فقه درمان (منابع مطالعاتی)
فقه درمان به مثابه بخش مهمی از فقه پزشکی به مباحثی همچون حکم فقهی انواع درمان پزشکی، احکام معاینه، بررسی فقهی-حقوقی درمان و همچنین مسئولیت و حقوق کادر درمان در قبال بیمار و بالعکس می‌پردازد. فقه درمان مورد توجه برخی فقیهان معاصر و پژوهشگران حوزه فقه قرار گرفته است. این حوزه فقهی، شامل بحث‌های مشترکی با موضوعاتی همچون خطای پزشکی و به‌مرگی است.
کتاب‌ها
فارسی
- محرمانگی اسرار بیماران؛ پردازش فقهی ـ حقوقی، عمار نصراللهی‌نیا، محمدعلی قاسمی، قم، انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۳۹۹ش.
- فقه درمان، محمدعلی قاسمی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مسئولیت کادر پزشکی و مجنی علیه در ترک درمان از منظر فقه و حقوق کیفری، سعید شایان‌پور، قم، سعید شایان‌پور، ۱۳۹۵ش.
- درمان بیماری‌ها از طریق حجامت از نظر علم پزشکی و شرع اسلام، غلامرضا رضاییان. تهران، عقیل، ۱۳۸۶ش.
- ش‍رط برائت در ق‍رارداد معالجه، علیرضا اس‍م‍اع‍ی‍ل آب‍ادی، با م‍ق‍دم‍ه م‍ص‍طف‍ی م‍ح‍ق‍ق دام‍اد، تهران، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات ب‍ه‍داش‍ت‍ی درمانی تهران، ۱۳۸۴ش.
مقاله‌ها
فارسی
- معرفی کتاب: محرمانگی اسرار بیماران پردازش فقهی- حقوقی، زهرا علایی طباطبایی، ماهنامه دانش سلامت و دین، شماره ۶۲، آبان ۱۴۰۲ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- تأملّی بر شیوه‌های نوین درمانی برای مرتکبین جرایم خشونت‌آمیز، محبوبه جمالی و عبدالرضا جوان جعفری بجنوردی و سید محمدجواد ساداتی، دوفصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۴۳، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی ضمان ناشی از خودداری مجنی‌علیه از درمان، علیرضا فجری، سال بیست و هشتم، شماره ۳، پاییز ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- فرادرمانی از منظر فقه امامیّه، محمد قائینی، عباس نوری احمدآبادی، پژوهه‌های فقهی تا اجتهاد، شماره ۷، بهار و تابستان ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تبیین رضایت و موافقت در درمان کودکان از منظر فقه، قانون و اخلاق پزشکی، کورش دل‌پسند و زهرا فیروزآبادی و احمد مشکوری و افسانه قنبری و محمد نوریان، فصلنامه حقوق کودک، شماره۲، تابستان ۱۳۹۸ش.
- تحلیل و بررسی مبانی مشروعیت درمان اجباری معتادان، محمدرضا کیخا و سمیه نوری و عارف بشیری، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دوره پنجاه و دوم - شماره ۱، دوفصلنامه بهار و تابستان ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مبانی، قلمرو و آثار فقهی ـ حقوقی «حق سلامت» زندانیان دارای «بیماری سخت‌درمان»، علی مراد حیدری، دوفصلنامه آموزه‌های حقوق کیفری، شماره ۱۷، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی چگونگی ضمان در خسارات بدنی، هزینه‌های معالجه و توان بخشی از منظر فقه و حقوق، محمدرضا محققی و احمدرضا بهنیافر و مهدی ذوالفقاری، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، شماره ۶۳، زمستان ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تداعی آزاد در روان تحلیلگری و حکم تکلیفی بازگویی گناه، احمد مروارید، محمدصادق علمی سولا، مرتضی مدرس غروی، جستارهای فقهی و اصولی، سال چهارم، شماره ۱۱، تابستان ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- محرمانگی اسرار بیماران در آینۀ فقه، عمار نصراللهی، فقه و اجتهاد، شماره ۹ بهار و تابستان ۱۳۹۷ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- واکاوی فقهی ضمان پزشک دربرداشت اعضا، احسان عابدین‌پور، فقه و اجتهاد، شماره ۹، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- مبانی حمایت از اسرار پزشکی در حقوق ایران، زهرا حاجي ميرزايي، وحید قاسمي عهد، فصل نامه حقوق ملل، شماره ۲۵، بهار ۱۳۹۶ش.
- معاینات پزشکی جنس مخالف از منظر فقه اسلام، یزدان شیری، فاطمه احمدی، فقه، حقوق و علوم جزا، شماره ۲، جلد ۳، زمستان ۱۳۹۵ش.
- حکم اخذ وجه مازاد بر تعرفه توسط پزشکان (زیرمیزی) در مراکز خصوصی از منظر فقه و حقوق، حسین حیدری و نسرین کریمی و محسن ملک‌افضلی اردکانی و فاطمه تنها، حقوق پزشکی، شماره ۳۹، زمستان ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی ادله و آثار مسئولیت پزشک در فقه امامیّه، عادل سعادتی، رسائل، شماره ۵ و ۶، زمستان ۱۳۹۴ و بهار ۱۳۹۵ش.
- بررسی فقهی موسیقی درمانی، محمدمهدی مقدادی، الهیات هنر، زمستان شماره ۳، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- حکم درمان بیمار با عدم تمکن مالی، علی جهانیان، فقه و اجتهاد، شماره ۳، بهار و تابستان ۱۳۹۴ش.
- رویکرد فقه نسبت به هزینه‌های تحصیل و درمان در نفقه زوجه، زینب مشهودی و ابراهیم شبیری، مطالعات فقهی و فلسفی، شماره ۲۴، زمستان ۱۳۹۴ ش. مقاله را از اینجا ببینید
- درمان با محرمات، اکبر احمدپور، فقه و اصول، شماره ۹۷، تابستان ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ابراء در حقوق پزشکی از دیدگاه فقه و حقوق، روح الله قدیمی، حسین داورزنی، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۳۱، بهار ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- رضایت به درمان بیماران ناهوشیار از منظر فقه و حقوق موضوعه، محمد جواد صادقی، حقوق پزشکی، شماره ۲۱، تابستان ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی رازداری پزشکی در فقه و حقوق، مریم جوادپور، مرتضی طبیبی جبلی، فصلنامه حقوق پزشکی، شماره۱۳، تابستان ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحقیقی پیرامون سیر اندیشه ضمان طبیب در فقه اسلامی، محمود کاظمی، مطالعات حقوق خصوصی، سال چهلم، شماره ۱، بهار ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- جایگاه قاعده اضطرار در بررسی فقهی درمان ناباروری، داود نوجوان، فقه پزشکی، شماره ۲، بهار ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
عربی
- الجینوم البشری والعلاج الجینی فی مقاصد الشریعة، میادة محمد الحسن، المجلة العلمیة لجامعة الملک فیصل - العلوم الإنسانیة والإداریة، مج۲۲, ع۲، ۲۰۲۱م.
- العلاج بالخلایا الجذعیة فی القانون الإماراتی: دراسة مقارنة بالفقه الإسلامی، مجلة الشریعة والقانون (امارات)، إیمان خمیس سالم الیحیائی، دوره ۳۴، شماره ۸۴، ۲۰۲۰م/ ۱۴۴۲ق.
- العلاج بالأغذیة "الطب الوظیفی": دراسة فقهیة طبیة، منی بنت راجح بن عبدالرحمن الراجح، مجلة کلیة دار العلوم(الأزهر مصر)، شماره ۱۳۲، ۲۰۲۰م/ ۱۴۴۲ق.
- مشروعیة امتناع الطبیب عن علاج المریض فی الفقه الإسلامی والقانون الجنائی، سهیل محمد طاهر الأحمد، مجلة جیل الدراسات المقارنة (لبنان)، ع۱۲، ۲۰۲۰م.
- العلاج بالکی: دراسة فقهیة، منیرة بنت حمود المطلق، مجلة البحوث الإسلامیة (عربستان)، ۲۰۱۹م / ۱۴۴۱ق.
- الاستفادة من الخلایا الجذعیة فی العلاج: دراسة فقهیة، حمود بن محسن بن الدعجانی، مجلة الجامعة الإسلامیة للدراسات الشرعیة والقانونیة (فسلطین)، دوره۲۷، شماره۲، ۲۰۱۹م/ ۱۴۴۰ق.
- حکم العلاج بالخلایا الجذعیة فی الفقه الإسلامی: دراسة مقارنة، مجلة کلیة الشریعة والقانون بأسیوط (مصر)، عید عبداللطیف السید حسن، ع۳۰، ۲۰۱۸م.
- ولایة العلاج فی الفقه الإسلامی، عصام خرخاش، مجلة الشهاب (الجزایر)، ع۷، ۲۰۱۷م.
- أحکام العلاج بالخلایا الجذعیة فی الفقه الإسلامی: دراسة فقهیة مقارنة، علی عبده محمد علی، مجلة کلیة الشریعة والقانون بتفهنا الأشراف (مصر)، ع۱۹، ج۶، ۲۰۱۷م.
- هل یجوز إیقاف العلاج عن المریض المیؤوس من شفائه؟: بین اجتهاد بعض فقهاء المسلمین واجتهادات القضاء الإداری الفرنسی والمحکمة الأوروبیة لحقوق الإنسان، محمد أمین المیدانی، مجلة الجنان لحقوق الإنسان (لبنان)، شماره۹٬۱۰، ۲۰۱۶م.
- النطف البشریة وحکم استخدامها فی العلاج بالخلایا الجذعیة: دراسة فقهیة مقارنة، علی محمود إبراهیم أحمد، مجلة کلیة الشریعة والقانون بأسیوط (مصر)، شماره ۲۷، ۲۰۱۵م.
- إفشاء السر في الفقه الإسلامي السر الطبي نموذجاً، عارف علی عارف، مالزیا، مجلة الإسلام في آسيا، ۲۰۱۰م. کتاب را از اینجا بخوانید
- حق المریض فی قبول العلاج أو رفضه: وفقا للقانون الأردنی، مجلة المدونة، هیثم حامد المصاروة (هند)، دوره۱، شماره۴، ۲۰۱۵م / ۱۴۳۶ق.
- امتناع الطبیب عن العلاج : بین الشریعة والقانون، عبدالله بن إبراهیم الموسی، السجل العلمی لمؤتمر الفقه الإسلامی الثانی: قضایا طبیة معاصرة (عربستان)، دوره۴، ۲۰۱۰م/ ۱۴۳۱ق.
- االعلاج بالعطور: نظرة علمیة ورؤیة شرعیة، مهند الجزار، مجلة جامعة الخلیل للبحوث، دورۀ ۵، شماره ۱، ۲۰۱۱م. مقاله را اینجا ببینید.
- الامتناع عن علاج المریض دراسة مقارنة بین الفقه الاسلامی والقانون الوضعی، مجلة مرکز صالح عبدالله کامل للاقتصاد الاسلامی (مصر)، هشام محمد مجاهد القاضی، مج ۹، ع ۲۶، ۲۰۰۵م / ۱۴۲۶ق.
- العلاج الجینی من منظور الفقه الإسلامی، المجلة العلمیة للمجلس الأوروبی للإفتاء والبحوث (ایرلند)، علی محیی الدین القره داغی، شماره ۶، ۲۰۰۵م / ۱۴۲۵ق.
- حکم العلاج بالسحر، محمود سالم عبیدات، مؤتة للبحوث والدراسات - سلسلة العلوم الإنسانیة والاجتماعیة (اردن)، مج ۱۷, ع ۴، ۲۰۰۲م.
- العلاج الطبی، هیئة التحریر، مجلة مجمع الفقه الإسلامی الدولی (عربستان)، دوره ۳، شماره ۷، ۱۹۹۲م/ ۱۴۱۲ق.
- العلاج الطبی علاج الحالات المیؤس منها: مدی توقف العلاج علی إذن المریض، عبدالله محمد عبدالله، مجلة مجمع الفقه الإسلامی الدولی (عربستان)، ع ۷, ج ۳، ۱۹۹۲م /۱۴۱۲ق.
- العلاج بنقل دم للإنسان أو نقل أعضاء أو أجزاء، أحمد فهمی أبو سنة، مجلة المجمع الفقهی الاسلامی، سال اول، شماره ۱، بی‌تاریخ. مقاله را اینجا ببینید.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- وظایف دولت اسلامی در راستای تهیه امکان درمان ناباروری با توجه به حق بر خانواده در فقه اسلامی، احمد جنترانی، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، دانشکده حقوق و الهیات ۱۴۰۰ش. (کارشناسی ارشد)
- اعمال جراحی زیبایی در روابط زوجین از منظر حقوق ایران و فقه امامیه، زهرا مهدوی، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، دانشکده حقوق و الهیات، ۱۴۰۰ش. چند برگ نخست را اینجا ببینید.
- نقش اذن و آثار آن در معاینه و درمان پزشکی از نگاه فقه امامیه، مظاهر حیدری، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی فقه، مدرسه عالی فقه تخصصی، ۱۳۹۸ش (کارشناسی ارشد) چند برگ نخست را اینجا ببینید.
- محرمیت در پزشکی از دیدگاه فقه مذاهب خمسه، مجتبی حقیقت، دانشگاه پیام نور استان قم، مرکز پیام نور قم، ۱۳۹۸ش.
- درمان‌های بیهوده پزشکی ازمنظرفقه اسلامی وحقوق موضوعه ایران، عبدالرضا محمدحسین‌زاده، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده حقوق و الهیات، ۱۳۹۷ش.(کارشناسی ارشد) چند برگ نخست را اینجا ببینید.
- ضرورت مداخله حقوق کیفری در باروری بدون آمیزش، آمنه باخدا، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، دانشکده حقوق قضایی، ۱۳۹۷ش. (کارشناسی ارشد)چند برگ نخست را اینجا ببینید.
- بررسی مبانی مسئولیت مدنی پزشکان در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران، الهه منزوی، موسسه آموزش عالی ادیب - مازندران، ۱۳۹۷ش. (کارشناسی ارشد)
- حقوق متقابل بیمار و طبیب در فقه و حقوق موضوعه، پردیس ابراهیمی، دانشگاه ارومیه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۶ش. (کارشناسی ارشد) چند برگ نخست را اینجا ببینید.
- محرمیت های ناشی از باروری های پزشکی از منظر فقه خانواده و حقوق موضوعه ایران، نرگس شهریارپور، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، ۱۳۹۶ش. چند برگ نخست را اینجا ببینید.
- حکم تکلیفی مصرف دارو در فقه اسلامی، فاطمه نگراوی، دانشگاه یزد، پردیس علوم انسانی و اجتماعی، دانشکده الهیات، ۱۳۹۵ش. (کارشناسی ارشد) چند برگ نخست را اینجا ببینید.
- بررسی مبانی فقهی استثنائات نگاه به نامحرم از دیدگاه متأخرین، علیرضا ارمند جرجندی، دانشگاه قرآن و حدیث، دانشکده علوم و معارف قرآن، ۱۳۹۵ش. چند برگ نخست را اینجا ببینید.
- احکام فقهی ـ حقوقی درمان ناباروری با آخرین شیوه‌های درمانی، فرزانه ناصری، دانشگاه پیام نور استان خراسان رضوی، مرکز پیام نور مشهد، ۱۳۹۵ش. (کارشناسی ارشد) چند برگ نخست را اینجا ببینید.
- مسئولیت کادر درمانی از منظر فقه و حقوق ایران، سیدمحمدعلی صدرطباطبایی، دانشگاه شهید مطهری، مدرسه عالی شهید مطهری، ۱۳۹۵ش. (کارشناسی ارشد) چند برگ نخست را اینجا ببینید.
- بررسی فقهی- حقوقی ممنوعیت افشای هویت اهداکننده گامت، زهرا پرور، کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تداوی با محرمات در فقه امامیه و اهل تسنن، سیده‌شهربانو فاطمی ارجنکی، دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۳ش. (کارشناسی ارشد)
- مبانی فقهی-حقوقی اخذ برائت از بیمار، زینب همتی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، ۱۳۹۲ش. چند برگ نخست را اینجا ببینید.
- قراردادهای مربوط به مسئولیت در معالجات پزشکی در حقوق ایران و فقه امامیه، مهدی خوشرویی‌مجد، دانشگاه علم و فرهنگ تهران، پژوهشکده علوم، ۱۳۸۹ش.
عربی
- العلاج الجینی للخلایا البشریة فی الفقه الإسلامی، ابتهال محمد رمضان أبو جزر، فلسطین، الجامعة الإسلامیة (غزة)، کلیة الشریعة والقانون، ۲۰۰۸م/ ۱۴۲۹ق. (کارشناسی ارشد) پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- الامتناع عن العلاج و المعالجة: دراسة فقهیة قانونیة، ضرار مفضی إبراهیم برکات، اردن، جامعة الیرموک، کلیة الشریعة والدراسات الإسلامیة، ۲۰۰۶م / ۱۴۲۶ق. (کارشناسی ارشد)
- العلاج بالخلایا الجذعیة دراسة فقهیة، بدریة بنت عبد الله بن علی القعید الغامدی، عربستان، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، کلیة الشریعة، ۱۴۲۹م / ۱۴۳۰ق. (دکتری)رساله را اینجا ببینید.
منابع دیگر
- أحکام العلاج الجینی بین الشریعة والنظام دراسة تطبیقیة علی العلاج الجینی والتجریبی وشموله للمرضی ومعتادی الإجرام، محمد أحمد عمارة، محمد نصر القطری، مجلة جامعة الاسلامیه، ضمیمۀ شماره ۱۸۲، متن ضمیمه را اینجا ببینید.
- حکم إیقاف العلاج عن المریض المیؤوس من حیاته، محمد المختار ولد امبالة متن را اینجا ببینید.
- إبراء الطبیب للمریض من دین العلاج وأثر ذلک فی الاحتساب من الزکاة، سهیل محمد طاهر الأحمد، مؤتمر الزکاة بعنوان: "زکاة دخول الموظفین والمهن الحرة" کلیة الشریعة، جامعة النجاح الوطنیة، فلسطین ۱۴۳۲ق / ۲۰۱۱م. متن یادداشت را اینجا ببینید.