ ۱۴۲۶ق.
- حوادث السير: قواعد ومسائل فى حوادث السير، محمد تقي العثماني، مجلة مجمع الفقه الإسلامي الدولي (عربستان)، دوره ۲، شماره ۸، ۱۹۹۴م/ ۱۴۱۵ق.
- حوادث السيارات وبيان ما يترتب عليها بالنسبة لحق الله وحق عباده، اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء السعودية، مجلة البحوث الإسلامية (عربستان)، شماره ۲۶، ۱۹۸۹م/ ۱۴۱۰ق.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- مبانی فقهی مسئولیت کیفری ناشی از حوادث رانندگی، سید علی ساجدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه فقه و اصول دانشگاه شهید مطهری، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی وحقوقی مسئولیت کیفری ناشی از تخلفات راهنمایی و رانندگی، معصومه به‌بوپور، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج)، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی مسئولیت مدنی اشخاص حقوقی غیر از دارنده در حوادث رانندگی، فاطمه نیک خراسانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی (ره)، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی مسئولیت مدنی اشخاص حقوقی غیر از دارنده در بروز حوادث رانندگی، لیلا نیری و دیگران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی امین، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
عربی
- التعويض عن الإصابات الناتجة عن حوادث المرور: دراسة مقارنة بين الشريعة والقانون العمانى، أحمد بن على بن صالح الخروصى، کارشناسی ارشد، كلية التربية، جامعة السلطان قابوس، عمان، ۲۰۱۵م.
- حوادث السيارات في التشريع الجنائي الإسلامي دراسة فقهية مقارنة، ناجح محمد حسن عصيدة، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، كلية الدراسات العليا، جامعة النجاح الوطنية، فلسطین، ۲۰۱۰م.
- أحكام بيع وتأجير وحوادث السيارات في الفقه الإسلامي، بابكر محمد حاج أحمد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، معهد بحوث ودراسات العالم الإسلامي، جامعة أم درمان الاسلامية، السودان، ۲۰۰۸م/ ۱۴۲۹ق.
- جبر الضرر في الفقه الإسلامي والقانون الوضعي: دراسة مقارنة بالتركيز على قانون المرور السوداني، ميرغني حسن الصادق، جامعة النيلين، كلية الدراسات العليا، سودان، ۲۰۰۶م.
- حوادث السيارات وما يتعلق بها من أحكام في الفقه الاسلامي، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، عوض قاسم محمد عطا الله الفواعير، جامعة البلقاء التطبيقية، ۲۰۰۶م.
- أحكام حوادث السيارات في الفقه الإسلامي وتطبيقاتها في المملكة العربية السعودية، علي بن سعود بن حويل السهلي، رساله دکتری، المعهد الأعلى لأصول الدين، جامعة الزيتونة، تونس، ۱۹۹۷ م/ ۱۴۱۸ق.
- أحكام حوادث المرور في الشريعة الاسلامية، محمدعلي مشبب القحطاني، الجامعة: كلية الشريعة والدراسات الإسلامية، جامعة أم القرى، عربستان، ۱۹۸۸م / ۱۴۰۸ق.
منابع دیگر
فارسی
- کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی حکم فقهی و حقوقی تعدد عوامل مقصر در حوادث رانندگی، حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید حسن وحدتی شبیری، قم، پژوهشکده فقه و حقوق، ۱۴۰۰ش. صوت جلسه را اینجا بشنوید. ● گزارش نشست را اینجا ببینید.