هیپنوتیزم (منابع مطالعاتی)
هیپنوتیزم یا خواب مغناطیسی، فرایندی روانشناختی است که از طریق آن می‌توان به‌طور ناخودآگاه و به کمک تلقین، تغییرات محدودی در روان فرد ایجاد نمود. در این روش، هوشیاری فرد محدود می‌شود و ممکن است گفتار یا رفتار خاصی را بدون اراده و تحت تأثیر درمانگر انجام دهد؛ از این رو هیپنوتیزم را نوعی خواب مصنوعی یا مغناطیسی دانسته‌اند. هیپتوتیزم در زبان عربی با عنوان «التنویم المغناطیسی» نام‌گذاری شده است. بیشتر مراجع تقلید هیپنوتیزم را به شرط رضایت فرد و وجود اغراض عقلایی و درمانی و عدم مفسده مانند افشا سر یا ضرر جسمی و روانی، جایز دانسته‌اند. از میان مراجع تقلید معاصر، ناصر مکارم شیرازی هیپنوتیزم با هدف کشف امور پنهانی را حرام دانسته است. همچنین بنابر نظر سید محمدرضا گلپایگانی هیپنوتیزم تنها در صورتی که درمان بیمار منحصر در آن باشد جایز است.
در فقه معاصر پرسش‌هایی دربارهٔ هیپنوتیزم مطرح شده است: با توجه به کنترل هوشیاری و اراده فرد توسط دیگری در فرآیند هیپنوتیزم، آیا هیپنوتیزم جایز است؟ با توجه به شباهت‌های این روش با خواب طبیعی، مسئولیت رفتارهای فرد در وضعیت هیپنوتیزم به‌عهده کیست؟ به لحاظ موضوعی چه رابطه‌ای میان سحر و هیپنوتیزم برقرار است؟ آیا رابطه سببیت میان درمانگر و رفتارهای فرد وجود دارد؟ اگر فرد تحت تأثیر هیپنوتیزم مرتکب قتل شود آیا می‌توان سبب را درمانگر و مباشر را خود فرد دانست؟ آیا گفته‌های فرد در وضعیت هیپنوتیزم از اعتبار حقوقی برخوردار است؟ اگر در این حالت فرد نسبت به خود اقرار نماید یا دربارهٔ چیزی شهادت دهد، آیا اقرار یا شهادت وی معتبر است؟ اگر در فرایند هیپنوتیزم افشا سر، توهین یا هتک حرمت رخ دهد، مسئولیت کیفری آن به عهده درمانگر است؟ با توجه به آنکه این روش می‌تواند تغییراتی در باورهای فرد ایجاد کند آیا تلقین باورهای کاذب جایز است؟
کتاب‌ها
فارسی
- واکاوی هیپنوتیزم، خدیجه فولادی دهقی، قم، نشر هاجر (وابسته به حوزه علمیه خواهران)، ۱۴۰۲ش. فهرست مطالب کتاب
- واکاوی فقهی: انرژی درمانی و هیپنوتیزم، عباس نوری، قم، نشر مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر این کتاب در اصل پایان‌نامه سطح چهار نویسنده است.
- مسئولیت مدنی ناشی از هیپنوتیزم، سید محمد باقری، قم، نشر جباری، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جایگاه هیپنوتیزم در اسلام، فاروق صفی‌زاده و مهدی خیراالهی و بابک خسرونژاد، تهران، نشر ایران جام، ۱۳۹۶ش.
مقاله‌ها
فارسی
- نقش هیپنوتیزم در شکل‌گیری اعمال مجرمانه و بررسی ابعاد فقهی و حقوقی آن، محمدتقی فخلعی و هدیه نصیری، فصلنامه فقه پزشکی، دوره ۱۳، شماره ۴۳، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم فقهی هیپنوتیزم در اسلام با تأکید بر نظرات فقهای امامیه، محمدرضا باقری‌پور، دوفصلنامه جستارهایی در فقه پزشکی، شماره ۲، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فرادرمانی از منظر فقه امامیّه، محمد محمدی قائینی و عباس نوری احمد آبادی، دوفصلنامه پژوهه‌های فقهی تا اجتهاد، شماره ۷، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تبیین فقهی اباحه پدیده نوظهور هیپنوتیزم، سید رضا اسدی وانانی و محمد محسنی دهکلانی و سعید ابراهیمی و عباسعلی سلطانی، فصلنامه فقه پزشکی، دوره ۱۱، شماره ۳۹–۳۸، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی حکم فقهی اخراج متاع از حرز در حال هیپنوتیزم، علی‌اکبر ایزدی فرد و سید مجتبی حسین‌نژاد و حسین شکریان، فصلنامه فقه و اصول، دوره ۵۱، شماره ۱، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- هیپنوتیزم درمانی در فقه امامیه، عباس نوری، دوفصلنامه فقه و اجتهاد، دوره ۵، شماره ۹، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جایگاه «فراروان‌شناسی» در روان‌شناسی اسلامی، محمد کاویانی، مجموعه مقالات سومین کنگره علوم انسانی اسلامی، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی نگرش فقهی به هیپنوتیزم بالینی، نوشین چترچی و محمدرضا شعیری، دوماهنامه دانشور رفتار، دوره ۳، شماره ۲، ۱۳۸۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الأحكام الفقهية المتعلقة بالتنويم المغناطيسي في الأحوال الشخصية، أماني بنت صالح بن جابر الشمراني، مجلة البحوث الإسلامية (مصر)، شماره ۱۰۴، ۲۰۲۳م.
- مدی مشروعیة التنویم المغنطیسی کأحد الأدلة الجنائیة، أحمد حامد أبوسن، مجلة الشریعة والدراسات الإسلامیة، العدد ۱۷، ۲۰۱۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
- قتل در وضعیت هیپنوتیزم و مسئولیت کیفری ناشی از آن، ندا زمان‌پور بروجنی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی تفت، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جایگاه فقهی انرژی درمانی و هیپنوتیزم در فقه امامیه و بررسی تطبیقی آن، عباس نوری، پایان‌نامه سطح ۴، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر این پایان‌نامه توسط مرکز فقهی ائمه اطهار در قالب کتاب چاپ شده است.
- حکم فقهی احضار ارواح استخدام جن و هیپنوتیزم، محمد بهزادی، پایان‌نامه سطح سه، پژوهشکده مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی، قم، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تبیین فقهی حقوقی جایگاه خواب مغناطیسی در اثبات دعوا، مهدیه دارای‌باف، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شاهد، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مبانی فقهی و حقوقی استفاده از هیپنوتیزم، سید رضا اسدی وانانی، رساله دکتری، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۵ش. اطلاعات رساله را از اینجا ببینید
منابع دیگر
- چیستی هیپنوتیزم و اعتبار حقوقی دلیل تحصیل شده به طریق هیپنوتیزم، حبیب طاهرزاده، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تلقینات غیرواقعی مبنای حرمت هیپنوتیزم است، عباس نوری، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم شرعی هیپنوتیزم، استفتائات ناصر مکارم شیرازی، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر