خسارت مازاد بر دیه (منابع مطالعاتی)
خسارت مازاد بر دیه هزینه متعارفی است که زیان‌دیده برای درمان یا به عنوان مخارج روزانه در قبال از کار افتادگی دریافت می‌کند. در جنایاتِ منجر به دریافت دیه، فرد آسیب‌دیده ممکن است توانایی اشتغال خود را از دست بدهد یا هزینه‌های گزافی برای درمان بپردازد که از مبلغ دیه بیشتر است. در این موارد باتوجه به قواعدی نظیر لاضرر و تسبیب می‌توان گفت فرد جنایتکار باید خسارات این چنینی را بپردازد.
نظر فقها در این مساله به سه دسته تقسیم می‌شود: فقهایی مانند محمدتقی بهجت که به دلیل اطلاق ادله‌ی تعیین دیه قائل به عدم امکان مطالبه خسارت زاید بر دیه هستند. برخی دیگر مانند میرزا جواد تبریزی و ناصر مکارم شیرازی از اقسام خسارات زائد بر دیه، فقط خسارت زائدی که هزینه درمان به وجود می‌آورد را قابل مطالبه می‌دانند. دسته سوم به طور مطلق دیه را صرفا جریمه‌ای برای جانی می‌دانند نه جبران خسارت حاصل از جنایت. در این صورت جانی باید هرگونه خسارتی که از نظر شرعی قابل مطالبه باشد را بپردازد.
خسارت معنوی ناشی از جنایتِ منجر به دیه نیز قسمی از خسارت مازاد بر دیه است. خساراتی مانند زیان به آبرو، زیان‌های روحی و روانی و رنج‌هایی که فرد آسیب‌دیده متحمل می‌شود از جمله موارد این نوع خسارت است. منابع مطالعاتی خسارت معنوی به طور جداگانه گردآوری شده است. چنین چالشهایی فقه معاصر را بر نگاه جدید به این موضوع وا داشته است.
کتاب
فارسی
- مطالبه خسارت زائد بر دیه در قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲، مسعود قاسمی، نشر شرکت پیشتازان فناوری و ارتباطات شریف‌یار، تهران، ۱۴۰۰ش. ابتدای کتاب را از اینجا بخوانید.
- خسارات زائد بر دیه، محمداسماعیل صادقی‌فخر، نشر فرهوش، تهران، ۱۳۹۹ش. ابتدای کتاب را از اینجا بخوانید.
- خسارت مازاد بر دیه، قباد لطیفی، نشر موسسه اندیشه کامیاب ایرانیان، تهران، ۱۳۹۹ش. ابتدای کتاب را از اینجا بخوانید.
- مطالعه تطبیقی ضرر و زیان مازاد بر دیه شرعی در فقه و حقوق موضوعه، سمیه رحمانی و الهام کسائی‌پور، تهران، شرکت پیشتازان فناوری و ارتباطات شریف یار، ۱۳۹۹ش. صفحات اول کتاب
- مسئولیت اشخاص حقوقی و خسارات مازاد بر دیه، مریم نوری‌نیگجه، نشر قوه قضاییه، مرکز مطبوعات و انتشارات، تهران، ۱۳۹۶ش. ابتدای کتاب را از اینجا بخوانید.
- دعوای مطالبه خسارت مازاد بر دیه در رویه دادگاه‌ها، توحید زینالی، نشر چراغ دانش، تهران، ۱۳۹۵ش. ابتدای کتاب را از اینجا بخوانید.
- خسارت زاید بر دیه، خیراله تیموری، نشر آیین دادرسی، تهران، ۱۳۹۱ش. ابتدای کتاب را از اینجا بخوانید.
عربی
- الدية بين العقوبة و التعويض في الفقه الإسلامي المقارن، عوض أحمد إدريس، دار و مکتبة الهلال، بیروت، ۱۹۸۹م. کتاب را از اینجا بخوانید.
مقاله
فارسی
- بررسی امکان مطالبه خسارت مازاد بر دیه در فقه و حقوق موضوعه، مهدی صالحی و علی پناه‌خانی، فصلنامه مطالعات حقوق، شماره ۲۰، ۱۴۰۰ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی انتقادی ادله قائلین به عدم امکان مطالبه خسارت مازاد بر دیه در فقه و حقوق موضوعه، فصلنامه مطالعات حقوق، دوره ۶، شماره ۱۵، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- تحلیل فقهی حقوقی رویکردهای شورای نگهبان در پرداخت هزینه‌های درمان مازاد بر دیه، مصطفی مسعودیان، دانش حقوق عمومی، سال ۹، شماره ۲۷، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- جبران خسارات زائد بر دیه، سيد احمد موسوی، سایت پژوهه، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- مشروعیت مطالبه خسارات مازاد بر دیه با تأکید بر شمولیت لاضرر بر امور عدمی، محمدتقی قبولی درافشان و محمدرضا علمی سولا و مصطفی شریفی، فصلنامه مطالعات فقه امامیه، دوره ۹۸، شماره ۱، شماره پیاپی ۱۲، شهریور ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- بررسی چگونگی ضمان در خسارات بدنی، هزینه‌های معالجه و توانبخشی از منظر فقه و حقوق، محمدرضا محققی و مهدی ذوالفقاری و احمدرضا بهنیافر، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، دوره ۵، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- تاملی فقهی در عدم جواز مطالبه خسارات مازاد بر دیه، سيدمجتبی حسين نژاد، كنفرانس ملي دستاوردهای نوين جهان در تعليم و تربيت، روانشناسي، حقوق و مطالعات فرهنگی اجتماعی، دوره ۱، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- بررسی شیوه جبران خسارت در بیمه اسلامی (تکافل) و بیمه اتکایی از منظر حقوق شهروندی، مهدی همتی و علیرضا حسنی و محسن طاهری، فصلنامه علمی پژوهشی حقوق پزشکی، دوره ۱۲، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- مطالبه خسارت مادی از سوی بيمار در صورت قصور پزشک، مريم اشرف زاده فرسنگی، فصلنامه الکترونیکی پژوهش‌های حقوقی قانون یار، دوره ۱، شماره ۱، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- بررسی مشروعیت جبران خسارت مازاد بر دیه، فاطمه شوری، فصلنامه فقه حقوق و علوم جزا، شماره ۵، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- تحلیل امکان توافق بر دریافت خسارت تأخیر تأدیه مازاد بر نرخ تورم، سید فرید الدین افضل و علیرضا آذربایجانی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۶ش. اطلاعات مقاله را از اینجا بخوانید
- ماهیت نهاد دیه از منظر فقه اسلامی و حقوق کیفری ایران، احمد امی، فصلنامه علمی پژوهشی حقوق پزشکی، دوره ۱۱، شماره ۴۳، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- بررسی مبانی فقهی و حقوقی امکان مطالبه خسارت مازاد بر دیه در قانون بیمه اجباری، مهدی قائمی و هرمز اسدی کوه باد، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال ۸، شماره ۴، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- تاثیر رد مازاد دیه بر اجرای قصاص، فرشته مشهدی فراهانی، کنفرانس ملی هزاره سوم و علوم انسانی، ۱۳۹۴ش.
- بررسی قابلیت جبران ضرر از بین رفتن دارایی بر اساس فقه امامیه، حقوق موضوعه و رویه قضایی، سید محمد صادق طباطبایی و پگاه سرمدی، فصلنامه مطالعات حقوقی، دوره ۶، شماره ۳، ۱۳۹۳ش.
- بیمه دیه در حقوق ایران و فقه امامیه، مصطفی مصطفوی و محمدامین کیخافرزانه و امین حسنوند، پژوهشنامه بیمه، پياپی ۱۰۹، شماره۱، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- مفهوم و ماهیت دیه از منظر فقه و حقوق اسلامى، سید موسی میرمدرس، فصلنامه فقه، دوره ۲۰، شماره ۷۷، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- موارد امکان جبران خسارت مازاد بر دیه و قصاص، محمدهادی صادقی، فصلنامه حقوق اسلامی، سال ۱۰، شماره ۳۶، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- بررسی قاعده لزوم پرداخت مازاد دیه پیش از قصاص در فقه و حقوق جزایی، ابوالفضل علیشاهی قلعه‌جوقی و خالد نبی‌نیا، آموزه‌های حقوق کیفری، شماره ۴، ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- جبران خسارت معنوي ناشي از خسارات مازاد بر ديه، زهرا فهرستی و منصوره فصيح رامندی، دوفصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره ۷، شماره ۲۴، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- مبنا و قلمرو خسارت مازاد بر دیه، فصلنامه فقه و اصول، سید حسن وحدتی شبیری، دوره ۴۳، شماره ۲، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- ماهیت دیه و نقدی بر اصطلاح خسارت مازاد بر دیه، ابراهیم شعاریان، فصلنامه کانون وکلای دادگستری دوره جدید، شماره ۵ و ۶، ۱۳۸۶ش.
- مسؤولیت مرتکب به پرداخت هزینه‌های درمانی مازاد بر دیه، محمد مصدق، پژوهش‌های حقوقی، دوره ۶، شماره ۱۱، ۱۳۸۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- قابل مطالبه بودن خسارات مازاد بر دیه، عباسعلی حیدری، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره۴، ۱۳۸۵ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
- مطالبه ی خسارت مازاد بر دیه، فخرالدین اصغری آق‌مشهدی و حمیدرضا جعفری، پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه مازندران، سال ۳، شماره ۹ و ۱۰، ۱۳۸۲ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
عربی
- التداخل بين الدية و التعويض المدني دراسة شرعية قانونية، شايب عدة، مجلة الواحات للبحوث و الدراسات، المجلد ۱۳، العدد ۲، ۲۰۲۰م. مقاله را از اینجا بخوانید.
- الجمع بين الدية و التعويض في القانونين الأردني و الإماراتي، فراس يوسف الكساسبة، مجلة الحقوق، المجلد ۱۵، العدد ۲، کویت، ۲۰۱۸م. مقاله را از اینجا بخوانید.
- الجمع بين الدية و التعويض فى القانون المدنى الأردنى و قانون المعاملات المدنية الإماراتي، يوسف محمد قاسم عبيدات، مجلة المنارة للبحوث و الدراسات، المجلد ۲۵، العدد ۴، ۲۰۱۹م. مقاله را از اینجا بخوانید.
- الجمع بين الدية و التعويض في القانونين الأردني و الإماراتي مردودا إلى الفقه الإسلامي، فراس يوسف الكساسبة، مجلة الجامعة الإسلامية للدراسات الشرعية و القانونية، المجلد ۲۶، العدد ۱، فلسطین، غزة، ۲۰۱۸م. مقاله را از اینجا بخوانید.
- تقدير التعويض عن الأضرار المالية و البدنية فى الشريعة الإسلامية و القانون المدنى العراقى، ضياء حسين عبيد، مجلة الجامعة العراقية، المجلد ۴۲، العدد ۱، ۲۰۱۸م.
- الدية و العاقلة دراسة مقارنة بالقوانين الوضعية، إيمان يونس بطيخ عبداللطيف، مجلة الدراسات الإسلامية و البحوث الأكاديمية، العدد ۸۷، قاهرة، ۲۰۱۸م. مقاله را از اینجا بخوانید.
- أحكام العاقلة فى الفقه الإسلامى، محمد بن فارس محمد و سعود المطيران، مجلة كلية دار العلوم، العدد ۱۰۹، قاهرة، ۲۰۱۷م.
- الغرامة و التعويض، الرشيد العوض محمد فضل، مجلة مركز بحوث القرآن الكريم و السنة النبوية، العدد ۳، ۲۰۱۶م.
- مشروعية المطالبة بالتعويض زيادة على الدية دراسة فقهية مقارنة بالقانون الكويتي، فهد سعد الرشيدي، مجلة كلية دارالعلوم، العدد ۶۸، قاهرة، ۲۰۱۳م.
- التداخل بين الدية و التعويض، محمد عبدالجواد النتشة، ۲۰۰۷م. مقاله را از اینجا بخوانید.
- الدية بين العقوبة و التعويض، عبدالله بن إبراهيم الموسى، مجلة البحوث الفقهية المعاصرة، المجلد ۱۷، العدد ۶۶، ۲۰۰۵م.
- حقوق المجني عليه و مبادئ التعويض في الشريعة الإسلامية (الدية)، المجلة الجزائرية للعلوم القانونية الإقتصادية والسياسية، المجلد ۲۸، العدد ۲، ۱۹۹۰م.
- تعويض المجني عليه او ورثته، محمود محمود مصطفى، العدالة، المجلد ۶، العدد ۱۹، ۱۹۷۹م.
- الدية بين العقوبة و التعويض في القانون السوداني، عوض أحمد إدريس، مجلة ادارة قضايا الحكومة، المجلد ۲۲، العدد ۲، ۱۹۷۸م.
پایان‌نامه
فارسی
- مسئولیت خسارت مازاد بر دیه، دکتری، حسین طاهری، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، ۱۳۹۹ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- بررسی موارد ازیاد خسارت بر دیه مقدره در فقه امامیه، کارشناسی ارشد، فرشته فلاحتی، دانشگاه الزهرا (س)، ۱۳۹۹ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- بررسی موارد ازیاد خسارت بر دیه مقدره در فقه امامیه، فرشته فلاحتی، کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، ۱۳۹۹ش. صفحه اطلاعات پایان‌نامه
- بررسی دیه به عنوان عامل اصلی جبران خسارت در قانون نظام جمهوری اسلامی، کارشناسی ارشد، حبیب علاقه مند و حمید عسکری پورکرشک و علی سلیمانی و فاطمه وقایعی و مارال وطنی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۸ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- بررسی دیه و خسارات مازاد بر آن با نگرشی بر قوانین و رویه قضایی، کارشناسی ارشد، ناهیده فرضی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۸ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- بررسی دیه و خسارات مازاد بر آن با نگرشی بر قوانین و رویه قضایی، ناهیده فرضی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، ۱۳۹۸ش. صفحه اطلاعات پایان‌نامه
- بررسی قابلیت جبران خسارات مازاد دیه با توجه به نوع جنایت، فرشاد شریفی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی (ره)، ۱۳۹۸ش. صفحه اطلاعات پایان‌نامه
- تحلیل فقهی حقوقی اصل جبران خسارت در حقوق بیمه، کارشناسی ارشد، سجاد جان محمدی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، دانشکده حقوق قضایی، ۱۳۹۷ش.
- جبران خسارت ناشی از درمان و از کارافتادگی در فقه و حقوق ایران، کارشناسی ارشد، مژگان گیلانی لاریمی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد دماوند، ۱۳۹۷ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید
- بررسی مبانی و منابع دیه جمال و زیبایی، کارشناسی ارشد، رسول فراهانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۶ش.
- بررسی فقهی حقوقی فاضل دیه از دیدگاه ماده ۶۰ قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲، پرشنگ آمانی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سمنان، ۱۳۹۵ش. صفحه اطلاعات پایان‌نامه پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- مسئولیت مدنی ناشی از قتل، کارشناسی ارشد، الهام خزلی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده حقوق، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- ماهیت خسارات مازاد بر دیه از دیدگاه فقه امامیه، کارشناسی ارشد، علی زاهد، دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- بررسی فقهی و حقوقی فاضل دیه، زینب حاجیلو، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، ۱۳۹۴ش. صفحه اطلاعات پایان‌نامه
- بررسی خسارت مازاد بر دیه، مهدی قاسمی‌خواه، دانشگاه شیراز، ۱۳۹۱ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- بررسی خسارات مازاد بر دیه در فقه و حقوق، کارشناسی ارشد، حسین قاسمی، دانشگاه تربیت معلم تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۸۹ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- بررسی فقهی و حقوقی تغلیظ دیه از دیدگاه مذاهب پنجگانه، شهناز عبدالله‌پور، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور مرکز تهران، ۱۳۸۹ش. صفحه اطلاعات پایان‌نامه
- بررسی خسارات مازاد بر دیه در فقه و حقوق، حسین قاسمی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت معلم تهران، ۱۳۸۹ش. صفحه اطلاعات پایان‌نامه
- خسارات مازاد بر دیه، حمیدرضا جعفری، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران، ۱۳۸۲ش. صفحه اطلاعات پایان‌نامه
- مطالبه خسارات ناشی از جرم، کارشناسی ارشد، عمران علی‌محمدی، دانشگاه مازندران، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، ۱۳۸۲ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- مطالعه تطبیقی ضرر و زیان مازاد بر دیه شرعی در فقه و حقوق موضوعه، خیرالله طاهرخانی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، ۱۳۷۸ش. صفحه اطلاعات پایان‌نامه
- خسارت زادی بر دیه، خیرالله تیموری، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، ۱۳۷۸ش. صفحه اطلاعات پایان‌نامه
- خسارت زائد بر دیه، کارشناسی ارشد، خیرالله تیموری، دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده حقوق و معارف اسلامی، ۱۳۷۸ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- بررسی خسارات زاید بر دیه، کارشناسی ارشد، فرهاد بهرامی، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۷۶ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- بررسی خسارات زاید بر دیه، فرهاد بهرامی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۶ش. صفحه اطلاعات پایان‌نامه
- دیه و خسارات مازاد بر آن با نگرش بر قوانین و رویه قضایی، هادی اسدالله‌زاده تنسوان، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۷۵ش. صفحه اطلاعات پایان‌نامه
- دیه و خسارات مازاد بر آن با نگرش بر قوانین و رویه قضایی، کارشناسی ارشد، هادی اسدالله‌زاده تنسوان، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده حقوق، ۱۳۷۵ش. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
عربی
- الجمع بين الدية و التعويض في القانون المدني الاردني و الإماراتي دراسة مقارنة، کارشناسی ارشد، صقر منصور خالد مقابلة، جامعة اليرموك، ۲۰۱۹م.
سایر منابع
- خسارت مازاد بر دیه، حسام‌الدین برومند، پایگاه جامع اطلاع رسانی وکالت آنلاین، ۱۳۸۶ش. متن را از اینجا بخوانید.
- الدية بين العقوبة و التعويض في الفقه الإسلامي المقارن، عوض أحمد إدريس، الأمن و الحياة، المجلد ۵، العدد ۵۶، ۱۹۸۷م.