پذیره در اجاره زمین وقفی (منابع مطالعاتی)
پذیره در اجاره زمین وقفی وجهی است که متولی موقوفه در ابتدای انعقاد قرارداد اجاره عرصه‌های وقفی از مستأجر اخذ کند. فقیهان اهل سنت این مسئله را تحت عنوان عقد الحَکر بررسی کرده‌اند. مهم‌ترین اثر پذیره ایجاد حق اولویت برای مستأجر و ایجاد محدودیت در حدود مالکیت موقوف‌علیهم است. برخلاف وقف، پذیره ریشه‌ای در فقه ندارد و تنها در قانون به آن اشاره شده است. حق پذیره بعد از انقلاب در قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب ۶۳/۱۰/۲ به رسمیت شناخته شده که به سه صورت ابتدایی، انتقالی و اهدایی تقسیم می‌شود. حق پذیره ابتدایی وجهی است که به هنگام اجاره دادن اراضی موقوفه در مقابل حق تملک اعیان برای مستاجر، به نفع موقوفه اخذ می‌شود. حق پذیره انتقالی به هنگام نقل و انتقال رقبات دریافت خواهد شد. حق پذیره اهدایی نیز وجهی است که به هنگام استیجار قانونی به موقوفه تقدیم یا اهدا می‌گردد.
سازمان اوقاف و امور خیریه به منظور حفظ وقفیت ملک، قراردادهای اجاره بلند مدت با شرط ضمنی پرداخت مبلغ مشخصی تحت عنوان پذیره طراحی کرده است که علاوه بر تامین منافع موقوف علیهم، موقوفه را از حالت وقف خارج نمی‌سازد. این اقدام در آستان قدس رضوی تحت عنوان حق تقدیمی اجرا شده است.
بعد از روشن شدن ماهیت پذیره و انواع آن، در فقه معاصر به دنبال پاسخ این سؤالات هستیم که: پذیره به لحاظ فقهی چه جایگاهی دارد و آیا برای آن می‌توان سابقه‌ای فقهی بیان کرد؟ آیا شبیه نهاد پذیره عناوینی در فقه اسلامی وجود دارد؟ آیا امکان اخذ پذیره از باب اجاره بلند مدت و از باب اجاره تراکم وجود دارد؟ عنوان سرقفلی با پذیره چه نسبتی دارد؟
پژوهشگران فقهی این عقد را عقدی مستقل و قراردادی خصوصی دانسته‌اند که اگر مخالف صریح قانون نباشد، نافذ است.
کتاب
فارسی
- تبیین جایگاه پذیره در فقه و حقوق جزا، محسن علیزاده، قم، نشر امتداد حکمت، ۱۴۰۲ش.لینک صفحات ابتدایی کتاب
- بررسی حقوقی حق پذیره در املاک اوقافی (آموزش و پرورش)، احمد قنبرنژاد، قم، نشر اقلیم مهر، ۱۴۰۲ش. لینک صفحات ابتدایی کتاب
- پذیره در وقف از منظر فقهی و حقوقی، رضا محققیان، قم، نشر نور‌السجاد، ۱۴۰۰ش.لینک صفحات ابتدایی کتاب
- حقوق و مسئولیت‌های متولی وقف در فقه امامیه و حقوق ایران و مصر، سیدمحمد حسینی و عبدالرضا اصغری و مصطفی حسینی، تهران، ناشر دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۳۹۹ش.لینک صفحات ابتدایی کتاب
- ماهیت و آثار پذیره در اجاره موقوفات در فقه امامیه اهل سنت و نظام حقوقی ایران، محمد‌رضا رضائیان، خرم آباد، انتشارات نگاه پارسه، ۱۳۹۶ش.
مقالات
فارسی
- حق پذیره در حقوق ایران و کشورهای اسلامی و بررسی روش‌های جایگزین آن در موقافات، نصراله جعفری خسروآبادی و سارا رمضانی، فصلنامه مطالعات تطبیقی حقوق کشورهای اسلامی، شماره ۱ دوره ۱، ۱۴۰۱ش.لینک مقاله
- ادلۀ عقد معین پذیره‌نویسی در وقف در فقه و حقوق اسلامی با مطالعۀ تطبیقی، حمیدرضا بهروزی‌زاد، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، شماره ۴۰ دوره ۱۱، ۱۴۰۱ش.لینک مقاله
- تحلیل حقوقی فقهی پذیره در اجاره زمین وقفی، علیرضا باریکلو و هادی کریمی، دو‌فصلنامه آموزه‌های فقه مدنی، شماره ۲۲ دوره ۱۲، ۱۳۹۹ش.لینک مقاله
- تحلیل فقهی - حقوقی مشروعیت حق تقدیمی، مرتضی مرادی گلستانی و محسن رزمی، ماهنامه دادرسی، شماره ۱۲۸، ۱۳۹۷ش. لینک مقاله
- درنگی در جایگاه قانونی پذیره و اهدایی، مهدی ندافیان، فصلنامه داخلی کانون وکلای دادگستری خراسان، شماره ۱۴، ۱۳۹۴ش.لینک مقاله
- بررسی مبنای فقهی حقوقی حق پذیره (حق تقدیمی)، عبدالرضا اصغری و فرزاد بهشتی توندری، دو‌فصلنامه آموزه‌های فقه مدنی، شماره ۶، ۱۳۹۱ش.لینک مقاله
عربی
- حق الحَكر في القوانين الوقفية، عبد الرزاق بن عبد الواحد اصبيحي، مندرج در سایت موسسة الساعی لتطویر الاوقاف، ۲۰۲۳م. لینک مقاله
- عقد الحكر كآلية لتفعيل تثمير العقارات الوقفية العاطلة، فردي کريمة، مجلة الاجتهاد القضائي (الجزایر)، مجلد ۱۲، شماره ۱، ۲۰۲۰م. لینک مقاله
- مفهوم الحكر في الفقه الإسلامي والقانون الجزائري، مناجلي أحمد لمين، مجلة الباحث للدراسات الأكاديمية (الجزایر)، مجلد ۷، شماره ۲، ۲۰۲۰م. لینک مقاله
- الإفادة من نظام الـ "BOT" لتفعيل صيغة الحكر في الوقف الإسلامي، رشيدة بركات و عمار فلاح، مجلة الإحياء (الجزایر)، شماره ۲۵ دوره ۲۰، جامعة باتنه، الجزائر، ۲۰۲۰م.لینک مقاله
- استثمار الأراضي الوقفية بعقد الحكم (عقد التطوير)، سلیمان مصطفى الرطیل، مجلة أنوار المعرفة، شماره ۶، جامعة الزيتونة، لیبیا، ۲۰۱۹م.
- الحقوق المترتبة على العقارات الموقوفة في الفقه الإسلامي والتشريعات الأردنية والعراقية، نرجس محمد سلطان سلطاني، المجلة القانونية (جامعة القاهرة)، مجلد ۳، شماره ۳، ۲۰۱۸م. لینک مقاله
- استثمار العقار الوقفي بين الضوابط الشرعية والضرورة الاقتصادية، ربيعة أنجشايري، مجلة دائرة البحوث والدراسات القانونیة والسیاسیة، شماره ۱، ۲۰۱۷م. لینک مقاله
- استثمار الأراضي الوقفية بعقد الحكر "عقد التطوير"، دليلة محمد براف، مجلة الشريعة والدراسات الإسلامية، شماره ۱۰۷ دوره ۳۱، جامعة الكويت، ۲۰۱۶م.
- ضوابط استثمار الوقف في الفقه الإسلامي، حسن السيد حامد خطاب، لمؤتمر الرابع للاوقاف، ۲۰۱۳م. لینک مقاله
- أحكام الحكر في قانون الأوقاف الجزائري، خالد بوشمة، مجلة البحوث والدراسات القانونية والسياسية (الجزایر)، مجلد ۳، شماره ۲، ۲۰۱۳م. لینک مقاله
- حـق الحكـر (تحکیر الاراضی الوقفیة)، كايد يوسف قرعوش، مجلة الدراسات (علوم الشریعة و القانون)، الجامعة الاردنیة، مجلد ۳۳، شماره ۱، ۲۰۰۶م. لینک مقاله
- عقد الحِكْر والآثار المترتبة على زوال الأنقاض فيه، صالح بن سليمان بن حمد الحويس، لمؤتمر الاوقاف الاول فی المملکة العربیة السعودیة، ۱۴۲۲ق. لینک مقاله
پایان‌نامه
فارسی
- بررسی فقهی حقوقی حق تقدیمی در اوقاف، عبدالرحیم علی باقری، کارشناسی ارشد، مجتمع آموزش عالی مشهد مقدس، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۴۰۲ش. اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
- مبانی فقهی دریافت پذیره‌ها در وقف، جواد کریمی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم و معارف اسلامی، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۴۰۱ش.اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
- بررسی روش‌ها و راهکارهای وصول مال‌الاجاره و پذیره به موقع موقوفات از مستأجرین، مهری‌سادات رباط جزی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، ۱۳۹۹ش.اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
- بررسی تطبیقی اجاره املاک موقوفه در فقه حنفیه، امامیه و حقوق ایران، یونس درویش زهی مقدم، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی (ره)، ۱۳۹۸ش.اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
- بررسی فقهی حقوقی حق احداث و تملک اعیانی در املاک موقوفه با تاکید بر رویه قضایی، سعید طرزی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه علم و فرهنگ تهران، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
- ماهیت و وضعیت حقوقی قراردادهای اجاره‌ی نود و نُه ساله بر اموال وقفی و انتقال آنها توسط مستأجر، پرنیان خلیلی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس، ۱۳۹۸ش.اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
- تبیین ماهیت حق پذیره در وقف، محمد رزاقی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه شمال، ۱۳۹۷ش.اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
- بررسی تطبیقی مبانی فقهی حقوقی حق کسب و پیشه در وقف با حق ریشه و حق پذیره، رضا بیان، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله‌العظمی بروجردی (ره)، ۱۳۹۷ش.اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
- بررسی ماهیت حقوقی رابطه مؤجر و مستأجر در املاک موقوفه و احکام و آثار قانونی و عرفی آن از منظر رویّه قضایی، نوشین نیرومند، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور مرکز تهران جنوب ۱۳۹۷ش.اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
- بررسی تطبیقی پذیره‌ی موقوفات در حقوق ایران و حِکر در حقوق مصر، معصومه سلیمانی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم ریاضی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۹۷ش.اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
- ماهیت پذیره در اجاره اموال وقفی، رضا محمدی دستجردکی، کارشناسی ارشد، دانشکده ثبت و مدیریت قضایی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، ۱۳۹۶ش.اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
- بررسی تطبیقی حق پذیره با سرقفلی در فقه و حقوق موضوعه با رویکرد بررسی رویه قضایی، عبدالحمید امیرزاده، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق، ۱۳۹۵ش.اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
- بررسی ماهیت حقوقی پذیره در قانون اوقاف و جایگاه آن در حقوق موضوعه، زهرا مولوی، کارشناسی ارشد، گروه حقوق، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، ۱۳۹۵ش.اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
- ماهیت حق تقدیمی و احکام آن در وقف، مهری ناصری، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اداری و اقتصادی، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه از سامانه گنج
عربی
- حق الحکر دراسه تحلیلیه مقارنه، امنه حساوی غانم غانم، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران، ۱۴۰۱ش.لینک چکیده
- أحكام عقد الحكر في الفقه الإسلامي مقارناً بما عليه العمل في المملكة العربية السعودية، صالح بن سليمان بن حمد الحويس الموسى، رسالة دكتوراه، كلية الشريعة والدراسات الإسلامية، جامعة أم القرى، مکة المکرمة، السعودیة، ۱۴۲۸ق.لینک دانلود
- عقد الحكر في القانون الجازئري والفقه الإسلامي، مايدي أمينة وداد ذوادية، کارشناسی ارشد، كلية الحقوق والعلوم السياسية، جامعة زیان عاشورا بالجلفة (الجزایر)، ۲۰۱۶م. لینک دانلود