۳٬۵۵۲
ویرایش
فقه معاصر:پیش‌نویس شبیه‌سازی انسان: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
←چکیده
Mkhaghanif (بحث | مشارکتها) جز (added Category:پیش‌نویس مقالهها using HotCat) |
Mkhaghanif (بحث | مشارکتها) جز (←چکیده) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
===چکیده=== | ===چکیده=== | ||
'''شبیه‌سازی انسان''' ایجاد انسان از غیر راه معمول آن و با | '''شبیه‌سازی انسان''' ایجاد انسان از غیر راه معمول آن و با آماده‌سازی از سلول‌های انسانی در محیط آزمایشگاهی است. شبیه‌سازی اعضا، همزادسازی و شبیه‌سازی کامل انسان، سه گونۀ مختلف برای شبیه‌سازی است که احکام جداگانه و گاه مشترکی دارند. فقیهان اهل‌سنت، به اتفاق آراء، شبیه‌سازی انسان را نامشروع اعلام کرده‌اند، اما در فقه شیعه دیدگاه یکسانی در این موضوع وجود ندارد. | ||
شبیه‌سازی اعضا از دید بیشتر فقیهان شیعه، از جمله جعفر سبحانی و یوسف صانعی، جایز است، اما آرای فقیهان درباره همزادسازی و شبیه‌سازی کامل انسان متفاوت است. شبیه‌سازی کامل انسان، از نظر سید محمدسعید حکیم، موسوی اردبیلی، سید علی سیستانی و محمد مؤمن جایز دانسته شده است، و در مقابل، سید ابوالقاسم خویی، میرزا جواد تبریزی و جعفر سبحانی، به حکم اولی آن را حرام دانسته‌اند؛ همچنین ناصر مکارم شیرازی به حرمت ثانوی آن فتوا داده است. | شبیه‌سازی اعضا از دید بیشتر فقیهان معاصر شیعه، از جمله سید کاظم حائری، جعفر سبحانی و یوسف صانعی، جایز است، اما آرای فقیهان درباره همزادسازی و شبیه‌سازی کامل انسان متفاوت است. شبیه‌سازی کامل انسان، از نظر سید محمدسعید حکیم، موسوی اردبیلی، سید علی سیستانی و محمد مؤمن جایز دانسته شده است، و در مقابل، سید ابوالقاسم خویی، میرزا جواد تبریزی و جعفر سبحانی، به حکم اولی آن را حرام دانسته‌اند؛ همچنین ناصر مکارم شیرازی به حرمت ثانوی آن فتوا داده است. در کتاب‌ها و مقالات فقهی، به مسئله همزادسازی کمتر پرداخته شده است. با این حال به نظر می‌ٰسد فقیهانی که شبیه‌سازی را جایز دانسته‌اند، با رعایت برخی شرایط، همزادسازی را نیز جایز بدانند. | ||
فقیهانی که شبیه‌سازی انسان را جایز می‌دانند، به اصل اباحه استناد کرده‌اند. از سوی دیگر، از جملهٔ مهمترین دلایل بر حرمت همزادسازی و شبیه‌سازی | فقیهانی که شبیه‌سازی کامل انسان را جایز می‌دانند، به اصل اباحه استناد کرده‌اند. از سوی دیگر، از جملهٔ مهمترین دلایل بر حرمت همزادسازی و شبیه‌سازی انسان کامل در کلمات فقها، می‌توان به حرمت تغییر در خلق خدا، اختلال نظام، حرمت واردکردن نطفه در رحم غیرهمسر، اختلاط انساب و حرمت ازبین‌بردن نطفه اشاره کرد. | ||
تعیین نَسَبِ انسان شبیه‌سازی شده، از احکام وضعی پرچالش در مسئله شبیه‌سازی انسان است؛ چنانکه برخی فقیهان، صاحب رحم، بعضی صاحب سلول و گروهی صاحب تخمک را مادر انسان شبیه‌سازی شده دانسته‌اند. به فتوای برخی فقیهان، زنی که نطفه در رحم او رشد کرده، به‌منزلهٔ مادر رضاعی کودک به‌شمار می‌آید. در مقابل، جواد تبریزی بر این باور است که احکام نَسَب و احکام مربوط به ارث در مورد چنین انسان‌هایی جاری نمی‌شود. | تعیین نَسَبِ انسان شبیه‌سازی شده، از احکام وضعی پرچالش در مسئله شبیه‌سازی انسان است؛ چنانکه برخی فقیهان، صاحب رحم، بعضی صاحب سلول و گروهی صاحب تخمک را مادر انسان شبیه‌سازی شده دانسته‌اند. به فتوای برخی فقیهان، زنی که نطفه در رحم او رشد کرده، به‌منزلهٔ مادر رضاعی کودک به‌شمار می‌آید. در مقابل، جواد تبریزی بر این باور است که احکام نَسَب و احکام مربوط به ارث در مورد چنین انسان‌هایی جاری نمی‌شود. | ||
== تبیین مسئله و جایگاه آن == | == تبیین مسئله و جایگاه آن == | ||
شبیه‌سازی انسان (عربی: الاستنساخ البشری؛ انگلیسی: cloning<ref>سلطانی و ناصری، مسائل مستحدثه پزشکی، ص۱۹.</ref>) به ایجاد انسان از غیر راه معمول آن و با استفاده از سلول‌های انسانی در محیط آزمایشگاهی گفته می‌شود. شبیه‌سازی انسان یکی از مسائل مستحدثه فقهی و حقوقی است.<ref>معینی‌فر و حاجیعلی، «نسب طفل شبیه‌سازی شده در نظام حقوقی اسلام»، ص۱۱۰.</ref> برای شبیه‌سازی انسان فواید و زیان‌های متعددی ذکر شده است؛ فوایدی از جمله امکان بارورسازی زوج‌های عقیم، کمک به سلامت نسل آینده و استفاده از صفات ممتاز افراد و افزایش آنها، و از سوی دیگر، مضراتی از جمله اختلاط انساب، احساس بی‌نیازی از ازدواج، احتمال از بین رفتن جوامع، تشویق به سقط جنین و احتمال سوءاستفاده مجرمان از این روش.<ref>تسخیری، «نگاهی به موضوع شبیه‌سازی انسان به کمک تکنولوژی جدید»، ص۶۵-۶۶.</ref> | شبیه‌سازی انسان (عربی: الاستنساخ البشری؛ انگلیسی: Human cloning<ref>سلطانی و ناصری، مسائل مستحدثه پزشکی، ص۱۹.</ref>) به ایجاد انسان از غیر راه معمول آن و با استفاده از سلول‌های انسانی در محیط آزمایشگاهی گفته می‌شود. شبیه‌سازی انسان یکی از مسائل مستحدثه فقهی و حقوقی است.<ref>معینی‌فر و حاجیعلی، «نسب طفل شبیه‌سازی شده در نظام حقوقی اسلام»، ص۱۱۰.</ref> برای شبیه‌سازی انسان فواید و زیان‌های متعددی ذکر شده است؛ فوایدی از جمله امکان بارورسازی زوج‌های عقیم، کمک به سلامت نسل آینده و استفاده از صفات ممتاز افراد و افزایش آنها، و از سوی دیگر، مضراتی از جمله اختلاط انساب، احساس بی‌نیازی از ازدواج، احتمال از بین رفتن جوامع، تشویق به سقط جنین و احتمال سوءاستفاده مجرمان از این روش.<ref>تسخیری، «نگاهی به موضوع شبیه‌سازی انسان به کمک تکنولوژی جدید»، ص۶۵-۶۶.</ref> | ||
نخستین حیوان شبیه‌سازی شده در سال ۱۹۹۶م متولد شد.<ref>آقایان و ارجمند، «[https://eime.tums.ac.ir/article-1-119-fa.html شبیه‌سازی انسان، تاریخچه و نگاه دینی]».</ref> شبیه‌سازی حیوانات و در پی آن شبیه‌سازی انسان، واکنش‌های مختلف سیاسی و دینی را همراه داشت.<ref>اسلامی، شبیه‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام، ص۵۵-۶۵.</ref> مراجع مذهبی دنیا نوعاً شبیه‌سازی انسان را ممنوع دانستند، با این تفاوت که برخی آن را ذاتاً حرام می‌دانند، ولی عده‌ای معتقدند اگرچه شبیه‌سازی انسان به خودی خود اشکالی ندارد، اما با توجه به آثار و پیامدهای آن، این عمل جایز نیست.<ref>صادقی، «همانندسازی انسان...»، ص۵۶.</ref> کلیسای کاتولیک شبیه‌سازی انسان را عملی غیراخلاقی و ممنوع اعلام کرد.<ref>اسلامی، شبیه‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام، ص۱۰۹.</ref> پروتستان‌ها و یهودیان نیز شبیه‌سازی را جز در برخی موارد نادر (مانند بچه‌دار شدن زوج‌های نابارور) مذموم دانستند.<ref>صادقی، «همانندسازی انسان...»، ص۴۲-۴۳.</ref> علمای اهل‌سنت نیز به اتفاق آراء شبیه‌سازی انسان را عملی نامشروع و مغایر اسلام اعلام کردند،<ref>شبیه‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام، ص۲۰۰.</ref> اما فقیهان شیعه دیدگاه‌های مختلفی، از جواز مطلق تا حرمت مطلق، ارائه داده‌اند.<ref>محقق داماد، «شبیه‌سازی انسان از منظر فقه و اخلاق»، ص۱۵.</ref> | نخستین حیوان شبیه‌سازی شده در سال ۱۹۹۶م در اسکاتلند متولد شد. برای این شبیه‌سازیِ حیوان کامل، از سلول‌های بالغ گوسفند استفاده شد. بعد از آن نیز کشورهای مختلفی (از جمله پژوهشگاه رویان در ایران) حیواناتی را با موفقیت شبیه‌سازی کردند. در سال ۲۰۰۲م در ایتالیا، برخی محققان مدعی شدند با موفقیت سه جنین انسان را شبیه‌سازی کرده، آن را در رحم انسان کاشته‌اند.<ref>آقایان و ارجمند، «[https://eime.tums.ac.ir/article-1-119-fa.html شبیه‌سازی انسان، تاریخچه و نگاه دینی]».</ref> | ||
شبیه‌سازی حیوانات و در پی آن شبیه‌سازی انسان، واکنش‌های مختلف سیاسی و دینی را همراه داشت.<ref>اسلامی، شبیه‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام، ص۵۵-۶۵.</ref> مراجع مذهبی دنیا نوعاً شبیه‌سازی انسان را ممنوع دانستند، با این تفاوت که برخی آن را ذاتاً حرام می‌دانند، ولی عده‌ای معتقدند اگرچه شبیه‌سازی انسان به خودی خود اشکالی ندارد، اما با توجه به آثار و پیامدهای آن، این عمل جایز نیست.<ref>صادقی، «همانندسازی انسان...»، ص۵۶.</ref> کلیسای کاتولیک شبیه‌سازی انسان را عملی غیراخلاقی و ممنوع اعلام کرد.<ref>اسلامی، شبیه‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام، ص۱۰۹.</ref> پروتستان‌ها و یهودیان نیز شبیه‌سازی را جز در برخی موارد نادر (مانند بچه‌دار شدن زوج‌های نابارور) مذموم دانستند.<ref>صادقی، «همانندسازی انسان...»، ص۴۲-۴۳.</ref> علمای اهل‌سنت نیز به اتفاق آراء شبیه‌سازی انسان را عملی نامشروع و مغایر اسلام اعلام کردند،<ref>شبیه‌سازی انسانی از دیدگاه آیین کاتولیک و اسلام، ص۲۰۰.</ref> اما فقیهان شیعه دیدگاه‌های مختلفی، از جواز مطلق تا حرمت مطلق، ارائه داده‌اند.<ref>محقق داماد، «شبیه‌سازی انسان از منظر فقه و اخلاق»، ص۱۵.</ref> | |||
=== اقسام شبیه‌سازی === | === اقسام شبیه‌سازی === | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۸: | ||
در مقابل، برخی فقیهان شبیه‌سازی انسان را به حکم اولی یا حکم ثانوی جایز ندانسته‌اند. سید ابوالقاسم خویی، میرزا جواد تبریزی و جعفر سبحانی شبیه‌سازی انسان را به حکم اولی حرام می‌دانند.<ref>خویی و تبریزی، احکام شرعی بانوان، ص۳۵۹؛ تبریزی، صراط النجاة، ج۷، ص۲۳۰؛ سبحانی، استفتائات، ج۲، ص۲۵۶.</ref> مکارم شیرازی معتقد است اگرچه این کار به‌عنوان اولی جایز است، اما با توجه به پیامدهای آن، به‌عنوان ثانوی جایز نیست.<ref>مکارم شیرازی، احکام غرب‌نشینان، ص۱۵۳.</ref> | در مقابل، برخی فقیهان شبیه‌سازی انسان را به حکم اولی یا حکم ثانوی جایز ندانسته‌اند. سید ابوالقاسم خویی، میرزا جواد تبریزی و جعفر سبحانی شبیه‌سازی انسان را به حکم اولی حرام می‌دانند.<ref>خویی و تبریزی، احکام شرعی بانوان، ص۳۵۹؛ تبریزی، صراط النجاة، ج۷، ص۲۳۰؛ سبحانی، استفتائات، ج۲، ص۲۵۶.</ref> مکارم شیرازی معتقد است اگرچه این کار به‌عنوان اولی جایز است، اما با توجه به پیامدهای آن، به‌عنوان ثانوی جایز نیست.<ref>مکارم شیرازی، احکام غرب‌نشینان، ص۱۵۳.</ref> | ||
برخی فقیهان نیز در این مسئله توقف و احتیاط کرده‌اند. به‌گفتهٔ حسینعلی منتظری، شبیه‌سازی انسان در صورتی جایز است که اصول اخلاقی و شرعی را نقض نکند، موجب هتک حرمت و کرامت انسانی نشود، اختلاط انساب و اختلال در نظام خانوادگی و نظام حقوقی بشر را در پی نداشته باشد.<ref>منتظری، پاسخ به پرسش‌های دینی، ص۴۲۶.</ref> با این حال وی معتقد است با توجه به آثار و پیامدهای نامعلوم شبیه‌سازی انسان، باید در چنین امری احتیاط و توقف کرد.<ref>منتظری، پاسخ به پرسش‌های دینی، ص۴۲۷.</ref> | برخی فقیهان نیز در این مسئله توقف و حکم به رعایت احتیاط کرده‌اند. به‌گفتهٔ حسینعلی منتظری، شبیه‌سازی انسان در صورتی جایز است که اصول اخلاقی و شرعی را نقض نکند، موجب هتک حرمت و کرامت انسانی نشود، اختلاط انساب و اختلال در نظام خانوادگی و نظام حقوقی بشر را در پی نداشته باشد.<ref>منتظری، پاسخ به پرسش‌های دینی، ص۴۲۶.</ref> با این حال وی معتقد است با توجه به آثار و پیامدهای نامعلوم شبیه‌سازی انسان، باید در چنین امری احتیاط و توقف کرد.<ref>منتظری، پاسخ به پرسش‌های دینی، ص۴۲۷.</ref> | ||
== بررسی ادله حرمت شبیه‌سازی == | == بررسی ادله حرمت شبیه‌سازی == | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۴: | ||
=== حرمت وارد کردن نطفه در رحم غیرهمسر === | === حرمت وارد کردن نطفه در رحم غیرهمسر === | ||
ممکن است گفته شود روش همزادسازی تنها باید در مورد همسر شرعی انجام شود؛ چرا که طبق روایت علی بن سالم از امام صادق(ع)<ref>کلینی، الکافی، ج۵، ص۵۴۱.</ref> داخل کردن نطفه مرد (غیر از زنا) در رحم زن اجنبی، حرام است.<ref>جواهری، «تقسیم سلولی و شبیه‌سازی»، ص۸۷.</ref> به گفته محمد مؤمن این دلیل علاوه بر حرمت همزادسازی، در شبیه‌سازی انسان نیز مطرح است.<ref>مؤمن، «شبیه‌سازی»، ص۵۳.</ref> محمد مؤمن در توضیح این استدلال به آیاتی مانند آیه ۳۱ سوره نور اشاره کرده است. بر اساس توضیح او در این آیه به حفظ شرمگاه زن، مگر از همسر خود، دستور داده شده است؛ زیرا مطابق این آیه زنان باید شرمگاه خود را از بهرهوری بیگانگان حفظ نمایند و حال آنکه قرار دادن سلول مرد بیگانه درون رحم و تخمک زن نامحرم، از مصادیق بارز بهرهوری بیگانگان است. | ممکن است گفته شود روش همزادسازی تنها باید در مورد همسر شرعی انجام شود؛ چرا که طبق روایت علی بن سالم از امام صادق(ع)<ref>کلینی، الکافی، ج۵، ص۵۴۱.</ref> داخل کردن نطفه مرد (غیر از زنا) در رحم زن اجنبی، حرام است.<ref>جواهری، «تقسیم سلولی و شبیه‌سازی»، ص۸۷.</ref> به گفته محمد مؤمن این دلیل علاوه بر حرمت همزادسازی، در شبیه‌سازی انسان نیز مطرح است.<ref>مؤمن، «شبیه‌سازی»، ص۵۳.</ref> محمد مؤمن در توضیح این استدلال به آیاتی مانند آیه ۳۱ سوره نور (وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ: و به زنان باایمان بگو: چشمان خود را از آنچه حرام است، فرو بندند، و شرمگاه خود را حفظ کنند) اشاره کرده است. بر اساس توضیح او در این آیه به حفظ شرمگاه زن، مگر از همسر خود، دستور داده شده است؛ زیرا مطابق این آیه زنان باید شرمگاه خود را از بهرهوری بیگانگان حفظ نمایند و حال آنکه قرار دادن سلول مرد بیگانه درون رحم و تخمک زن نامحرم، از مصادیق بارز بهرهوری بیگانگان است. | ||
با این حال محمد مؤمن و حسن جواهری این استدلال را ضعیف برشمرده‌اند. حسن جواهری استدلال به روایت علی بن سالم را ناکافی دانسته معتقد است تعبیر «نطفه مرد» که در روایت ذکر شده، به «منی» اشاره دارد و شامل تخمکِ بارور شده نمی‌شود.<ref>جواهری، «تقسیم سلولی و شبیه‌سازی»، ص۸۸.</ref> محمد مؤمن نیز از استدلال به آیه چنین پاسخ داده که اولاً مفاد این آیه به بهرهوری جنسی اختصاص دارد و مواردی مانند پرورش سلول در رحم زن را شامل نمی‌شود؛ ثانیاً چنین استدلالی تنها بر حرمت شبیه‌سازی انسان در رحم زن نامحرم دلالت دارد، اما موارد دیگر شبیه‌سازی انسان، مانند بهرهوری از رحم | با این حال محمد مؤمن و حسن جواهری این استدلال را ضعیف برشمرده‌اند. حسن جواهری استدلال به روایت علی بن سالم را ناکافی دانسته معتقد است تعبیر «نطفه مرد» که در روایت ذکر شده، به «منی» اشاره دارد و شامل تخمکِ بارور شده نمی‌شود.<ref>جواهری، «تقسیم سلولی و شبیه‌سازی»، ص۸۸.</ref> محمد مؤمن نیز از استدلال به آیه چنین پاسخ داده که اولاً مفاد این آیه به بهرهوری جنسی اختصاص دارد و مواردی مانند پرورش سلول در رحم زن را شامل نمی‌شود؛ ثانیاً چنین استدلالی تنها بر حرمت شبیه‌سازی انسان در رحم زن نامحرم دلالت دارد، اما موارد دیگر شبیه‌سازی انسان، مانند بهرهوری از رحم همسرِ دیگر مرد یا کنیز او برای شبیه‌سازی، بی‌اشکال است. بنابراین با چنین استدلالی نمی‌توان تمام شبیه‌سازی‌ها را حرام دانست.<ref>مؤمن، «شبیه‌سازی»، ص۵۴-۵۵.</ref> | ||
=== اختلاط انساب === | === اختلاط انساب === | ||
جواد تبریزی و جعفر سبحانی بر این باورند که شبیه‌سازی انسان اختلاط انساب را در پی دارد و به همین دلیل حرام است.<ref>تبریزی، صراط النجاة، ج۷، ص۲۳۰.</ref> محمدابراهیم جناتی این استدلال را که به شبیه‌سازی انسان اختصاص دارد، ناکافی دانسته است. به گفته او شبیه‌سازی انسان تنها در صورتی که به صورت بسیار گسترده و از بانک سلولی استفاده شود، موجب اختلاط نسب می‌شود، اما در صورت به کارگیری محدود آن، اختلاط در نسب رخ نخواهد داد.<ref>جناتی، «گفت‌وگو با آیت‌الله جناتی، ص۱۷.</ref> | جواد تبریزی و جعفر سبحانی بر این باورند که شبیه‌سازی انسان اختلاط انساب را در پی دارد و به همین دلیل حرام است.<ref>تبریزی، صراط النجاة، ج۷، ص۲۳۰.</ref> چرا که ممکن است صاحبان سلول‌ها معلوم نباشد و مشخص نشود که انسان به وجود آمده، از کدامین سلول به وجود آمده است و به همین دلیل پدر و مادر او قابل تعیین نباشد. محمدابراهیم جناتی این استدلال را که به شبیه‌سازی انسان اختصاص دارد، ناکافی دانسته است. به گفته او شبیه‌سازی انسان تنها در صورتی که به صورت بسیار گسترده و از بانک سلولی استفاده شود، موجب اختلاط نسب می‌شود، اما در صورت به کارگیری محدود آن، اختلاط در نسب رخ نخواهد داد.<ref>جناتی، «گفت‌وگو با آیت‌الله جناتی، ص۱۷.</ref> | ||
=== حرمت از بین بردن نطفه === | === حرمت از بین بردن نطفه === | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۷: | ||
=== طهارت اعضای شبیه‌سازی‌شده === | === طهارت اعضای شبیه‌سازی‌شده === | ||
طهارت یا نجاست عضو شبیه‌سازی شده، از مسائلی است که فقیهان در بحث شبیه‌سازی اعضا به آن پرداخته‌اند. سید کاظم حائری معتقد است ادله‌ای که بر نجاست عضو جدا شده از انسان دلالت می‌کند، شامل عضو شبیه‌سازی شده نمی‌شود و در صورت شک در طهارت آن نیز می‌توان به قاعده طهارت استناد کرد.<ref>حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۳۹.</ref> | طهارت یا نجاست عضو شبیه‌سازی شده، از مسائلی است که فقیهان در بحث شبیه‌سازی اعضا به آن پرداخته‌اند. سید کاظم حائری معتقد است ادله‌ای که بر نجاست عضو جدا شده از انسان دلالت می‌کند، شامل عضو شبیه‌سازی شده نمی‌شود و در صورت شک در طهارت آن نیز می‌توان به قاعده طهارت استناد کرد.<ref>حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۳۹.</ref> تبدیل‌شدن جزء جدا شده از انسان به عضو جدید (استحاله)، از استدلال‌هایی است که محمد محمدی قائینی بر طهارت عضو شبیه‌سازی کرده است.<ref>محمدی قائینی، المبسوط فی فقه المسائل المعاصره (المسائل الطبیة)، ج۲، ص۳۲۶.</ref> لازم به ذکر آنکه، بحث‌های مربوط به نجاست یا طهارت اعضای شبیه‌سازی شده، مربوط به جایی است که پیوند آن به بدن انسان انجام نشده باشد؛ اما در فرض پیوند عضو شبیه‌سازی شده به بدن انسان، قطعا پاک است.<ref>محمدی قائینی، المبسوط فی فقه المسائل المعاصره (المسائل الطبیة)، ج۲، ص۳۲۷.</ref> | ||
=== نسب انسان شبیه‌سازی شده === | === نسب انسان شبیه‌سازی شده === | ||
یکی از چالش‌های فقهی در موضوع شبیه‌سازی انسان وضعیتِ نَسَب است؛ زیرا مسائل فقهی متعددی مانند ارث، نفقه، محرمیت بر آن مترتّب می‌شود. فقیهان شیعه در این مسئله که پدر و مادرِ انسان شبیه‌سازی شده چه کسی است، اقوال مختلفی دارند.<ref>معینی‌فر، و فریبا حاجیعلی، «نسب طفل شبیه‌سازی شده در نظام حقوقی اسلام»، ص۱۱۲-۱۲۱.</ref> برخی صاحب رحم، گروهی صاحب تخمک و بعضی صاحب سلول را مادر انسان شبیه‌سازی شده دانسته‌اند.<ref>معینی‌فر، و فریبا حاجیعلی، «نسب طفل شبیه‌سازی شده در نظام حقوقی اسلام»، ص۱۱۵.</ref> جواد تبریزی بر این باور است که احکام والدین، فرزندی، خواهری و برادری و احکام مربوط به ارث در مورد کودکانی که از این راه متولد می‌شوند، جاری نمی‌شود.<ref>تبریزی، صراط النجاة، ج۷، ص۲۳۰.</ref> همچنین گفته شده در برخی فرض‌ها ممکن است، هر دو، مادرِ انسان شبیه‌سازی شده باشند؛ مانند اینکه هسته سلول زنی به تخمکِ فاقد سلول از زن دیگر منتقل شده و در رحم او رشد کند.<ref>جواهری، «تقسیم جنینی و شبیه‌سازی»، ص۹۶؛ زنجانی، «پرسش و پاسخ از محضر آیت‌الله سید عزالدین زنجانی»، ص۳۴.</ref> | یکی از چالش‌های فقهی در موضوع شبیه‌سازی انسان وضعیتِ نَسَب است؛ زیرا مسائل فقهی متعددی مانند ارث، نفقه، محرمیت بر آن مترتّب می‌شود. فقیهان شیعه در این مسئله که پدر و مادرِ انسان شبیه‌سازی شده چه کسی است، اقوال مختلفی دارند.<ref>معینی‌فر، و فریبا حاجیعلی، «نسب طفل شبیه‌سازی شده در نظام حقوقی اسلام»، ص۱۱۲-۱۲۱.</ref> برخی صاحب رحم، گروهی صاحب تخمک و بعضی صاحب سلول را مادر انسان شبیه‌سازی شده دانسته‌اند.<ref>معینی‌فر، و فریبا حاجیعلی، «نسب طفل شبیه‌سازی شده در نظام حقوقی اسلام»، ص۱۱۵.</ref> جواد تبریزی بر این باور است که احکام والدین، فرزندی، خواهری و برادری و احکام مربوط به ارث در مورد کودکانی که از این راه متولد می‌شوند، جاری نمی‌شود.<ref>تبریزی، صراط النجاة، ج۷، ص۲۳۰.</ref> همچنین گفته شده در برخی فرض‌ها ممکن است، هر دو، مادرِ انسان شبیه‌سازی شده باشند؛ مانند اینکه هسته سلول زنی به تخمکِ فاقد سلول از زن دیگر منتقل شده و در رحم او رشد کند.<ref>جواهری، «تقسیم جنینی و شبیه‌سازی»، ص۹۶؛ زنجانی، «پرسش و پاسخ از محضر آیت‌الله سید عزالدین زنجانی»، ص۳۴.</ref> برخی اقوال درباره نسب انسان شبیه‌سازی شده، چنین است: | ||
==== صاحب سلول ==== | ==== صاحب سلول ==== | ||
محمدابراهیم جناتی معتقد است، انسان شبیه‌سازی شده، تابع سلول اولیه است؛ در صورتی که سلولِ نخستین از مرد گرفته شده باشد، آن مرد، پدر و اگر از زن گرفته شده باشد، آن زن مادر اوست و همانند فرزندان دیگر، از آن مرد یا زن ارث می‌برد.<ref>جناتی، «گفت‌وگو با آیت‌الله جناتی»، ص۱۷.</ref> سید کاظم حائری نیز بر این باور است انسانی که از راه شبیه‌سازی به دنیا می‌آید، انسانی است که تنها مادر یا پدر دارد؛ در صورتی که صاحب سلول، مرد باشد، پدر، و در صورتی که صاحب سلول، زن باشد، مادرِ کودک شبیه‌سازی شده است.<ref>حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۴۴.</ref> | محمدابراهیم جناتی معتقد است، انسان شبیه‌سازی شده، تابع سلول اولیه است؛ در صورتی که سلولِ نخستین از مرد گرفته شده باشد، آن مرد، پدر و اگر از زن گرفته شده باشد، آن زن مادر اوست و همانند فرزندان دیگر، از آن مرد یا زن ارث می‌برد.<ref>جناتی، «گفت‌وگو با آیت‌الله جناتی»، ص۱۷.</ref> سید کاظم حائری نیز بر این باور است انسانی که از راه شبیه‌سازی به دنیا می‌آید، انسانی است که تنها مادر یا پدر دارد؛ در صورتی که صاحب سلول، مرد باشد، پدر، و در صورتی که صاحب سلول، زن باشد، مادرِ کودک شبیه‌سازی شده است.<ref>حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۴۴.</ref> | ||
سید محمدسعید حکیم و حسن جواهری با رد این دیدگاه معتقدند در عرف تنها | سید محمدسعید حکیم و حسن جواهری با رد این دیدگاه معتقدند در عرف چنین نیست که تنها صاحب اسپرم یا صاحب تخمک بودن، برای پدر یا مادر دانستن شخص کافی باشد؛ ازاین‌رو در شبیه‌سازی انسان، افرادی که صاحب سلول اولیه هستند، پدر یا مادر شخص نیستند.<ref>حکیم، فقه الاستنساخ البشری و فتاوی الطبیة، ص۲۵-۲۶؛ جواهری، «تقسیم جنینی و شبیه‌سازی»، ص۹۹.</ref> سید محمدسعید حکیم با استدلال به آیه ۸ سوره سجده (ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلَالَةٍ مِنْ مَاءٍ مَهِينٍ: سپس نسل او را از عصاره آبی بی‌مقدار پدید آورد.) معتقد است نسل انسان تنها به کسی گفته می‌شود که از منی فرد باشد.<ref>حکیم، فقه الاستنساخ البشری و فتاوی الطبیة، ص۲۵.</ref> همچنین حسن جواهری معتقد است صاحب سلول، پدر یا مادر انسان شبیه‌سازی شده نیست، بلکه فردی که صاحب تخمک (تخمکِ خالی شده از هسته) باشد، مادر او به شمار می‌آید.<ref>جواهری، «تقسیم جنینی و شبیه‌سازی»، ص۹۷.</ref> | ||
==== صاحب رحم ==== | ==== صاحب رحم ==== | ||
سید ابوالقاسم خویی و سید محمد آصف محسنی با استناد به آیه ۲ سوره | سید ابوالقاسم خویی و سید محمد آصف محسنی با استناد به آیه ۲ سوره مجادله (إِنْ أُمَّهَاتُهُمْ إِلَّا اللَّائِي وَلَدْنَهُمْ: مادران آنها تنها کسانی‌اند که ایشان را زاده‌اند) صاحب رحم را مادر شرعی فرد شبیه‌سازی شده دانسته‌اند. به باور آنها از منسوب بودن تخمک به یک زن، نمی‌توان مادر شرعی را شناخت، بلکه مادر شرعی کودک، زنی است که نطفه در رحم او رشد می‌کند و فرزند را به دنیا می‌آورد.<ref>خویی، مسائل و ردود، ج۲، ص۳۲۰؛ محسنی، الفقه و مسائل طبیه، ج۱، ص۴۰۹.</ref> اما سید کاظم حائری با رد این استدلال معتقد است آیه ۲ سوره مجادله در مقام تعریف تعبدی مادر نیست؛ بلکه از نظر عرف، مادر حقیقی، همان زنِ صاحب تخمک است و عقلا نیز این مسئله را روشن می‌دانند؛ ازاین‌رو انسان‌هایی که از روش همزادسازی متولد می‌شوند، با افراد دوقلو یا چندقلویی که از راه طبیعی به دنیا می‌آیند، هیچ تفاوتی ندارند و مادر آنها، زنِ صاحب تخمک است، نه زنی که نطفه در رحم او رشد کند.<ref>حائری، «شبیه‌سازی انسان»، ص۳۹-۴۰.</ref> | ||
==== مادر رضاعی بودن صاحب رحم ==== | ==== مادر رضاعی بودن صاحب رحم ==== | ||
| خط ۱۲۱: | خط ۱۲۳: | ||
* سیستانی، سید علی، [https://www.sistani.org/persian/qa/0950/ «پرسش و پاسخ شبیه‌سازی»]، سایت دفتر آیت‌الله العظمی سیستانی، تاریخ بازدید: ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۳ش. | * سیستانی، سید علی، [https://www.sistani.org/persian/qa/0950/ «پرسش و پاسخ شبیه‌سازی»]، سایت دفتر آیت‌الله العظمی سیستانی، تاریخ بازدید: ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۳ش. | ||
* شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق. | * شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۳ق. | ||
* صادقی، «[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/50858 همانندسازی انسان (مروری بر دیدگاه‌های مراجع ادیان آسمانی و بررسی آن از نظر فقه اسلامی)]»، در مجله مدرس علوم انسانی، شماره ۳۴، پاییز ۱۳۸۳ش. | * صادقی، محمود، «[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/50858 همانندسازی انسان (مروری بر دیدگاه‌های مراجع ادیان آسمانی و بررسی آن از نظر فقه اسلامی)]»، در مجله مدرس علوم انسانی، شماره ۳۴، پاییز ۱۳۸۳ش. | ||
* صانعی، یوسف، چکیده اندیشه‌ها، قم، میثم تمار، ۱۳۸۷ش. | * صانعی، یوسف، چکیده اندیشه‌ها، قم، میثم تمار، ۱۳۸۷ش. | ||
* کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق. | * کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق. | ||
| خط ۱۳۰: | خط ۱۳۲: | ||
* محمدی قائینی، محمد، المبسوط فی فقه المسائل المعاصره (المسائل الطبیة)، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۴۲۷ق. | * محمدی قائینی، محمد، المبسوط فی فقه المسائل المعاصره (المسائل الطبیة)، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۴۲۷ق. | ||
* مختاری، محمدحسین، و مرتضی آقامحمدی، [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1445025 «بررسی آرای فقهی فریقین در مسائل اجتماعی شبیه‌سازی انسان»]، در مجله فقه مقارن، شماره ۱۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش. | * مختاری، محمدحسین، و مرتضی آقامحمدی، [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1445025 «بررسی آرای فقهی فریقین در مسائل اجتماعی شبیه‌سازی انسان»]، در مجله فقه مقارن، شماره ۱۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش. | ||
* معینی‌فر، و فریبا حاجیعلی، [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/911467 «نسب طفل شبیه‌سازی شده در نظام حقوقی اسلام»]، در مجله فقه و حقوق خانواده، شماره ۵۲، بهار و تابستان ۱۳۸۹ش. | * معینی‌فر، محدثه، و فریبا حاجیعلی، [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/911467 «نسب طفل شبیه‌سازی شده در نظام حقوقی اسلام»]، در مجله فقه و حقوق خانواده، شماره ۵۲، بهار و تابستان ۱۳۸۹ش. | ||
* مکارم شیرازی، ناصر، احکام غرب‌نشینان، قم، امام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۵ش. | * مکارم شیرازی، ناصر، احکام غرب‌نشینان، قم، امام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۳۹۵ش. | ||
* مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسه امام علی(ع)، ۱۳۸۰ش. | * مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسه امام علی(ع)، ۱۳۸۰ش. | ||