مالکیت خمس (منابع مطالعاتی)
(تغییرمسیر از وجوب خمس (منابع مطالعاتی))
مالکیت خمس در زمان حضور به امام معصوم اختصاص دارد اما درباره مالکیت آن در زمان غیبت، در میان فقها و صاحبنظران اختلاف نظر وجود دارد و این موضوع در آثار فقهای متقدم و همچنین در فقه معاصر مورد توجه قرار گرفته است. از نگاه فقه معاصر اهمیت این موضوع در آن است که مالکیت خمس مربوط به شخص امام است یا به منصب امام به‌عنوان حاکم و رهبر جامعه اختصاص یافته است. همچنین در صورتی که مالکیت خمس متعلق به شخص امام باشد، تصرف در خمس در زمان غیبت چه شرایطی دارد. برخی مانند صاحب جواهر معتقدند که خمس ملک شخص امام است و برخی مانند امام خمینی برآنند که خمس و اختیار مصرف آن به عهده ولی فقیه است. همچنین برخی دیگر مانند ابوالقاسم خویی معتقدند که خمس ملک شخص امام است اما مصرف آن با اذن مجتهد جامع الشرایط و در مواردی که وی تعیین می‌کند جایز است.
در بررسی مالکیت خمس این پرسش‌ها و مانند آن قابل طرح است: آیا پرداخت خمس در عصر غیبت همانند دوران حضور امام واجب است؟ چنانچه شخص امام مالک خمس باشد، در فرض غبیت امام، خمس چگونه باید مصرف شود؟ آیا لازم است خمس به مراجع تقلید اعطا شود یا خود مکلفین می‌توانند خمس را به مصارف شرعی آن برسانند؟ آیا میان مصرف سهم امام و سهم سادات تفاوت وجود دارد؟ آیا در اعطا خمس میان مرجع تقلید اعلم یا ولی فقیه با دیگر فقها تفاوتی وجود دارد؟ آیا می‌توان حاکم جامعه اسلامی را مالک خمس به شمار آورد؟ به دیگر سخن آیا می‌توان خمس را به‌عنوان یکی از منابع مالی حکومت به‌شمار آورد؟ رابطه خمس و مالیات چگونه است؟
کتاب‌ها
فارسی
- فقه نظام مالیاتی اسلام: منابع و مصارف، محمدتقی اکبرنژاد و همکاران، قم، نشر دارالفکر، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه منابع مالی دولت اسلامی، غلامرضا مصباحی‌مقدم، تهران، نشر دانشگاه امام صادق، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سیره معیشتی معصومان، یداالله مقدسی، قم، نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۷ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- خمس: حق مالی مشترک یا وحدانی، اسدالله عبداللهی جمی، تهران، نشر صاحب‌الامر(عج)، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- خمس و مالیات در اسلام، محمود مشایخ، تهران، انتشارت آن، ۱۳۸۲ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نظام مالی اسلام: رابطه خمس و زکات با مالیاتهای حکومتی (مجموعه مقالات)، احمدعلی یوسفی، قم، نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۷۹ش.
- خمس پشتوانه بیت المال، ناصر مکارم شیرازی، قم، نشر مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب (علیه السلام)، ۱۳۸۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- امکان‌سنجی فقهی معافیت مؤدی خمس و زکات از مالیات در حکومت اسلامی با رویکردی بر اندیشه امام خمینی، حمیدرضا دهقان نیری و احمدعلی قانع، فصلنامه حکومت اسلامی، دوره ۲۷، شماره ۴، ۱۴۰۱ش. مقاله را اینجا ببینید
- نقش زمان و مکان در تحول موضوعات و تغییر احکام فقهی خمس با تأکید بر نظر امام خمینی، جعفر اقلیمی و ذبیح الله مطهری‌خواه و مرضیه پیله‌ور، فصلنامه سبک زندگی اسلامی با محوریت سلامت، دوره ۶، شماره ۳، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رابطه دو مالیات شرعی و حکومتی بر مال واحد، محمد خانزاده فیروزآبادی، پژوهش‌های فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۵، ۱۴۰۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تبیین جایگاه حکومتی مالیات در فقه سیاسی امامیه، حسینعلی امینی و مسعود راعی و احمدرضا توکلی، دوفصلنامه پژوهشنامه مذاهب اسلامی، دوره ۶، شماره ۱۲، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- واکاوی رویکرد حکومتی به خمس و زکات، حسینعلی امینی و مسعود راعی و احمدرضا توکلی، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره ۱۰، شماره ۱۹، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تأملی پیرامون صاحبان (مستحقین) خمس، عباس نیکزاد، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، دوره ۱۴، شماره ۵۰، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تأملی در مالکیت خمس در عصر غیبت، رمضانعلی تقی‌زاده چاری و علی پیردهی حاجیکلا، دوفصلنامه فقه مقارن، دوره ۴، شماره ۸، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی دوگان‌های تقدّم وجوهات شرعی یا مالیات و مکمّل یا جانشین بودن آنها با تأکید بر ابعاد حکومتی خمس و زکات در اقتصاد اسلامی ایران، عبدالمحمد کاشیان و احمد شعبانی و محمدمهدی عسکری، دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، دوره ۶، شماره ۱۲، ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- مصرف سهم امام در زمان غیبت از منظر فقها، سجاد یوسفی، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره ۴۷، شماره ۲، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ارتباط وجوهات شرعی و مالیاتهای حکومتی در الگوی پیشرفت اسلامی-ایرانی (دلالت‌هایی برای حل پرداختهای دوسویه)، مهدی موحدی بکنظر و محمدجواد رضائی، فصلنامه پژوهشنامه مالیات، دوره ۲۰، شماره ۱۵، ۱۳۹۱ش. مقاله را اینجا ببینید
- ارائه الگویی برای پذیرش خمس به عنوان بخشی از مالیات بر درآمد، محمدقاسم رضایی و محبوبه سبزرو، فصلنامه پژوهشنامه مالیات، دوره ۲۰، شماره ۱۵، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تعلق خمس به حاکم اسلامی، مهدی کیخا و محسن رزمی، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، شماره ۴، ۱۳۹۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مصارف خمس از دیدگاه فقهای امامیه و اهل سنت، عصمت‌السادات طباطبایی لطفی و فاطمه پرتو، فصلنامه مطالعات فقهی و فلسفی، شماره ۵، ۱۳۹۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مدیریت خمس در عصر غیبت، محمدصادق فیاض، فصلنامه پژوهشنامه فقهی، شماره ۴، ۱۳۹۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مالیات در فقه سیاسی، اسدالله زائری، فصلنامه پژوهشنامه فقهی، شماره ۲، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- کاوشی در احادیث خمس صحیح بخاری، علی علمی اردبیلی و سیدعلی سجادی‌زاده، فصلنامه علوم حدیث، دوره ۱۵، شماره ۴، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- خمس در عصر امامان معصوم (علیهم السلام)، محمدباقر شریعتی سبزواری، مجله معارف اسلامی، شماره ۶۹، ۱۳۸۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مالیاتهای اسلامی و خمس و زکات در اقتصاد اسلامی، سید عبدالله حشمتی رضوی، اقتصاد و توسعه، شماره ۱۷، ۱۳۸۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- حوزه فقه عبادت: جایگاه خمس در اقتصاد اسلامی، علیرضا فیض و طیبه قدرتی سیاه‌مزگی، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۱۰، ۱۳۸۶ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی مصرف خمس، غلامحسین هادویان، مجله علوم انسانی (دانشگاه امام حسین)، شماره ۵۴، ۱۳۸۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رابطه خمس و زکات با مالیاتهای حکومتی، محمد مؤمن، فصلنامه اقتصاد اسلامی، دوره ۱، شماره ۲، ۱۳۸۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- دولت اسلامی و خمس معادن، علی‌اکبر کلانتری، فصلنامه فقه، شماره ۲۳، ۱۳۷۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- متولی سهم امام (ع)، محمد یزدی، فصلنامه فقه اهل‌بیت فارسی، شماره ۱۴، ۱۳۷۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نگاهی به دیدگاه مشهور در هزینه کردن خمس، حبیب الله احمدی، فصلنامه فقه، شماره ۱۱ و ۱۲، ۱۳۷۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- خمس؛ حق الاماره، محمدصادق مزینانی، فصلنامه فقه، شماره ۳، ۱۳۷۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- احکام حکومتی و خمس، نعمت‌الله صفری، کنگره بررسی مبانی فقهی حضرت امام خمینی (نقش زمان و مکان در اجتهاد)، ۱۳۷۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- بررسی فقهی منابع مالی حکومت اسلامی با رویکردی بر اندیشه امام خمینی، حمیدرضا دهقان نیری، پایان‌نامه دکتری، پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، ۱۴۰۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مسئله وحدانی یا اسداسی بودن خمس و مالکیت آن از دیدگاه فقه اهل‌بیت علیهم السلام، ضیغم جواد عباس، رساله سطح چهار، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۴۰۱ش. لینک چکیده
- بررسی تطبیقی آراء امام خمینی و صاحب جواهر الکلام در خصوص منابع مالی دولت اسلامی (وجوهات شرعی)، سید امین قربانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی رشت، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مقایسه نهاد مالیات در نظام حقوق مالیه عرفی و اسلامی، یاسر نوربخش، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی صفادشت، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی تطبیقی مصارف خمس در فقه فریقین با رویکردی به فقه حکومتی، حسین سهرابی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی فقهی و حقوقی خمس و زکات و مقایسه آن با مالیات، مرتضی رمضانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حق اخذ و تصرف در خمس، ندا ابراهیم‌وندی، دانشگاه قرآن و حدیث، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نسبت خمس با مالیات‌ها در ایران، مجید حسینعلی‌پور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی دماوند، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی موارد مصرف خمس از دیدگاه فقه امامیه، سمانه اسطلکی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی رشت، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مصرف خمس از دیدگاه صاحب جواهر و امام خمینی (ره)، معصومه گودرزی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی خمس از دیدگاه امام خمینی (ره) همراه با مقایسه مذاهب چهارگانه، اسم‌علی ملکی علی‌بابالو، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی، اقتصادی خمس و زکات و رابطه آن با مالیاتهای حکومتی، حسین نهتانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اصول مالیهٔ عمومی در اسلام و جنبه کاربردی آن در زمان حاضر، مهدی بنی‌اردلان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی سندی و دلالی روایات مصرف خمس از کتاب جامع الاحادیث الشیعه با تأکید بر اختصاص خمس به حاکم اسلامی، سیدحسن طالبی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
منابع دیگر
- خمس در دوره غیبت، سید احمد نوابی، سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مالک خمس در زمان غیبت بر اساس فتوای متقدمین و متاخرین شیعه، پرسمان قرآن، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- خمس و وجوهات شرعی از دیدگاه آیت الله منتظری، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر