جرائم سلبی (منابع مطالعاتی)
جرم سلبی، نوعی جرم که ناشی از ترک فعل است. ترک فعل، اصطلاح حقوقی به‌معنای امتناع ارادی شخص از عمل به وظیفه قانونی یا قراردادی است که بر عهده دارد. محدوده جرم‌انگاری ترک فعل در سیستم‌های حقوق جزایی مبتنی بر فقه اسلام از مباحث چالشی فقه معاصر است. برخی با استناد به قاعده «التعزیر في کل معصية»، هر ترک واجبی را که نص خاصی در مورد مجازات آن وجود ندارد قابل جرم‌انگاری و تعزیر می‌دانند. مسئله دیگر مرتبط با ترک فعل در فقه، امکان ارتکاب جنایت مانند قتل از طریق ترک فعل است. نظرات فقها در این زمینه متفاوت است و منشأ این اختلاف به اثبات رابطه علیت و سببیت بین نتیجه مجرمانه و ترک فعل برمی‌گردد.
قائلین به عدم اثبات مانند سید ابوالقاسم خویی و محمدحسن نجفی جرم را مستند به ترک فعل نمی‌دانند. در نقطه مقابل، موافقین اثبات به چند دسته تقسیم می‌شوند. بعضی به صورت مطلق و برخی دیگر در صورت وجود تعهد از جانب تارک، او را مسئول جرم و ضامن قرار می‌دهند. عده‌ای نیز علاوه بر تعهد، قصد جنایت را معتبر می‌دانند.
در این صفحه منابع مرتبط با جرم سلبی در فقه معاصر جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- مسئولیت حقوقی ناشی از ترک فعل در حقوق ایران، علی نوروزی، تهران، گروه آموزشی مدرس، ۱۳۹۷ش. لینک صفحات ابتدایی کتاب
- مسئولیت مدنی ناشی از ترک فعل منجی غریق با نگاهی بر قانون مجازات اسلامی جدید، علیرضا اکبری‌بنی، تهران، گروه آموزشی مدرس، ۱۳۹۷ش. لینک صفحات ابتدایی کتاب
- تبیین فقهی - حقوقی معاونت در جرم از طریق ترک فعل، محسن دیبانژاد، تهران، مجد، ۱۳۹۶ش. لینک صفحات ابتدایی کتاب
- بررسی فقهی - حقوقی ترک فعل در تحقق عنصر مادی جرم، عبدالوهاب کریمی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۹۳ش.
- بررسی ترک فعل منجر به قتل از بعد حقوقی و فقهی، مجید رهایی و علی رشیدی، تهران، اندیشه عصر، ۱۳۹۲ش. لینک صفحات ابتدایی کتاب
مقاله‌ها
فارسی
- ترک فعل در جنایات غیرعمدی: از معیار تا مصداق، احمد حاجی ده‌آبادی و علی عسگری مروت، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال هشتم، شماره ۲۹، زمستان ۱۳۹۸ش. لینک متن مقاله
- تسبیب در قتل ناشی از ترک فعل، محسن اسمعیلی، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، شماره ۳، زمستان ۱۳۹۸ش. لینک متن مقاله
- مبانی فقهی و حقوقی قتل ناشی از ترک فعل در حقوق ایران با نظرداشتی بر نظام حقوقی کامن‌لا، حمزه بیگی هرباغ و کیومرث کلانتری، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال شانزدهم، شماره ۵۸، زمستان ۱۳۹۸ش. لینک متن مقاله
- قلمرو مسئولیت اشخاص در فرض سرایت جنایت، محبوبه حسنی ابوالحسنی کلایی و محمد محسنی دهکلانی، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۵، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۸ش. لینک متن مقاله
- ترک فعل به مثابه شرط تحقق جنایت عمدی با رجوع به ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی، محمدابراهیم شمس ناتری و سعیده یاری و گلشن فتحی، دوره ۸، شماره ۱۶، فصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش. لینک متن مقاله
- واکاوی جرم‌انگاری ترک فعل در تقابل دو اصل خودمداری و رفاه، مجید قورچی‌بیگی، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۴۹، بهار و تابستان ۱۳۹۸ش. لینک متن مقاله
- جرایم مبتنی بر ترک فعل در نظام کیفری ایران، علی جواهری، فصلنامه فقه، حقوق و علوم جزا، شماره ۱۱، بهار ۱۳۹۸ش. لینک متن مقاله
- تأثیر قوه قاهره در قتل و جرح ناشی از ترک فعل، هادی غلامرضا راوی و محمود یوسفوند، دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۱۸، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش. لینک متن مقاله
- تحلیل مصادیق قانونی معاونت در جرم و امکان تحقق آن‌ها از طریق ترک فعل، فرید محسنی و محسن دیبانژاد، دوفصلنامه شهر قانون، شماره ۲۰، پاییز و زمستان ۱۳۹۶ش.
- واکاوی فقهی- حقوقی احکام وضعی- تکلیفی ترک فعل با توجه به رابطه استناد، فضل‌الله فروغی و امیر باقرزاده‌گان و محمد میرزایی، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۴۵، پاییز ۱۳۹۵ش. لینک متن مقاله
- امکان وقوع جنایت به واسطه ترک فعل، محمدهادی صادقی و بهزاد جودکی، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، شماره ۱۵، تابستان ۱۳۹۵ش. لینک متن مقاله
- مسئولیت کادر درمانی در ترک یا تأخیر درمان مجنی علیه از منظر حقوق کیفری، سعید شایان‌پور، فصلنامه مطالعات علوم سیاسی، حقوق و فقه، سال دوم، شمار ۱، بهار ۱۳۹۵ش.
- بررسی تطبیقی معاونت در جرم از طریق ترک فعل در سامانهٔ حقوقی ایران و انگلستان، امیر محمدکریمی و سید درید موسوی‌مجاب و اسماعیل آقابابائی‌بنی، فصلنامه مطالعات فقهی و فلسفی، شماره ۲۴، زمستان ۱۳۹۴ش. لینک متن مقاله
- بررسی فقهی حقوقی مسئولیت ناشی از ترک درمان، بر اساس قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، امیر باقرزاده‌گان و محمد میرزایی، دوفصلنامه فقه پزشکی، شماره ۲۰ و ۲۱، پاییز و زمستان ۱۳۹۳. لینک متن مقاله
- ترک فعل به مثابه عمل کشنده، احمد حاجی‌ده‌آبادی، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره ۵۷، بهار ۱۳۹۱ش.
- ترک فعل منجر به «سلب حیات» توسط پزشک، عادل ساریخانی و اسماعیل آقابابائی‌بنی، فصلنامه فقه پزشکی، سال سوم، شماره ۷ و ۸، تابستان و پاییز ۱۳۹۰ش. لینک متن مقاله
- تأثیر عدم درمان مجنی‌علیه در مسئولیت جانی، حسینعلی بای، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۲۸، بهار ۱۳۹۰ش. لینک متن مقاله
- بررسی امکان ارتکاب قتل عمدی از طریق ترک فعل در فقه و حقوق کیفری ایران، ابوالحسن شاکری و اسفندیار مرادی کندلاتی، [دوفصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی]، شماره ۱، پاییز و زمستان ۱۳۸۸ش. لینک متن مقاله
- بررسی ترک فعل در جرم قتل عمدی، حسین پوربافرانی، ماهنامه دادرسی، شماره ۵۲، مهر و آبان ۱۳۸۴ش. لینک متن مقاله
- مسئولیت مدنی ناشی از ترک فعل (تقصیر از نوع فعل سلبی یا ترک فعل)، سید مرتضی قاسم‌زاده، فصلنامه دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، شماره ۴۴، تابستان ۱۳۸۷ش. لینک متن مقاله
عربی
- جريمة امتناع الطبيب عن المساعدة في القانون الجنائي والشريعة الإسلامية، عبد القادر الحسيني ابراهيم محفوظ، مجلة كلية الشریعة والقانون بأسیوط، مجلد ۳۴، شماره ۲، ۲۰۲۲م. لینک متن مقاله
- الجريمة السلبية في الفقه الإسلامي وقانون الجزاء الكويتي: دراسة مقارنة، ولید بن خالد الربیع، مجلة الحقوق، جامعة الكويت - مجلس النشر العلمي، مجلد ۳۹، شماره ۳، ۲۰۱۵م.
- المسؤولية في الجريمة السلبية: نظرة فقهية، عمر بن علي بن عبدالله السديس، مجلة كلية الشريعة والقانون بطنطا (مصر)، شماره ۲۶، ۲۰۱۱م.
- امتناع الطبيب عن العلاج بين الشريعة والقانون، عبدالله بن إبراهيم موسی، مجلة الشريعة والقانون، جامعة الإمارات العربية المتحدة، شماره ۴۴، ۲۰۱۰م. لینک متن مقاله
- الجرائم السلبية: أحكامها وضوابطها في الفقه الإسلامي، عبدالمجيد محمود الصلاحين، مجلة الشريعة والقانون، شماره ۳۶، ۲۰۰۸م. لینک متن مقاله
- مسؤولية الممتنع عن مساعدة غيره في الشريعة الإسلامية، محمد راكان ضيف الله الدغمي، أبحاث اليرموك - سلسلة العلوم الإنسانية والاجتماعية (اردن)، مجلد ۱۵، شماره ۱، ۱۹۹۹م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- بررسی فقهی و حقوقی ترک فعل، در تحقق قتل، فاطمه طالبی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه مازندران، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را اینجا ببینید
- مسئولیت جرایم سلبی در فقه مذاهب اسلامی وحقوق افغانستان، مطیع‌الله شریعتی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را اینجا ببینید
- قتل ناشی از ترک فعل در حقوق ایران و مقایسه و تطبیق آن با نظام کامن لا، حمزه بیگی هرباع، پایان‌نامه دکتری، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۶ش. لینک چکیده پایان‌نامه
- بررسی امکانات ارتکاب قتل عمدی از طریق ترک فعل در فقه و مذاهب خمسه، محمد نعمت‌الله‌زاده، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را اینجا ببینید
- تطبیق محرمات بر جرایم سلبی و احکام تابعه، ایرج نگهداری‌نیا، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، مرکز پیام نور تهران جنوب، دانشگاه پیام نور استان تهران، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی ترک فعل منجر به قتل از دیدگاه مذاهب پنج‌گانه، مریم علیخانی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را اینجا ببینید
- ترک فعل به عنوان عنصر مادی قتل در فقه امامیه و حقوق کیفری ایران، معصومه صدارت، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، پردیس علوم انسانی و اجتماعی - دانشکده الهیات، دانشگاه یزد، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی مسئولیت جزایی ناشی از ترک فعل از دیدگاه فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران، مریم صیدی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را اینجا ببینید
عربی
- الجريمة السلبية في الفقه الإسلامي مقارنة بالقانون الوضعي وتطبيقاتها المعاصرة، مرفت حمدي أحمد عبدالرسول، كلية دار العلوم، جامعة المنيا، مصر، ۲۰۱۹م. لینک متن پایان‌نامه
- الجرائم السلبية: دراسة فقهية مقارنة، محمد عوض هلال الشرعة، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، كلية الدراسات الفقهية والقانونية، جامعة آل البيت، اردن، ۲۰۰۹م.
- نظرية الجريمة السلبية في الفقه الاسلامي، داود نعيم داود رداد، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، كلية الدراسات العليا، جامعة النجاح الوطنية، فلسطین، ۲۰۰۷م. لینک متن پایان‌نامه
- الجرائم السلبية وتطبيقاتها في الفقه الإسلامي المقارن، ردينة إبراهیم حسین الرفاعي، پایان‌نامه دکتری، كلية الدراسات العليا، الجامعة الأردنية، ۱۹۹۷م. لینک متن پایان‌نامه