جریمه دیرکرد اقساط وام (منابع مطالعاتی)
جریمه دیرکرد اقساط وام از قوانین بازدارنده بانکی است که برای جبران خسارات ناشی از دیرکرد در بازپرداخت اقساط وام‌ها اجرا می‌شود. از نظر مشهور فقها، اخذ جریمه تأخیر مشروع نیست و در حقیقت یکی از اقسام ربای جاهلی است. در مقابل، سید موسی شبیری زنجانی اخذ این نوع جریمه را در ضمن قراردادی مستقل و ناصر مکارم شیرازی در شرایطی جایز می‌دانند. موافقان جواز اخذ جریمه دیرکرد، عموماً بر ادلّه‌ای همچون «شرطِ ضمن عقد بودن این شیوه»، «از باب تعزیر مالی بودن»، «قابل تأدیه بودن خسارات» و «اتلاف به تسبیب بودن این نوع دیرکردها» تکیه کرده‌اند و گفته‌اند که بایستی به حاکم شرع پرداخت شود.
پرسش‌هایی که عموماً در پژوهش‌های فقهی حول موضوع «جریمه دیرکرد اقساط» بررسی شده، عبارتند از: آیا دیرکرد اقساط را بایستی از جهت تخلف و تعزیر بررسی کرد، یا زمینه اصلی این موضوع در مباحث ربا و صورت‌های غیرشرعی معامله است؟ در صورتی که مسئله ربا زمینه اصلی بحث را تشکیل دهد، آیا خسارات ناشی از تأخیر در پرداخت به‌لحاظ فقهی قابل مطالبه است؟ چنانچه مطالبه نقدی جبران خسارت قابل اجرا نباشد، این امر موجب تعطیلی یا اخلال در نظام اقتصادی مسلمانان نخواهد شد؟ از طرف دیگر اگر امکان اخذ جریمه به‌لحاظ شرعی وجود داشته باشد، لازمه اجرای موفق جریمه تأخیر در کشورهای اسلامی نیاز به وجود نوعی وفاق در میان فقهیان دارد یا با حکم حاکم شرع یا حتی یک فقیه این اتفاق ممکن خواهد بود؟ اگر این جریمه از باب تعزیر باشد، بایستی به حاکم شرع پرداخت شود یا خود بانک؟ در چه صورتی قراردادهای مربوط به جریمه تأخیر غیر ربوی خواهند بود؟
منابعی که در این مقاله جمع‌آوری شده‌اند به این پرسش‌ها و دیگر مسائل مرتبط با این موضوع می‌پردازند.
کتاب‌ها
فارسی
- بررسی فقهی حقوقی مطالبات معوق بانکی، فرشید رجبی و علی‌اکبر ایزدی‌فرد، تهران، انتشارات آموزشی و پژوهشی بوعلی، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی جریمه تاخیر، محمدرضا مالک، قم، رسم وفا، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی خسارت دیرکرد، محمد محسنی و نرجس قاسم‌زاده، تهران، جالیز، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی کارمزد و دیرکرد در نظام بانکداری اسلامی، محمدآصف تقوی، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- جریمه دیرکرد بانک‌ها در نظام حقوقی ایران، علی زکیخانی، تهران، سرافرازان البرز، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
عربی
- غرامة التأخير في العقد الإداري دراسة مقارنة، شلعان بن راجح بن عبد الله بن شلعان. از اینجا ببینید
مقاله‌ها
فارسی
- نقدی بر حرمت اخذ جریمه دیرکرد وام، حسن ربانی، سید محمدصادق موسوی، فصلنامه مجله حقوقی، شماره ۳، دوره ۷، ۱۳۹۹ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی شرایط اخذ دیر کرد در مطالبات معوّق بانکی، فرشید رجبی و علی اکبر ایزدی فرد و علی اکبر جهانی، دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی ابعاد اقتصادی فقهی جریمه دیرکرد در نظام بانکی، محمدرضا یوسفی، دوفصلنامه مطالعات فقه معاصر، شماره ۵، دوره ۳، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- امکان‌سنجی تعزیر مالی مدیون مماطل در نظام بانکداری اسلامی، سید امراله حسینی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش ۶۹، ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- جریمه دیرکرد وام‌های بانکی؛ حرمت یا حلیت، سید جابر موسوی راد، فصلنامه فقه اهل بیت، ۱۳۹۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- خلأ قانونی مطالبه‌های غیرجاری در قانون عملیات بانکی بدون ربا، سیدعباس موسویان، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره ۵۲، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- فقه بانکی: چالش فقهی تاخیر بازپرداخت دیون / بررسی ماهیت جریمه دیرکرد و دیدگاه های فقهی پیرامون آن، فرشته ملاکریمی، فصلنامه تازههای اقتصاد، شماره ۱۳۶، تابستان ۱۳۹۱ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- ماهیت فقهی – حقوقی استمهال معوقات بانکی، مصطفی السان و محمد نوروزیان، پژوهشنامه میان رشته‌ای فقهی (پژوهشنامه فقهی سابق)، شماره یک، ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی مبانی دریافت جریمه دیرکرد و خسارت تأخیر تأدیه در نظام بانکی، فرشته ملاکریمی خوزانی، فصلنامه تازه های اقتصاد، ویژه نامه بانکداری اسلامی، شهریور ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی- حقوقی جریمه دیرکرد، مجید خزاعی، مطالعات قرآنی (فدک، فصلنامه دین پژوهی و کتابشناسی قرآنی)، شماره ۴، ۱۳۸۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- خسارت دیر کرد از منظر فقهی، سید مسلم حسینی ادیانی و علی مظهر قراملکی، مقالات و بررسی‌ها، شماره ۸۶، ۱۳۸۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- راه حل جریمه تأخیر، سید صادق طباطبایی‌نژاد. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی – حقوقی جریمه تأخیر بانک‌ها، مجید رضایی. مقاله را از اینجا ببینید
- خسارت تأخیر تأدیهٔ وجه نقد، سید حسن وحدتی شبیری. مقاله را از اینجا ببینید
عربی
- مدی جواز الشرط الجزائی عند تعثر سداد الدّین: دراسة فقهیة تطبیقیة علی البنوک التشارکیة فی ترکیا، خالد دیرشوی و اشرف محمود، مجله اقتصاد اسلامی، ۲۰۲۲م. از اینجا ببینید
- مشکلة الدیون المتعثرة فی المصارف الإسلامیة، برلنت سیلغروفا، مجلة کلیة الشریعة والقانون، جامعة العلوم الإسلامیة العالمیة، الأردن، شماره ۲۳، ۲۰۲۱م. از اینجا ببینید
- عقوبة المدین المماطل مالیا دراسة فقهیة مقارنة، مدحت عبدالعزیز عبدالحکم عبد الحمید، مجلة قطاع الشریعه و القانون، شماره ۱۱، ۲۰۱۹م. از اینجا ببییند
- الغرامة التأخیریة فی العقود الإداریة، هشام محمد فریجة، الجزائر، جامعة المسیلة، ۲۰۱۸م. از اینجا ببینید
- إدارﺓ الدیون المتعثرﺓ فی البنوک الاسلامیة، نهلة قاصدی و عبدالحفیظ بن ساسی، المجله الجزائریة للتمنیه الاقتصادیة، الجزایر، شماره ۶، ۲۰۱۷م. اینجا ببینید
- طرق معاجلة الدیون المتعثرة من المرابحة الإسلامیة فی المصارف اللیبیة فی ضوء الفقه الإسلامی، عبدالعزیز جمعه المبروک المبروک، مجلة اصول الشریعة للابحاث التخصصیة، مالزی، شماره ۲، ۲۰۱۶م. از اینجا ببینید
- غرامة التأخیر فی عقد المقاولة فی الشریعة والقانون، سلیمان الخلف بن خلف الحمیَّد، مجلة الجامعة العراقیة، المجلد ۳۲، العدد ۱، ۲۰۱۴م. از اینجا ببینید
- حکم غرامة التأخیر فی وفاء الدین فی الفقه الإسلامی، محمد الهام، اندونزی، جامعه محمدیه مکسر، ۱۴۴۰ق. از اینجا ببینید
- الشرط الجزائی فی القروض المالیة، نائفه خمیس العنزی، المجلة العلمیة لکلیة أصول الدین والدعوة بالزقازیق، جامعة الأزهر، از اینجا ببینید
- أحکام الشروط المستحدثه فی عقود المعاملات المالیة: دراسة تاصیلیة، عبدالسلام اسماعیل اوناغنن، مالزی، جامعة الاسلامیة العالمیة، ۲۰۰۵م. از اینجا ببینید
- الالتزمات الآجلة فی عقود الموسسات المالیه و التمویلیة، الیاس دردور، تونس، جامعة الزیتونة. از اینجا ببینید
- المؤیدات الشرعیة لحمل المدین المماطل علی الوفاء وبطلان الحکم بالتعویض المالی عن ضرر المماطلة، نزیه کمال حماد، المکه، جامعة ام القری، ۱۴۰۵ق. از اینجا ببینید
- الشرط الجزائي في الديون دراسة فقهية مقارنة، علي محمد الحسين الصوا. از اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- ماهیت و مشروعیت جریمه بانکی در نظام حقوقی ایران، مهدی شریف، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، موسسه آموزش عالی علامه فیض کاشانی، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تحلیل جریمه تاخیر از دریچه فقه مقارن، عاطفه کلاته میمری، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تحلیل فقهی ـ اقتصادی روشهای کنترل وکاهش مطالبات در بانکداری اسلامی، سعید کریمی، دکتری تخصصی، دانشگاه عدالت، گروه علوم اقتصادی، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- چالش های فقهی - حقوقی امهال معوقات بانکی و راه حل آن ها، زهره سادات باقری، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی وجاهت شرعی و قانونی جریمه بانکی، صفیه شجاعی آرانی، کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی علامه فیض کاشانی، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسي فقهي کارمزد و ديرکرد، محمدآصف تقوی، پایان‌نامه حوزوی، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، جامعة المصطفی العالمیة، مدرسه عالی فقه و اصول، ۱۳۹۴ش.
- بررسی مشروعیت اخذ جریمه دیرکرد در عقود مبادله ای و مشارکتی در نظام بانکی کشور، فرشته ملاکریمی خوزانی، کارشناسی ارشد، پردیس فارابی، ۱۳۸۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
عربی
- غرامة التأخير على المدين الموسر في المصارف الإسلامية القطرية دراسة تأصيلية تطبيقية، سعید محمد عزیز بردن، کلیه الشریعة الاسلامیة، ۲۰۱۹م. از اینجا ببینید
- الشرط الجزائي و أثره علی المتعاقدين(دراسة مقارنة بین القانون المدني الليبي و الشریعة الاسلامية)، ارمجد ارحومة محمد الخویلدی، اندونزی، جامعة مولانا مالک ابراهیم الاسلامیة الحکومیة، ۲۰۱۶م. از اینجا ببینید
- المماطلة في سداد الديون لدى المصارف إلاسلامية و عالجها، جمعة محمد عبدالسلام المغيربي، مراکش، جامعة الزاویة، ۱۴۴۱ق. از اینجا ببینید
- نظام القانوني لغرامة التأخير في إطار تنفيذ العقود الإدارية(دراسة مقارنة)، علیاء علی القحطانی، قطر، جامعة قطر، ۱۴۴۱ق. از اینجا ببینید
- الشرط الجزائي في الفقه الإسلامي وتطبيقاته في العقود المعاصرة، محمد طه حميدي، الجزائر، جامعة الشهيد حمه لخضر، از اینجا ببینید
- نظرية الشرط الجزائي بين الفقه والقانون، جواد محمود أحمد بحر، فلسطین، جامعة الخلیل، ۲۰۰۹م. از اینجا ببینید
- الشرط الجزائي و تطبيقاته المعاصرة، علي أحمد السالوس، قطر، جامعه قطر. از اینجا ببینید
- غرامة التأخير أحكامها الفقهية و آثارها الاقتصادية، خالد صالحی، الجزائر، جامعة الشهيد حمو لخضر. از اینجا ببینید
- الشرط الجزائی و اثره فی العقود المعاصرة، محمد بن عبدالعزیز بن سعد الیمنی، ۱۴۲۵ق. از اینجا ببینید
منابع دیگر
فارسی
- اشکال در اخذ تأخیر دیرکرد است نه محل مصرف آن/ آن چه به مراجع تقلید نسبت می‌دهند، خلاف واقع است، مصاحبه با احمدعلی یوسفی، شبکه اجتهاد، ۱۳۹۸ش. از اینجا ببینید
- جریمه دیرکرد در نظام بانکی، مرتضی اصفهانی، اجتهاد، ۱۳۹۵ش. از اینجا ببینید
- جریمه دیر کرد علامت سوالی در بانکداری اسلامی، سید عباس موسویان، گفتگو و مصاحبه، تازههای اقتصاد، شماره ۱۳۶، ۱۳۹۱ش. از اینجا ببینید
- بررسی مبانی دریافت جریمه دیرکرد و خسارت تأخیر تأدیه در نظام بانکی، فرشته ملاکریمی خوزانی، تازههای اقتصاد شهریور ۱۳۹۰ ویژه نامه بانکداری اسلامی. از اینجا ببینید
- احکام جریمه دیرکرد، انجمن مالی اسلامی. از اینجا ببینید
- چالش فقهی تاخیر بازپرداخت دیون(بررسی ماهیت جریمه دیرکرد و دیدگاههای فقهی پیرامون آن)، فرشته ملاکریمی خوزانی. از اینجا ببینید
عربی
- الشرط الجزائي. از اینجا ببینید
- عقـوبة المدين المماطل في أداء الدين، عبدالعزیز بایندر، حبل الله. از اینجا ببینید