حقوق نسل‌های آینده (منابع مطالعاتی)
حقوق نسل‌های آینده با تصویب منشور ملل متحد (در سال ۱۹۴۵ میلادی) وارد معادلات حقوقی شد. پژوهشگران فقه اسلامی نیز به‌صورت محدود به مسائل پیرامون آن پرداخته‌اند. این مسئله با فقه محیط زیست، مسئله بهره‌برداری از منابع طبیعی و مفهوم عدالتِ بین‌نسلی، ارتباط وثیق دارد. پرسش اساسی درباره این مسئله این است که چگونه می‌توان برای آیندگان (به مثابه موضوعی که هنوز وجود ندارد) حقی در نظر گرفت و درباره آن حکم شرعی داد؟ علاوه بر این، محدودیت استفاده از منابع طبیعی (همچون معادن و منابع نفت و گاز) و قوانین حفاظت از محیط زیست مستلزم محدود کردن حق آزادی افراد فعلیِ بشر است. مدافعان حفظ حقوق آیندگان معتقدند، از آنجا که خداوند زمین را برای تمامی نسل‌ها و نه فقط نسل کنونی بشر آفریده، انسان‌ها موظفند به گونه‌ای از منابع آن استفاده کنند که منافع نسل‌های آینده به خطر نیافتد.
اگرچه این مسئله چندان مورد توجه فقهای معاصر نبوده است؛ اما جواب سوالات ذیل از ایشان متوقع است: چگونه می‌توان برای افرادی که هنوز وجود ندارند حقوقی در نظر گرفت؟ مبنای شرعی در نظر گرفتن حق برای این افراد چیست؟ آیا در نظر گرفتن حق برای آیندگان، حق مالکیت خصوصی، یا حق بهربردای حکومت از انفال را از بین نمی‌برد؟ تعارضی که میان آزادی نسل‌های کنونی در بهره‌بردای از طبیعت و محیط زیست با حقوق آیندگان وجود دارد چگونه برطرف می‌شود؟ بنا بر فرض امکان قید زدن به آزادی نسل کنونی، محدوده چنین قیدهایی را چه چیزی مشخص می‌کند؟ آیا برای تعیین حدود این قیدها مستند شرعی وجود دارد یا بایستی به مبانی عقلی یا عرفی رجوع کرد؟
در آثاری فقهی که به بحث فقه محیط زیست یا مباحث مرتبط با انفال می‌پردازند مطالبی درباره حقوق آیندگان وجود دارد؛ اما مقاله یا کتاب‌های بسیار کمی ذیل این عنوان تدوین شده است. در میان منابع فارسی فقط چند مقاله درباره نسبت عدالت بین‌نسلی و توزیع عادلانه با حقوق آیندگان وجود دارد و این مسئله در آثار عربی حتی نمود کمتری دارد.
کتاب‌ها
فارسی
- بررسی فقهی مالکیت مردم بر ثروتهای عمومی، سید محمدرضا فیاضی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۳۹۲ش.
عربی
- الوجبات تجاه الأجیال القادمة من منظور الشرعي، موسی فيربر، موسسة الطابة، أبوظبي، ۲۰۱۲م. کتاب را اینجا ببینید.
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی فقهی و حقوقی عدالت به عنوان مبنای حقوق نسل‌های آینده، مهدی فیروزی، فصلنامه فقه، سال بیست و هفتم، شماره ۴، زمستان ۱۳۹۹ش. مقاله را اینجا ببینید.
- راهکارهای فقهی جهت حفظ ذخایر بین‌نسلی ناظر بر عدالت و پرهیز از ظلم، علی نجارپوریان، علی طاهری دهنوی، فصلنامه علمی مطالعات فقه اقتصادی، دوره ۱، شماره ۳، دی ۱۳۹۸ش. مقاله را اینجا ببینید.
- عدالت بین‌نسلی در استفاده از ذخایر طبیعی از نگاه آیات و روایات، اشکان نعیمی حمیدرضا قاسمی، دوفصلنامه سراج منیر، شماره ۲۲، بهار ۱۳۹۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
- اصول حاکم بر اختیارات حاکم اسلامی در توزیع منابع طبیعی، روح الله ملایی و سید محمد کاظم رجایی، ماهنانه معرفت، شمارخ ۲۱۸، بهمن ۱۳۴ش. مقاله را اینجا ببینید.
- معیارهای توزیع عادلانه منابع طبیعی تجدیدناپذیر در نظام اقتصادی اسلام، سیدعدنان لاجوردی، محسن رضایی صدرآبادی، مجتبی سیدحسین‌زاده یزدی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره ۵۵، پاییز ۱۳۹۳ش. مقاله را اینجا بیبنید.
- تنزیل عادلانه در بهره‌بردادی از منابع طبیعی پایان‌پذیر، محمد مهدی عسکری و ابوالقاسم توحیدی‌نیا، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره ۹، پاییز و زمستان ۱۳۹۱ش. مقاله را اینجا ببینید.
پایان‌نامه‌ها
- امکان سنجی حمایت کیفری از حقوق نسل های آینده از منظر فقه جزایی و حقوق کیفری، مصطفی کرمی پور، دکتری، جامعه المصطفی العالمیه، موسسه آموزش عالی علوم انسانی، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- حقوق آیندگان نسبت به اموال عمومی از منظر قواعد فقه اسلامی، زهرا آصفری، کارشناسی ارشد، دانشکده فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی حفظ حقوق نسل‌های آینده، سیدمحمد حسینیان، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج) - دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- حقوق نسل های آینده از منابع حیاتی از منظر فقه و حقوق اسلامی، سیدمحمود هل‌اتائی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید