۵٬۲۰۹
ویرایش
فقه معاصر:پیش‌نویس شبیه‌سازی انسان: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Mkhaghanif (بحث | مشارکتها) جز (←شبیه‌سازی اعضا) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
===چکیده=== | ===چکیده=== | ||
'''شبیه‌سازی انسان''' ایجاد انسان از غیر راه معمول آن و با آماده‌سازی از سلول‌های انسانی در محیط آزمایشگاهی است. شبیه‌سازی اعضا، همزادسازی و شبیه‌سازی کامل انسان، سه گونۀ مختلف | '''شبیه‌سازی انسان''' ایجاد انسان از غیر راه معمول آن و با آماده‌سازی از سلول‌های انسانی در محیط آزمایشگاهی است. شبیه‌سازی اعضا، همزادسازی و شبیه‌سازی کامل انسان، سه گونۀ مختلف شبیه‌سازی است که احکام جداگانه و گاه مشترکی دارند. فقیهان اهل‌سنت، به اتفاق آراء، شبیه‌سازی انسان را نامشروع اعلام کرده‌اند، اما در فقه شیعه دیدگاه یکسانی در این موضوع وجود ندارد. | ||
شبیه‌سازی اعضا از دید بیشتر فقیهان معاصر شیعه، از جمله سید کاظم | شبیه‌سازی اعضا از دید بیشتر فقیهان معاصر شیعه، از جمله [[سید کاظم حائری]]، [[جعفر سبحانی]] و [[یوسف صانعی]] جایز است، اما آرای فقیهان درباره همزادسازی و شبیه‌سازی کامل انسان متفاوت است. شبیه‌سازی کامل انسان، از نظر [[سید محمدسعید حکیم]]، [[عبدالکریم موسوی اردبیلی]]، [[سید علی سیستانی]] و [[محمد مؤمن]] جایز دانسته شده است، و در مقابل، [[سید ابوالقاسم خویی]]، [[میرزا جواد تبریزی]] و جعفر سبحانی، به حکم اولی آن را حرام دانسته‌اند؛ همچنین [[ناصر مکارم شیرازی]] به حرمت ثانوی آن فتوا داده است. در کتاب‌ها و مقالات فقهی، به مسئله همزادسازی کمتر پرداخته شده است. با این حال به نظر می‌ٰسد فقیهانی که شبیه‌سازی را جایز دانسته‌اند، با رعایت برخی شرایط، همزادسازی را نیز جایز بدانند. | ||
فقیهانی که شبیه‌سازی کامل انسان را جایز می‌دانند، به اصل اباحه استناد کرده‌اند. از سوی دیگر، از جملهٔ مهمترین دلایل بر حرمت همزادسازی و شبیه‌سازی انسان کامل در کلمات فقها، می‌توان به حرمت تغییر در خلق خدا، اختلال نظام، حرمت واردکردن نطفه در رحم غیرهمسر، اختلاط انساب و حرمت ازبین‌بردن نطفه اشاره کرد. | فقیهانی که شبیه‌سازی کامل انسان را جایز می‌دانند، به اصل اباحه استناد کرده‌اند. از سوی دیگر، از جملهٔ مهمترین دلایل بر حرمت همزادسازی و شبیه‌سازی انسان کامل در کلمات فقها، می‌توان به حرمت تغییر در خلق خدا، اختلال نظام، حرمت واردکردن نطفه در رحم غیرهمسر، اختلاط انساب و حرمت ازبین‌بردن نطفه اشاره کرد. | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
شبیه‌سازی انسان (عربی: الاستنساخ البشری؛ انگلیسی: Human cloning<ref>سلطانی و ناصری، مسائل مستحدثه پزشکی، ص۱۹.</ref>) به ایجاد انسان از غیر راه معمول آن و با استفاده از سلول‌های انسانی در محیط آزمایشگاهی گفته می‌شود. شبیه‌سازی انسان یکی از مسائل مستحدثه فقهی و حقوقی است.<ref>معینی‌فر و حاجیعلی، «نسب طفل شبیه‌سازی شده در نظام حقوقی اسلام»، ص۱۱۰.</ref> برای شبیه‌سازی انسان فواید و زیان‌های متعددی ذکر شده است؛ فوایدی از جمله امکان بارورسازی زوج‌های عقیم، کمک به سلامت نسل آینده و استفاده از صفات ممتاز افراد و افزایش آنها، و از سوی دیگر، مضراتی از جمله اختلاط انساب، احساس بی‌نیازی از ازدواج، احتمال از بین رفتن جوامع، تشویق به سقط جنین و احتمال سوءاستفاده مجرمان از این روش.<ref>تسخیری، «نگاهی به موضوع شبیه‌سازی انسان به کمک تکنولوژی جدید»، ص۶۵-۶۶.</ref> | شبیه‌سازی انسان (عربی: الاستنساخ البشری؛ انگلیسی: Human cloning<ref>سلطانی و ناصری، مسائل مستحدثه پزشکی، ص۱۹.</ref>) به ایجاد انسان از غیر راه معمول آن و با استفاده از سلول‌های انسانی در محیط آزمایشگاهی گفته می‌شود. شبیه‌سازی انسان یکی از مسائل مستحدثه فقهی و حقوقی است.<ref>معینی‌فر و حاجیعلی، «نسب طفل شبیه‌سازی شده در نظام حقوقی اسلام»، ص۱۱۰.</ref> برای شبیه‌سازی انسان فواید و زیان‌های متعددی ذکر شده است؛ فوایدی از جمله امکان بارورسازی زوج‌های عقیم، کمک به سلامت نسل آینده و استفاده از صفات ممتاز افراد و افزایش آنها، و از سوی دیگر، مضراتی از جمله اختلاط انساب، احساس بی‌نیازی از ازدواج، احتمال از بین رفتن جوامع، تشویق به سقط جنین و احتمال سوءاستفاده مجرمان از این روش.<ref>تسخیری، «نگاهی به موضوع شبیه‌سازی انسان به کمک تکنولوژی جدید»، ص۶۵-۶۶.</ref> | ||
نخستین حیوان شبیه‌سازی شده در سال ۱۹۹۶م در اسکاتلند متولد شد | نخستین حیوان شبیه‌سازی شده در سال ۱۹۹۶م در اسکاتلند متولد شد و در سال ۲۰۰۲م در ایتالیا، برخی محققان مدعی شدند با موفقیت سه جنین انسان را شبیه‌سازی کرده، آن را در رحم انسان کاشته‌اند.<ref>آقایان و ارجمند، «[https://eime.tums.ac.ir/article-1-119-fa.html شبیه‌سازی انسان، تاریخچه و نگاه دینی]».</ref> شبیه‌سازی حیوانات و در پی آن شبیه‌سازی انسان، واکنش‌های مختلف سیاسی و دینی را همراه داشت.<ref>اسلامی، شبیه‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام، ص۵۵-۶۵.</ref> مراجع مذهبی دنیا نوعاً شبیه‌سازی انسان را ممنوع دانستند، با این تفاوت که برخی آن را ذاتاً حرام می‌دانند، ولی عده‌ای معتقدند اگرچه شبیه‌سازی انسان به خودی خود اشکالی ندارد، اما با توجه به پیامدهای آن، این عمل جایز نیست.<ref>صادقی، «همانندسازی انسان...»، ص۵۶.</ref> کلیسای کاتولیک شبیه‌سازی انسان را عملی غیراخلاقی و ممنوع اعلام کرد.<ref>اسلامی، شبیه‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام، ص۱۰۹.</ref> پروتستان‌ها و یهودیان نیز شبیه‌سازی را جز در برخی موارد نادر (مانند بچه‌دار شدن زوج‌های نابارور) مذموم دانستند.<ref>صادقی، «همانندسازی انسان...»، ص۴۲-۴۳.</ref> علمای اهل‌سنت نیز به اتفاق آراء شبیه‌سازی انسان را عملی نامشروع و مغایر اسلام اعلام کردند؛<ref>شبیه‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام، ص۲۰۰.</ref> اما فقیهان شیعه دیدگاه‌های مختلفی، از جواز مطلق تا حرمت مطلق، ارائه داده‌اند.<ref>محقق داماد، «شبیه‌سازی انسان از منظر فقه و اخلاق»، ص۱۵.</ref> | ||
شبیه‌سازی حیوانات و در پی آن شبیه‌سازی انسان، واکنش‌های مختلف سیاسی و دینی را همراه داشت.<ref>اسلامی، شبیه‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام، ص۵۵-۶۵.</ref> مراجع مذهبی دنیا نوعاً شبیه‌سازی انسان را ممنوع دانستند، با این تفاوت که برخی آن را ذاتاً حرام می‌دانند، ولی عده‌ای معتقدند اگرچه شبیه‌سازی انسان به خودی خود اشکالی ندارد، اما با توجه به | |||
=== اقسام شبیه‌سازی === | === اقسام شبیه‌سازی === | ||
شبیه‌سازی انسان به سه‌گونه انجام می‌شود: | شبیه‌سازی انسان به سه‌گونه انجام می‌شود: | ||
* '''شبیه‌سازی عضو'''؛ در این روش یکی از سلول‌های انسانی در دستگاه‌های مخصوص پرورش داده می‌شود تا به یکی از اعضای بدن | * '''شبیه‌سازی عضو'''؛ در این روش یکی از سلول‌های انسانی در دستگاه‌های مخصوص پرورش داده می‌شود تا به یکی از اعضای بدن تبدیل شود. از آنجا که نتیجه این کار، بازسازی کامل انسان نیست، برخی این قسم را از مسئله شبیه‌سازی انسان خارج دانسته‌اند.<ref>حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۳۰.</ref> | ||
* '''همزادسازی انسان'''؛ در این روش که به آن تقسیم جنینی نیز گفته می‌شود،<ref>جواهری، «تقسیم جنینی و شبیه‌سازی»، ص۸۲.</ref> شبیه‌سازی انسان با استفاده از سلول جنسی انجام می‌گیرد.<ref>ناظم‌زاده قمی، جراحی پلاستیک و شبیه‌سازی انسان از نگاه فقه، ص۱۷۴.</ref> پس از لقاح اسپرم با تخمک، سلول جدیدی به وجود می‌آید که این سلول ابتدا به ۲، بعد به ۴، ۸، ۱۶ و در نهایت به ۳۲ سلول تقسیم می‌شود. با رسیدن تعداد سلول‌ها به عدد ۳۲، تقسیم‌بندی متوقف می‌گردد و هر یک از ۳۲ سلول، زمینه به وجود آمدن یکی از اعضای بدن را تا شکل‌گیری کامل انسان بر عهده می‌گیرد. با این حال اگر یکی از سلول‌های ۳۲گانه از بقیه سلول‌ها جدا، و در محیط مناسبی قرار گیرد، خود به تنهایی می‌تواند به ۳۲ سلول تقسیم شده، زمینه شکل‌گیری انسان کاملی را فراهم آورد.<ref>حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۳۰.</ref> ازاین‌رو انسان‌هایی که از این ۳۲ سلول به وجود آیند، همانند انسان‌های همزاد خواهند بود که منشأ پیدایش آنها، سلول جنسی بوده است.<ref>ناظم‌زاده قمی، جراحی پلاستیک و شبیه‌سازی انسان از نگاه فقه، ص۱۷۳.</ref> | * '''همزادسازی انسان'''؛ در این روش که به آن تقسیم جنینی نیز گفته می‌شود،<ref>جواهری، «تقسیم جنینی و شبیه‌سازی»، ص۸۲.</ref> شبیه‌سازی انسان با استفاده از سلول جنسی انجام می‌گیرد.<ref>ناظم‌زاده قمی، جراحی پلاستیک و شبیه‌سازی انسان از نگاه فقه، ص۱۷۴.</ref> پس از لقاح اسپرم با تخمک، سلول جدیدی به وجود می‌آید که این سلول ابتدا به ۲، بعد به ۴، ۸، ۱۶ و در نهایت به ۳۲ سلول تقسیم می‌شود. با رسیدن تعداد سلول‌ها به عدد ۳۲، تقسیم‌بندی متوقف می‌گردد و هر یک از ۳۲ سلول، زمینه به وجود آمدن یکی از اعضای بدن را تا شکل‌گیری کامل انسان بر عهده می‌گیرد. با این حال اگر یکی از سلول‌های ۳۲گانه از بقیه سلول‌ها جدا، و در محیط مناسبی قرار گیرد، خود به تنهایی می‌تواند به ۳۲ سلول تقسیم شده، زمینه شکل‌گیری انسان کاملی را فراهم آورد.<ref>حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۳۰.</ref> ازاین‌رو انسان‌هایی که از این ۳۲ سلول به وجود آیند، همانند انسان‌های همزاد خواهند بود که منشأ پیدایش آنها، سلول جنسی بوده است.<ref>ناظم‌زاده قمی، جراحی پلاستیک و شبیه‌سازی انسان از نگاه فقه، ص۱۷۳.</ref> | ||
* '''شبیه‌سازی انسان'''؛ در این روش انسان با استفاده از سلول غیرجنسی شبیه‌سازی می‌شود.<ref>ناظم‌زاده قمی، جراحی پلاستیک و شبیه‌سازی انسان از نگاه فقه، ص۱۷۴.</ref> برای این منظور تخمک زنی را پیش از بارور شدن می‌‌شکافند و هسته مرکزی آن را برداشته، هسته یکی از سلول‌های بدن مرد یا زن را (حتی زنی که تخمک از او گرفته شده) درون آن تخمک قرار می‌دهند تا انسانی از آن متولد شود.<ref>ناظم‌زاده قمی، جراحی پلاستیک و شبیه‌سازی انسان از نگاه فقه، ص۱۷۹.</ref> در این روش انسان به وجود آمده، از همه جهات، مشابه انسانی خواهد بود که سلول از او گرفته شده است.<ref>حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۳۳.</ref> | * '''شبیه‌سازی انسان'''؛ در این روش انسان با استفاده از سلول غیرجنسی شبیه‌سازی می‌شود.<ref>ناظم‌زاده قمی، جراحی پلاستیک و شبیه‌سازی انسان از نگاه فقه، ص۱۷۴.</ref> برای این منظور تخمک زنی را پیش از بارور شدن می‌‌شکافند و هسته مرکزی آن را برداشته، هسته یکی از سلول‌های بدن مرد یا زن را (حتی زنی که تخمک از او گرفته شده) درون آن تخمک قرار می‌دهند تا انسانی از آن متولد شود.<ref>ناظم‌زاده قمی، جراحی پلاستیک و شبیه‌سازی انسان از نگاه فقه، ص۱۷۹.</ref> در این روش انسان به وجود آمده، از همه جهات، مشابه انسانی خواهد بود که سلول از او گرفته شده است.<ref>حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۳۳.</ref> | ||
== دیدگاه فقیهان == | == دیدگاه فقیهان شیعه == | ||
صرف‌نظر از برخی مقدمات یا روش‌های حرام در شبیه‌سازی (مانند لمس کردن یا نگاه کردن به بدن نامحرم<ref>حکیم، فقه الاستنساخ البشری و فتاوی الطبیة، ص۲۳؛ حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۳۵.</ref>) فقیهان شیعه در حکم شبیه‌سازی انسان اتفاق نظر ندارند و دیدگاه آنان از جواز تا حرمت مطلق در نوسان است.<ref>محقق داماد، «شبیه‌سازی انسان از منظر فقه و اخلاق»، ص۱۵.</ref> در شبیه‌سازی فرض‌های مختلفی قابل طرح است که در حکم فقهی اثرگذارند؛ مانند معلوم بودن صاحب سلول یا معلوم نبودن آن، گرفتن سلول از فرد زنده یا میت، و نیز وجود یا عدم وجود رابطه زوجیت بین صاحب سلول و تخمک یا صاحب رحم.<ref>موسوی سبزواری، الاستنساخ بین التقنیة و التشریع، ص۴۴-۴۵.</ref> | صرف‌نظر از برخی مقدمات یا روش‌های حرام در شبیه‌سازی (مانند لمس کردن یا نگاه کردن به بدن نامحرم<ref>حکیم، فقه الاستنساخ البشری و فتاوی الطبیة، ص۲۳؛ حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۳۵.</ref>) فقیهان شیعه در حکم شبیه‌سازی انسان اتفاق نظر ندارند و دیدگاه آنان از جواز تا حرمت مطلق در نوسان است.<ref>محقق داماد، «شبیه‌سازی انسان از منظر فقه و اخلاق»، ص۱۵.</ref> در شبیه‌سازی فرض‌های مختلفی قابل طرح است که در حکم فقهی اثرگذارند؛ مانند معلوم بودن صاحب سلول یا معلوم نبودن آن، گرفتن سلول از فرد زنده یا میت، و نیز وجود یا عدم وجود رابطه زوجیت بین صاحب سلول و تخمک یا صاحب رحم.<ref>موسوی سبزواری، الاستنساخ بین التقنیة و التشریع، ص۴۴-۴۵.</ref> | ||
=== شبیه‌سازی اعضا === | === شبیه‌سازی اعضا === | ||
شبیه‌سازی اعضا از دید بیشتر فقیهان معاصر شیعه، جایز است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۳۹؛ صانعی، چکیده اندیشه‌ها، ۱۳۸۷ش، ص۹۴؛ سبحانی، استفتائات، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۱۶؛ محمدی قائینی، المبسوط فی فقه المسائل المعاصره (المسائل الطبیة)، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۳۲۶.</ref> فقیهان شیعه، شبیه‌سازی اعضای بدن انسان را نه‌تنها جایز، بلکه مطلوب دانسته‌اند.<ref>صانعی، چکیده اندیشه‌ها، ص۹۴.</ref> برخی فقیهان که قائل به عدم جواز شبیه‌سازی کامل انسان | شبیه‌سازی اعضا از دید بیشتر فقیهان معاصر شیعه، جایز است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۳۹؛ صانعی، چکیده اندیشه‌ها، ۱۳۸۷ش، ص۹۴؛ سبحانی، استفتائات، ۱۳۸۹ش، ج۲، ص۴۱۶؛ محمدی قائینی، المبسوط فی فقه المسائل المعاصره (المسائل الطبیة)، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۳۲۶.</ref> فقیهان شیعه، شبیه‌سازی اعضای بدن انسان را نه‌تنها جایز، بلکه مطلوب دانسته‌اند.<ref>صانعی، چکیده اندیشه‌ها، ص۹۴.</ref> برخی فقیهان که قائل به عدم جواز شبیه‌سازی کامل انسان هستند، (مانند جعفر سبحانی) شبیه‌سازی اعضای بدن را عملی بسیار خوب معرفی کرده‌اند؛ اما مشروط به آنکه شبیه‌سازی اعضا در قالب شبیه‌سازی انسان انجام نشود.<ref>سبحانی، استفتائات، ج۲، ص۴۱۶.</ref> با این حال مکارم شیرازی این شرط را در عصر حاضر محقق نمی‌داند و معتقد است از آنجا که تنها راه ثابت شدهٔ علمی برای شبیه‌سازی اعضا، فقط از راه شبیه‌سازی انسان انجام می‌گیرد و سپس اعضای انسانِ شبیه‌سازی شده مورد استفاده قرار می‌گیرد، این کار جایز نیست؛ زیرا این کار مستلزم سلب حق حیات از فرد دیگر است.<ref>مکارم شیرازی، کتاب النکاح، ج۲، ص۱۳۲.</ref> | ||
=== همزادسازی انسان === | === همزادسازی انسان === | ||