قضاوت غیرمجتهد (منابع مطالعاتی)
مشروعیت قضاوت غیرمجتهد مورد اختلاف نظر فقها واقع شده است. این مسئله امروزه به دلیل گسترش حوزه قضا، بیشتر مبتلابه است. بسیاری از فقهای گذشته قائل به لزوم شرط اجتهاد در قاضی شده‌اند؛ در مقابل، گروهی از فقهای معاصر، ادله اعتبار اجتهاد در قضاوت را نقد کرده و قضاوت مقلد را در صورت مأذون بودن از سوی مجتهد جامع‌الشرایط، جایز می‌دانند و برخی حتی قضاوت قاضی مجتهد بر اساس رأی و نظر خود را ممنوع می‌دانند و معتقدند قاضی مجتهد هم باید بر اساس قوانین موجود به قضاوت بپردازد.
مقاله حاضر به جمع‌آوری کتاب‌ها، مقالات، پایان‌نامه‌ها و سایر منابعی پرداخته که از منظر فقه معاصر به مسئله قضاوت غیرمجتهد می‌پردازد.
کتاب‌ها
فارسی
- حدود اختیارات قاضی ماذون در فقه و حقوق ایران، فرشته موقر، تهران، آیت عقل، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی نفوذ حکم قاضی ماذون، سیدمحمدیعقوب موسوی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام، ۱۳۹۶ش.
- قضاوت غیرمجتهد، فریده نجفی، تهران، نشر راشدین، ۱۳۹۳ش. صفحات ابتدایی را از اینجا ببینید
- حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه (ص۲۶۰-۳۰۰)، سید محمدمهدی موسوی خلخالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۲ش.
عربی
- فقه القضاء (ج۱، ص۶۷-۸۹)، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، قم، انتشارات دانشگاه مفید، ۱۳۸۱ش.
- نظام القضاء والشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء (ج۱، ص۶۶-۱۰۶)، جعفر سبحانی، قم، موسسه امام صادق علیه السلام، ۱۳۷۶ش.
- فقه القضاء (ج۱، ص۱۳۰-۱۵۹)، محمدحسین فضل الله، بیروت، دارالملاک، ۲۰۰۷م. لینک کتاب
- دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة (ج۲، ص۱۵۳-۱۷۸)، حسینعلی منتظری، قم، نشر تفکر، ۱۴۰۹ق.
- الفقه الاسلامی و ادلته (ج۸، ص۳۳۷-۳۴۰)، وهبة الزحیلی، دمشق، دارالفکر، بی تا.
مقاله‌ها
فارسی
- بازخوانی انتقادی مستندات اشتراط وصف اجتهاد در قاضی ابتدایی و تحکیم در آیینه شرایع الاسلام و جواهرالکلام، علی شاطرمشهدی، دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، سال ۶، شماره ۶۰، اردیبهشت ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مشروعیت قضاوت غیر مجتهد از منظر فقه، دوفصلنامه یافته‌های جزا و جرم‌شناسی، قربانعلی هادی و محمد حسن همتی، مقالات آماده انتشار جامعة المصطفی العالمیة، انتشار آنلاین ۱۴۰۱ش.
- به‌کارگیری قضات غیرجامع‌شرائط و دامنه اختیارات آنان، سید ضیاء مرتضوی، فصلنامه فقه، شماره ۱۰۵، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ضوابط نصب قاضی غیرمجتهد بر پایه عناوین ثانوی مصلحت و اضطرار، زهرا نجارزادگان سرابی، هادی صادقی، محمدحسین ناظمی اشنی، فصلنامه فقه، شماره ۱۰۶، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- انطباق احکام قضات مقلد بر فتوا یا قانون، محمدرضا رضوان‌طلب، مسعود جهاندوست دالنجان، دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۲۱، ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تأملی در شرایط قاضی بر اساس آیات قرآن کریم و روایات باب قضاء کتاب شریف کافی، محمدحسین بیات، حسام امامی دانالو، نشریه سراج منیر، شماره ۲۷، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- اعتبار اجتهاد در قاضی با تأکید بر نظر محقق خویی، قاسم رضایی، مجله رسائل، شماره ۵-۶، ۱۳۹۴-۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ادله اعتبار اجتهاد در قاضی و نقد آنها، علیرضا عسگری، مصطفی عامری، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۳۴، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- قضاوت غیرمجتهد در فقه امامیه با رویکردی به نظر امام خمینی(ره)، عاتکه قاسم‌زاده، محمد بهرامی خوشکار، فصلنامه علمی راهبرد، شماره ۶۵، ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- قضاوت غیرمجتهد در فقه امامیه، محمد بهرامى خوشکار، عاتکه قاسم زاده، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۶۶-۶۷، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی نفوذ حکم قاضی مأذون، سید محمدیعقوب موسوی سنگلاخی، فصلنامه پژوهش‌نامه فقهی، شماره۴، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- اجتهاد قاضی در نظام قضایی ایران، مهدی موحدی محب، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۱، ۱۳۸۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- قضاوت مقلد، فصلنامه فقه، شماره ۵۰، ۱۳۸۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- قضاوت مقلد و مجتهد متجزی، محمدحسن حائری، مجله الهیات و معارف اسلامی (مطالعات اسلامی)، شماره ۵۱-۵۲، ۱۳۸۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ویژگیهای قضاوت در اسلام (6): اجتهاد شرط قضاوت، علی اکبر حسنی، ماهنانه درس هایی از مکتب اسلام، شماره ۷، سال ۲۱، مهر ۱۳۶۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
عربی
- شرطُ الاجتهاد في القاضي الإداري وتأثيرُ السياسة الشرعية فيه، محمد بن مقبل بن دویلان العنزي، مجلة كلية الشريعة والقانون بتفهنا، مجلد ۲۳، شماره ۶، ۲۰۲۱م. لینک مقاله
- شرائط تولیة القضاء فی الفقه والقانون، نجیب محسن شاکر العساف، الامارات، مجلة الفنون والأدب وعلوم الإنسانیات والاجتماع، شماره ۵۱، ۲۰۲۰م. لینک مقاله
- شرط الاجتهاد للقاضی، أحمد بن صالح بن أحمد الغزالی، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بدمنهور، مجلد ۴، شماره ۳، ۲۰۱۸م. لینک مقاله
- شرطیة الاجتهاد فی القضاء بین النفی و الإثبات. محمدرضا الساعدی، دوفصلنامه تخصصی دراسات علمیة عن المدرسة العلمیة (الآخوند الصغرى)، شماره ۱۱، ۲۰۱۷م. لینک مقاله
- اجتهاد القاضی فی العصر الحدیث وضرورة التقنین فی مجال الأحوال الشخصیة، بن صغیر محفوظ، الجزایر، مجلة الدراسات والبحوث القانونیة، شماره ۶، ۲۰۱۷م. لینک مقاله
- شروط تعین القاضی: دراسة فقهیة قانونیة، خالد عبدالله مسلم العجمی، مصر، مجلة البحوث الإسلامیة، شماره ۴، ۲۰۱۵م.
- هل ولى زمن الاجتهاد، عبدالعزیز فتحاوی، مغرب، مجلة الودادیة الحسنیة للقضاة، شماره ۲، ۲۰۱۰م.
- شرط الاجتهاد فیمن یلی القضاء، عبد العزیز بن عبد الرحمن بن عبد العزیز المشعل، ریاض، مجلة العدل، شماره ۴۳، ۱۴۳۰ق. لینک مقاله
- مواصفات القاضی اللازمة فی الفقه الإسلامی و القانون الوضعی: دراسة مقارنة، محمد یوسف أحمد المحمود، جامعة الکویت، مجلة الشریعة والدراسات الإسلامیة، مجلد ۲۴، شماره ۷۹، ۱۴۳۰ق.
- اجتهاد القاضی فی مجال الحقوق والحریات فی ظل الاتفاقیات الدولیة، حنان براهمی، الجزایر، مجلة الاجتهاد القضائی، شماره ۴، ۲۰۰۸م. لینک مقاله
- قضاء غیر المجتهد بین الرفض و القبول، صادق الکاشانی، مجله الفکر الاسلامی، شماره ۲۱-۲۲، ۱۴۲۰ق. لینک مقاله
- القضاء فی القانون والفقه الاسلامی (دراسة تطبیقیة)، علی خالد دبیس, میثاق طالب غرکان، مجلة أهل البیت علیهم السلام، شماره ۱۴، بی تا. لینک مقاله
- فی اجتهاد القاضی: نظرة مقارنة، ابراهیم شحاته، مصر، مجلة العلوم القانونیة والاقتصادیة، مجلد ۴، شماره ۲، ۱۹۶۲م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- قضاوت غیرمجتهد در حقوق ایران و فقه امامیه، فاطمه بهرامی خوشکار، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۵ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی قلمرو اختیارات قاضی مأذون از دیدگاه فقه امامیه و حقوق اسلامی، رضا پاگرد صیفار، کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، ۱۳۹۵ش.
- پژوهش تطبیقی پیرامون شرط اجتهاد قاضی از منظر فقه امامیه و مذهب حنبلی، حمیدرضا کریمی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، دانشکده الهیات، ۱۳۹۳ش.
- بررسی تطبیقی شرط اجتهاد قاضی در فقه امامیه و اهل سنت، سید مطهره حسینی مرام، کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد، دانشکده الهیات، ۱۳۹۱ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- بررسی امکان داوری مقلد ماذون از دیدگاه فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران، صیاد درگاه‌پور، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام نور تهران، ۱۳۹۱ش. چندصفحه نخست از سامانه گنج
- قضاوت غیر مجتهد در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران، عاتکه قاسم‌زاده، کارشناسی ارشد، مدرسه‌عالی شهید مطهری (ره)، ۱۳۸۸ش.
عربی
- اجتهاد القاضی وفتواه ومدى تطبیق ذلک فی المحاکم الشرعیة وفی قطاع غزة، حمدان بن عبدالحی بن حمدان آل شراب، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در فلسطین، الجامعة الإسلامیة، ۱۴۲۶ق، لینک پایان‌نامه S
- اجتهاد القاضى عند الأصولیین، خدیجه علی حمد الترابی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در سودان، جامعة أم درمان الاسلامیة، کلیة الشریعة والقانون، ۱۴۱۵م
سایر منابع
- باز پژوهشی در اشتراط اجتهاد قاضی نسبت به نظام قضایی کنونی، مصطفی امیری، سومین همایش علوم انسانی (پیشرفت های نوین در عرصه علم و فراعلم)، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
- شروط تولی القضاء حسب الشریعة الإسلامیة، رائد عبدالله بدیر، یاداشت در سایت موقع نوازل، ۲۷ آپریل ۲۰۱۷م. لینک دسترسی
- قضا غیر مجتهد در عصر غیبت از منظر فقیهان امامی، محمدرسول آذرپور، مقاله در کنفرانس بین المللی مهندسی و علوم کاربردی، ۱۳۹۴ش. لینک دسترسی
- بررسی فقهی حکم قاضی غیر مجتهد در نظام جمهوری اسلامی ایران، محمود بذرافشان، علیرضا ابراهیمی، مقاله در نخستین کنگره بین المللی جامع حقوق، ۱۳۹۴ش. لینک دسترسی
- نفوذ حکم قاضی ماذون، محمدجواد ارسطا، نشست علمی در مدرسه حجتیه، ۱۳۸۹ش.، مندرج در سایت ایکنا. لینک دسترسی
- برخی ادله و مناسبات دال بر عدم اعتبار اجتهاد مصطلح در قضاوت، ابوالقاسم علیدوست، درس خارج فقه، مندرج در سایت علیدوست، بی تا. لینک دسترسی
S