۴٬۰۸۱
ویرایش
کاربر:Rezashams/صفحه تمرین۲: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
اصلاح ارقام
جز (اصلاح ارقام) |
|||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
به باور محسن کدیور تفکر مشهور از اسلام در تعارض با مدرنیته و قواعد بین‌المللی و [[حقوق بشر]] است. وی معتقد است اسلام سنتی در چند محور نظیر برابری حقوق زنان با مردان، مسلمانان با غیرمسلمانان، بردگان با انسان‌های آزاد و مسائلی نظیر آزادی در عقیده و مذهب با اندیشه حقوق بشر ناسازگار است. به‌عنوان نمونه در دیدگاه اسلام سنتی نسبت به حقوق زنان تبعیض‌هایی نظیر حق طلاق و ارث وجود دارد. این تبعیض‌ها در زمان نزول قرآن و عصر پیامبر(ص) عاقلانه و عادلانه بوده‌اند. اما اکنون با قرینه عقل می‌یابیم که از احکام متغیر و منسوخ‌اند. | به باور محسن کدیور تفکر مشهور از اسلام در تعارض با مدرنیته و قواعد بین‌المللی و [[حقوق بشر]] است. وی معتقد است اسلام سنتی در چند محور نظیر برابری حقوق زنان با مردان، مسلمانان با غیرمسلمانان، بردگان با انسان‌های آزاد و مسائلی نظیر آزادی در عقیده و مذهب با اندیشه حقوق بشر ناسازگار است. به‌عنوان نمونه در دیدگاه اسلام سنتی نسبت به حقوق زنان تبعیض‌هایی نظیر حق طلاق و ارث وجود دارد. این تبعیض‌ها در زمان نزول قرآن و عصر پیامبر(ص) عاقلانه و عادلانه بوده‌اند. اما اکنون با قرینه عقل می‌یابیم که از احکام متغیر و منسوخ‌اند. | ||
کتاب حق الناس حاصل مقالاتی است که در سالهای | کتاب حق الناس حاصل مقالاتی است که در سالهای ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۵ نوشته شده و به‌صورت جداگانه به چاپ رسیده‌اند. | ||
== جایگاه نویسنده و کتاب == | == جایگاه نویسنده و کتاب == | ||
محسن کدیور متولد خرداد ماه ۱۳۳۸ فقیه، الهی‌دان و از چهره‌های نواندیش دینی شناخته می‌شود. ابتدا به تحصیل در رشته مهندسی برق در دانشگاه شیراز مشغول شد، اما به تدریج دغدغه‌های دینی باعث شد تا به تحصیل علوم اسلامی روی آورد. او از [[حسینعلی منتظری]] اجازه اجتهاد دارد و دانش‌آموخته‌ی دکتری فلسفه و حکمت اسلامی از دانشگاه تربیت مدرس تهران است و سالهاست به عنوان استاد تمام در گروه مطالعات دینی دانشگاه دوک مشغول به تدریس است.<ref>[https://kadivar.com/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87/ «زندگی‌نامه محسن کدیور»]، سایت محسن کدیور.</ref> | محسن کدیور متولد خرداد ماه ۱۳۳۸ فقیه، الهی‌دان و از چهره‌های نواندیش دینی شناخته می‌شود. ابتدا به تحصیل در رشته مهندسی برق در دانشگاه شیراز مشغول شد، اما به تدریج دغدغه‌های دینی باعث شد تا به تحصیل علوم اسلامی روی آورد. او از [[حسینعلی منتظری]] اجازه اجتهاد دارد و دانش‌آموخته‌ی دکتری فلسفه و حکمت اسلامی از دانشگاه تربیت مدرس تهران است و سالهاست به عنوان استاد تمام در گروه مطالعات دینی دانشگاه دوک مشغول به تدریس است.<ref>[https://kadivar.com/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87/ «زندگی‌نامه محسن کدیور»]، سایت محسن کدیور.</ref> | ||
کدیور این مقالات را در فاصله سالهای ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۵ش نوشته، و به‌صورت جداگانه منتشر کرده است. این مجموعه مقالات برای اولین بار به‌صورت یک کتاب مستقل توسط انتشارات کویر در سال ۱۳۸۷ش در چهار نوبت به چاپ رسیده است.( | کدیور این مقالات را در فاصله سالهای ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۵ش نوشته، و به‌صورت جداگانه منتشر کرده است. این مجموعه مقالات برای اولین بار به‌صورت یک کتاب مستقل توسط انتشارات کویر در سال ۱۳۸۷ش در چهار نوبت به چاپ رسیده است.(ص۱۱) | ||
ترجمه انگلیسی کتاب حق الناس با عنوان «حقوق بشر و اسلام نواندیش» در «مجموعۀ ترجمه متفکران مدرن مسلمان» از انتشارات دانشگاه ادینبورگ منتشر شده است. این کتاب نخستین کتاب یک نویسنده ایرانی و اولین کتاب ترجمه شده از زبان فارسی در این مجموعه است. ترجمه انگلیسی حق الناس با مقدمه‌ای مبسوط از جانب نویسنده، آراء کتاب را با نظراتی درباره «اسلام و حقوق بشر» از محمود محمد طه، النعیم، آن‌مایر، مجتهد شبستری، و ساشادینا که از متفکران معاصراند، مقایسه کرده است.<ref>[https://t.me/Mohsen_Kadivar_Official/2617 «انتشار ویرایش دوم کتاب حق الناس به زبان انگلیسی»]، کانال تلگرام محسن کدیور.</ref> از کدیور ۱۲ مقاله مرتبط با مباحث حقوق بشر در [[دغدغه‌های حکومت دینی (کتاب)|کتاب دغدغه‌های حکومت دینی]] آمده است. این کتاب در سال ۱۳۷۹ش توسط نشر نی منتشر شده است.(ص11) چاپ آثار کدیور در ایران ممنوع است و او در سالهای اخیر نوشته‌هایش را به شکل الکترونیک و از طریق [https://kadivar.com/10387/ وبسایت شخصی] منتشر می‌کند. تعداد این کتب تا به امروز به ۱۵ جلد می‌رسد که از این میان، دو کتاب به شکل کاغذی در آلمان چاپ شده است.<ref>رضائیه، [https://www.naqdedini.org/140006-8/ عدالت و حق آدمی در اسلام معنوی]، فصلنامه نقد دینی، شماره ۶، ۱۴۰۰ش.</ref> | ترجمه انگلیسی کتاب حق الناس با عنوان «حقوق بشر و اسلام نواندیش» در «مجموعۀ ترجمه متفکران مدرن مسلمان» از انتشارات دانشگاه ادینبورگ منتشر شده است. این کتاب نخستین کتاب یک نویسنده ایرانی و اولین کتاب ترجمه شده از زبان فارسی در این مجموعه است. ترجمه انگلیسی حق الناس با مقدمه‌ای مبسوط از جانب نویسنده، آراء کتاب را با نظراتی درباره «اسلام و حقوق بشر» از محمود محمد طه، النعیم، آن‌مایر، مجتهد شبستری، و ساشادینا که از متفکران معاصراند، مقایسه کرده است.<ref>[https://t.me/Mohsen_Kadivar_Official/2617 «انتشار ویرایش دوم کتاب حق الناس به زبان انگلیسی»]، کانال تلگرام محسن کدیور.</ref> از کدیور ۱۲ مقاله مرتبط با مباحث حقوق بشر در [[دغدغه‌های حکومت دینی (کتاب)|کتاب دغدغه‌های حکومت دینی]] آمده است. این کتاب در سال ۱۳۷۹ش توسط نشر نی منتشر شده است.(ص11) چاپ آثار کدیور در ایران ممنوع است و او در سالهای اخیر نوشته‌هایش را به شکل الکترونیک و از طریق [https://kadivar.com/10387/ وبسایت شخصی] منتشر می‌کند. تعداد این کتب تا به امروز به ۱۵ جلد می‌رسد که از این میان، دو کتاب به شکل کاغذی در آلمان چاپ شده است.<ref>رضائیه، [https://www.naqdedini.org/140006-8/ عدالت و حق آدمی در اسلام معنوی]، فصلنامه نقد دینی، شماره ۶، ۱۴۰۰ش.</ref> | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
* بخش سوم «آزادی عقیدتی دینی و سیاسی» مورد مطالعه قرار داده است. «آزادی عقیده و مذهب در اسلام و اسناد حقوق بشر» نخستین مقاله این بخش است که به طور موردی مجازات ارتداد را مورد بحث و بررسی قرار داده است. مقاله دوم این بخش «حقوق مخالف سیاسی در جامعه دینی» است که در آن نویسنده با مطالعه موردی نهضت عاشورا و تمسک به سیره علوی، آزادی‌های سیاسی را به عنوان لوازم لاینفک حضور اسلام در عرصه عمومی اثبات کرده است. این مقاله ضمیمه‌ای فقهی دارد که احکام بغی و محاربه به شیوه فقه سنتی مورد استنباط اجتهادی واقع شده است. | * بخش سوم «آزادی عقیدتی دینی و سیاسی» مورد مطالعه قرار داده است. «آزادی عقیده و مذهب در اسلام و اسناد حقوق بشر» نخستین مقاله این بخش است که به طور موردی مجازات ارتداد را مورد بحث و بررسی قرار داده است. مقاله دوم این بخش «حقوق مخالف سیاسی در جامعه دینی» است که در آن نویسنده با مطالعه موردی نهضت عاشورا و تمسک به سیره علوی، آزادی‌های سیاسی را به عنوان لوازم لاینفک حضور اسلام در عرصه عمومی اثبات کرده است. این مقاله ضمیمه‌ای فقهی دارد که احکام بغی و محاربه به شیوه فقه سنتی مورد استنباط اجتهادی واقع شده است. | ||
* بخش چهارم این کتاب به «حقوق زنان» اختصاص داده شده است. در نخستین مقاله این بخش «روشنفکری دینی و حقوق زنان»، محورهای چالش اسلام سنتی با اندیشه حقوق بشر در حوزه زنان را مورد تحلیل سنتی قرار داده و با تأکید بر آموزه‌های سنتی به ارائه راه‌حل پرداخته است. «حقوق زنان در آخرت» تأملی دیگر در بخشی از تعالیم دینی از زاویه حقوق بشر است. | * بخش چهارم این کتاب به «حقوق زنان» اختصاص داده شده است. در نخستین مقاله این بخش «روشنفکری دینی و حقوق زنان»، محورهای چالش اسلام سنتی با اندیشه حقوق بشر در حوزه زنان را مورد تحلیل سنتی قرار داده و با تأکید بر آموزه‌های سنتی به ارائه راه‌حل پرداخته است. «حقوق زنان در آخرت» تأملی دیگر در بخشی از تعالیم دینی از زاویه حقوق بشر است. | ||
* بخش پنجم کتاب به «دیگر مباحث حقوق بشر» پرداخته است. «معضل برده‌داری در اسلام معاصر»، نخستین مقاله این بخش، و در مقاله دوم «حقوق غیر مسلمانان در اسلام معاصر» مورد بحث قرار گرفته است و بالاخره «تأمین اجتماعی از منظر تعالیم اسلامی» آخرین مقاله کتاب است.( | * بخش پنجم کتاب به «دیگر مباحث حقوق بشر» پرداخته است. «معضل برده‌داری در اسلام معاصر»، نخستین مقاله این بخش، و در مقاله دوم «حقوق غیر مسلمانان در اسلام معاصر» مورد بحث قرار گرفته است و بالاخره «تأمین اجتماعی از منظر تعالیم اسلامی» آخرین مقاله کتاب است.(ص۱۰-۱۲) | ||
=== روش‌شناسی === | === روش‌شناسی === | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
به باور کدیور مدل اسلام غایت‌مدار یا معنوی که از ناحیه روشنفکران دینی ارائه شده، تنها رویکرد کارآمدی است که در حل ناسازگاری اسلام و مدرنیته قابل ارائه است. وی تلقی رایج و مشهور از احکام اسلام را سنتی و تاریخی می‌داند و نظریاتی که در راستای توجیه سازگاری بین این دو آمده است؛ نظیر رویکرد ثابت و متغیر به مدرنیته که حاصل سه تقریر مختلف از [[محمدحسین طباطبایی]]، [[محمدحسین غروی نائینی|میرزای نایینی]] و [[محمدباقر صدر]] است، و همچنین مدل فقه حکومتی از [[امام خمینی(ره)]]، را ناکارآمد می‌داند. | به باور کدیور مدل اسلام غایت‌مدار یا معنوی که از ناحیه روشنفکران دینی ارائه شده، تنها رویکرد کارآمدی است که در حل ناسازگاری اسلام و مدرنیته قابل ارائه است. وی تلقی رایج و مشهور از احکام اسلام را سنتی و تاریخی می‌داند و نظریاتی که در راستای توجیه سازگاری بین این دو آمده است؛ نظیر رویکرد ثابت و متغیر به مدرنیته که حاصل سه تقریر مختلف از [[محمدحسین طباطبایی]]، [[محمدحسین غروی نائینی|میرزای نایینی]] و [[محمدباقر صدر]] است، و همچنین مدل فقه حکومتی از [[امام خمینی(ره)]]، را ناکارآمد می‌داند. | ||
مسلمان معاصر در متن دین دو اندیشه را در کنار هم مشاهده می‌کند اول اندیشه سازگار با حقوق بشر که شامل گزاره‌هایی است که به صراحت دلالت بر حقوق ذاتی انسان از آن جهت که انسان است دارند. این گزاره‌ها در قالب عمومات، اطلاقات، و سیره اولیای دین است. دوم اندیشه ناسازگار با حقوق بشر و صریح در تبعیض حقوقی بین انسان‌ها. اسلام سنتی در مواجهه با دو اندیشه فوق دلالت دسته دوم را قوی‌تر می‌داند و با آن به تخصیص، تقیید و تبیین گزاره‌های دسته اول می‌پردازد.( | مسلمان معاصر در متن دین دو اندیشه را در کنار هم مشاهده می‌کند اول اندیشه سازگار با حقوق بشر که شامل گزاره‌هایی است که به صراحت دلالت بر حقوق ذاتی انسان از آن جهت که انسان است دارند. این گزاره‌ها در قالب عمومات، اطلاقات، و سیره اولیای دین است. دوم اندیشه ناسازگار با حقوق بشر و صریح در تبعیض حقوقی بین انسان‌ها. اسلام سنتی در مواجهه با دو اندیشه فوق دلالت دسته دوم را قوی‌تر می‌داند و با آن به تخصیص، تقیید و تبیین گزاره‌های دسته اول می‌پردازد.(ص۱۷-۳۴) | ||
===تبیین نظریه اسلام غایت‌مدار=== | ===تبیین نظریه اسلام غایت‌مدار=== | ||
محسن کدیور باور دارد احکام شرعی غیرعبادی در عصر نزول سه ویژگی داشتند: ۱.مطابق عرف آن روز عقلایی، ۲.عادلانه، ۳.برترین راه‌حل نسبت به سایر مکاتب و ادیان بودند. همان‌گونه که احکام دین در زمان نزول این‌گونه بوده است امروز نیز احکامی که به دین نسبت داده می‌شود باید مطابق عرف امروز، عقلایی و عادلانه محسوب شود و همان گونه که کتاب و سنت می‌توانند ناسخ احکام پیشین باشند عقل نیز شأن ناسخیت دارد. البته لازم به ذکر است این احکام به هیچ وجه به دین نسبت داده نمی‌شود. بنابراین کماکان تشریع به دست شارع باقی می‌ماند. او مجموعه تعالیم اسلام را چهار بخش می‌داند: ۱.امور ایمانی و اعتقادی ۲.امور اخلاقی ۳.امور عبادی ۴.احکام شرعی غیر عبادی که به آن فقه معاملات می‌گویند. بیش از ۹۸ درصد آیات قرآن به تبیین سه بخش اول اختصاص داده شده است. لکن در اسلام سنتی دو درصد باقیمانده اهمیت زیادی یافته تا آنجا که سایر اجزا را تحت تاثیر قرار می‌دهد.( | محسن کدیور باور دارد احکام شرعی غیرعبادی در عصر نزول سه ویژگی داشتند: ۱.مطابق عرف آن روز عقلایی، ۲.عادلانه، ۳.برترین راه‌حل نسبت به سایر مکاتب و ادیان بودند. همان‌گونه که احکام دین در زمان نزول این‌گونه بوده است امروز نیز احکامی که به دین نسبت داده می‌شود باید مطابق عرف امروز، عقلایی و عادلانه محسوب شود و همان گونه که کتاب و سنت می‌توانند ناسخ احکام پیشین باشند عقل نیز شأن ناسخیت دارد. البته لازم به ذکر است این احکام به هیچ وجه به دین نسبت داده نمی‌شود. بنابراین کماکان تشریع به دست شارع باقی می‌ماند. او مجموعه تعالیم اسلام را چهار بخش می‌داند: ۱.امور ایمانی و اعتقادی ۲.امور اخلاقی ۳.امور عبادی ۴.احکام شرعی غیر عبادی که به آن فقه معاملات می‌گویند. بیش از ۹۸ درصد آیات قرآن به تبیین سه بخش اول اختصاص داده شده است. لکن در اسلام سنتی دو درصد باقیمانده اهمیت زیادی یافته تا آنجا که سایر اجزا را تحت تاثیر قرار می‌دهد.(ص۱۳۸-۱۴۸) | ||
=== مبانی و پیشفرض‌های اسلام سنتی و اسلام غایت‌مدار === | === مبانی و پیشفرض‌های اسلام سنتی و اسلام غایت‌مدار === | ||
به باور کدیور از پیشفرض‌های نظریه اسلام غایت‌مدار پذیرش ذاتی بودن حسن و قبح و فهم مفاهیم اخلاقی چون عدل، در خارج از بستر دین است.( | به باور کدیور از پیشفرض‌های نظریه اسلام غایت‌مدار پذیرش ذاتی بودن حسن و قبح و فهم مفاهیم اخلاقی چون عدل، در خارج از بستر دین است.(ص۱۵۳) از دیگر مبانی او پذیرفتن عقل به عنوان یک منبع دینی، تعبدی و توقیفی نبودن احکام غیرعبادی و تکلیف عام بودن احکام شریعت است. نویسنده همانند اعلامیه جهانی حقوق بشر معتقد به اهمیت عقل جمعی آدمی است، که در پس تجارب مستمر جوامع انسانی به کشف می‌پردازد و یافته‌های خود را نهایی نمی‌داند. همچنین این نکته را نیکو می‌دارد که اندیشه حقوق بشر (ضمن احترام به تمام ادیان در حوزه خصوصی)، این حقوق را در حوزه عمومی و برای انسان بدون در نظر داشتن مذهبِ شخص، بدون قواعد الحاد و توحید، تنظیم کرده است.(ص۱۲۲و۱۲۳) | ||
نویسنده معتقد است در مبانی معرفتی، دین شناختی و انسان‌شناختیِ اسلام سنتی اولین مسئله نبود بحثی از حقوق واقعی انسان‌ها است چرا که این حقوق فراتر از درک انسانی است. لذا صرفا آنچه در دسترس است احکام شرعی است که گرچه عادلانه تلقی می‌شود اما نسبت به دین، جنسیت، حریت و فقاهت بین انسان‌ها تفاوت است. نکته دوم ناتوانی درک عقل انسانی از امور است. سومین امر، به‌مثابه قانون ثابت بودنِ تمام یا بیشتر احکام شرعی است.(ص۱۲۰و۱۲۱) | نویسنده معتقد است در مبانی معرفتی، دین شناختی و انسان‌شناختیِ اسلام سنتی اولین مسئله نبود بحثی از حقوق واقعی انسان‌ها است چرا که این حقوق فراتر از درک انسانی است. لذا صرفا آنچه در دسترس است احکام شرعی است که گرچه عادلانه تلقی می‌شود اما نسبت به دین، جنسیت، حریت و فقاهت بین انسان‌ها تفاوت است. نکته دوم ناتوانی درک عقل انسانی از امور است. سومین امر، به‌مثابه قانون ثابت بودنِ تمام یا بیشتر احکام شرعی است.(ص۱۲۰و۱۲۱) | ||