قضاوت غیرمجتهد (منابع مطالعاتی)

آخرین ویرایش: ۱۴۰۳/۵/۵

---

همه منابع مطالعاتی

مشروعیت قضاوت غیرمجتهد مورد اختلاف نظر فقها واقع شده است. این مسئله امروزه به دلیل گسترش حوزه قضا، بیشتر مبتلابه است. بسیاری از فقهای گذشته قائل به لزوم شرط اجتهاد در قاضی شده‌اند؛ در مقابل، گروهی از فقهای معاصر، ادله اعتبار اجتهاد در قضاوت را نقد کرده و قضاوت مقلد را در صورت مأذون بودن از سوی مجتهد جامع‌الشرایط، جایز می‌دانند و برخی حتی قضاوت قاضی مجتهد بر اساس رأی و نظر خود را ممنوع می‌دانند و معتقدند قاضی مجتهد هم باید بر اساس قوانین موجود به قضاوت بپردازد.

مقاله حاضر به جمع‌آوری کتاب‌ها، مقالات، پایان‌نامه‌ها و سایر منابعی پرداخته که از منظر فقه معاصر به مسئله قضاوت غیرمجتهد می‌پردازد.

کتاب‌ها

فارسی

1. حدود اختیارات قاضی ماذون در فقه و حقوق ایران، فرشته موقر، تهران، آیت عقل، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. مبانی فقهی نفوذ حکم قاضی ماذون، سیدمحمدیعقوب موسوی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام، ۱۳۹۶ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. قضاوت غیرمجتهد، فریده نجفی، تهران، نشر راشدین، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. حاکمیت در اسلام یا ولایت فقیه (ص۲۶۰-۳۰۰)، سید محمدمهدی موسوی خلخالی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۲ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

1. فقه القضاء (ج۱، ص۶۷-۸۹)، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، قم، انتشارات دانشگاه مفید، ۱۳۸۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. نظام القضاء والشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء (ج۱، ص۶۶-۱۰۶)، جعفر سبحانی، قم، موسسه امام صادق علیه السلام، ۱۳۷۶ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. فقه القضاء (ج۱، ص۱۳۰-۱۵۹)، محمدحسین فضل الله، بیروت، دارالملاک، ۲۰۰۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة (ج۲، ص۱۵۳-۱۷۸)، حسینعلی منتظری، قم، نشر تفکر، ۱۴۰۹ق.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. الفقه الاسلامی و ادلته (ج۸، ص۳۳۷-۳۴۰)، وهبة الزحیلی، دمشق، دارالفکر، بی تا.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

مقاله‌ها

فارسی

1. بازخوانی انتقادی مستندات اشتراط وصف اجتهاد در قاضی ابتدایی و تحکیم در آیینه شرایع الاسلام و جواهرالکلام، علی شاطرمشهدی، دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، سال ۶، شماره ۶۰، اردیبهشت ۱۴۰۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. مشروعیت قضاوت غیر مجتهد از منظر فقه، دوفصلنامه یافته‌های جزا و جرم‌شناسی، قربانعلی هادی و محمد حسن همتی، مقالات آماده انتشار جامعة المصطفی العالمیة، انتشار آنلاین ۱۴۰۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. به‌کارگیری قضات غیرجامع‌شرائط و دامنه اختیارات آنان، سید ضیاء مرتضوی، فصلنامه فقه، شماره ۱۰۵، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. ضوابط نصب قاضی غیرمجتهد بر پایه عناوین ثانوی مصلحت و اضطرار، زهرا نجارزادگان سرابی، هادی صادقی، محمدحسین ناظمی اشنی، فصلنامه فقه، شماره ۱۰۶، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. انطباق احکام قضات مقلد بر فتوا یا قانون، محمدرضا رضوان‌طلب، مسعود جهاندوست دالنجان، دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۲۱، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
6. تأملی در شرایط قاضی بر اساس آیات قرآن کریم و روایات باب قضاء کتاب شریف کافی، محمدحسین بیات، حسام امامی دانالو، نشریه سراج منیر، شماره ۲۷، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
7. اعتبار اجتهاد در قاضی با تأکید بر نظر محقق خویی، قاسم رضایی، مجله رسائل، شماره ۵-۶، ۱۳۹۴-۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
8. ادله اعتبار اجتهاد در قاضی و نقد آنها، علیرضا عسگری، مصطفی عامری، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۳۴، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
9. قضاوت غیرمجتهد در فقه امامیه با رویکردی به نظر امام خمینی(ره)، عاتکه قاسم‌زاده، محمد بهرامی خوشکار، فصلنامه علمی راهبرد، شماره ۶۵، ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
10. قضاوت غیرمجتهد در فقه امامیه، محمد بهرامى خوشکار، عاتکه قاسم زاده، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۶۶-۶۷، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
11. مبانی فقهی نفوذ حکم قاضی مأذون، سید محمدیعقوب موسوی سنگلاخی، فصلنامه پژوهش‌نامه فقهی، شماره۴، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
12. اجتهاد قاضی در نظام قضایی ایران، مهدی موحدی محب، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۱، ۱۳۸۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
13. قضاوت مقلد، فصلنامه فقه، شماره ۵۰، ۱۳۸۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
14. قضاوت مقلد و مجتهد متجزی، محمدحسن حائری، مجله الهیات و معارف اسلامی (مطالعات اسلامی)، شماره ۵۱-۵۲، ۱۳۸۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
15. ویژگیهای قضاوت در اسلام (6): اجتهاد شرط قضاوت، علی اکبر حسنی، ماهنانه درس هایی از مکتب اسلام، شماره ۷، سال ۲۱، مهر ۱۳۶۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

1. شرطُ الاجتهاد في القاضي الإداري وتأثيرُ السياسة الشرعية فيه، محمد بن مقبل بن دویلان العنزي، مجلة كلية الشريعة والقانون بتفهنا، مجلد ۲۳، شماره ۶، ۲۰۲۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. شرائط تولیة القضاء فی الفقه والقانون، نجیب محسن شاکر العساف، الامارات، مجلة الفنون والأدب وعلوم الإنسانیات والاجتماع، شماره ۵۱، ۲۰۲۰م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. شرط الاجتهاد للقاضی، أحمد بن صالح بن أحمد الغزالی، مجلة کلیة الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بدمنهور، مجلد ۴، شماره ۳، ۲۰۱۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. شرطیة الاجتهاد فی القضاء بین النفی و الإثبات. محمدرضا الساعدی، دوفصلنامه تخصصی دراسات علمیة عن المدرسة العلمیة (الآخوند الصغرى)، شماره ۱۱، ۲۰۱۷م. لینک مقاله
5. اجتهاد القاضی فی العصر الحدیث وضرورة التقنین فی مجال الأحوال الشخصیة، بن صغیر محفوظ، الجزایر، مجلة الدراسات والبحوث القانونیة، شماره ۶، ۲۰۱۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
6. شروط تعین القاضی: دراسة فقهیة قانونیة، خالد عبدالله مسلم العجمی، مصر، مجلة البحوث الإسلامیة، شماره ۴، ۲۰۱۵م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
7. هل ولى زمن الاجتهاد، عبدالعزیز فتحاوی، مغرب، مجلة الودادیة الحسنیة للقضاة، شماره ۲، ۲۰۱۰م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
8. شرط الاجتهاد فیمن یلی القضاء، عبد العزیز بن عبد الرحمن بن عبد العزیز المشعل، ریاض، مجلة العدل، شماره ۴۳، ۱۴۳۰ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
9. مواصفات القاضی اللازمة فی الفقه الإسلامی و القانون الوضعی: دراسة مقارنة، محمد یوسف أحمد المحمود، جامعة الکویت، مجلة الشریعة والدراسات الإسلامیة، مجلد ۲۴، شماره ۷۹، ۱۴۳۰ق.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
10. اجتهاد القاضی فی مجال الحقوق والحریات فی ظل الاتفاقیات الدولیة، حنان براهمی، الجزایر، مجلة الاجتهاد القضائی، شماره ۴، ۲۰۰۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
11. قضاء غیر المجتهد بین الرفض و القبول، صادق الکاشانی، مجله الفکر الاسلامی، شماره ۲۱-۲۲، ۱۴۲۰ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
12. القضاء فی القانون والفقه الاسلامی (دراسة تطبیقیة)، علی خالد دبیس, میثاق طالب غرکان، مجلة أهل البیت علیهم السلام، شماره ۱۴، بی تا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
13. فی اجتهاد القاضی: نظرة مقارنة، ابراهیم شحاته، مصر، مجلة العلوم القانونیة والاقتصادیة، مجلد ۴، شماره ۲، ۱۹۶۲م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

پایان‌نامه‌ها

فارسی

1. قضاوت غیرمجتهد در حقوق ایران و فقه امامیه، فاطمه بهرامی خوشکار، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
2. بررسی قلمرو اختیارات قاضی مأذون از دیدگاه فقه امامیه و حقوق اسلامی، رضا پاگرد صیفار، کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، ۱۳۹۵ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
3. ‌ پژوهش تطبیقی پیرامون شرط اجتهاد قاضی از منظر فقه امامیه و مذهب حنبلی، حمیدرضا کریمی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، دانشکده الهیات، ۱۳۹۳ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
4. بررسی تطبیقی شرط اجتهاد قاضی در فقه امامیه و اهل سنت، سید مطهره حسینی مرام، کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد، دانشکده الهیات، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
5. بررسی امکان داوری مقلد ماذون از دیدگاه فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران، صیاد درگاه‌پور، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام نور تهران، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
6. قضاوت غیر مجتهد در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران، عاتکه قاسم‌زاده، کارشناسی ارشد، مدرسه‌عالی شهید مطهری (ره)، ۱۳۸۸ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

1. اجتهاد القاضی وفتواه ومدى تطبیق ذلک فی المحاکم الشرعیة وفی قطاع غزة، حمدان بن عبدالحی بن حمدان آل شراب، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در فلسطین، الجامعة الإسلامیة، ۱۴۲۶ق، لینک پایان‌نامه S
2. اجتهاد القاضى عند الأصولیین، خدیجه علی حمد الترابی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در سودان، جامعة أم درمان الاسلامیة، کلیة الشریعة والقانون، ۱۴۱۵م

سایر منابع

1. باز پژوهشی در اشتراط اجتهاد قاضی نسبت به نظام قضایی کنونی، مصطفی امیری، سومین همایش علوم انسانی (پیشرفت های نوین در عرصه علم و فراعلم)، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
2. شروط تولی القضاء حسب الشریعة الإسلامیة، رائد عبدالله بدیر، یاداشت در سایت موقع نوازل، ۲۷ آپریل ۲۰۱۷م. لینک دسترسی
3. قضا غیر مجتهد در عصر غیبت از منظر فقیهان امامی، محمدرسول آذرپور، مقاله در کنفرانس بین المللی مهندسی و علوم کاربردی، ۱۳۹۴ش. لینک دسترسی
4. بررسی فقهی حکم قاضی غیر مجتهد در نظام جمهوری اسلامی ایران، محمود بذرافشان، علیرضا ابراهیمی، مقاله در نخستین کنگره بین المللی جامع حقوق، ۱۳۹۴ش. لینک دسترسی
5. نفوذ حکم قاضی ماذون، محمدجواد ارسطا، نشست علمی در مدرسه حجتیه، ۱۳۸۹ش.، مندرج در سایت ایکنا. لینک دسترسی
6. برخی ادله و مناسبات دال بر عدم اعتبار اجتهاد مصطلح در قضاوت، ابوالقاسم علیدوست، درس خارج فقه، مندرج در سایت علیدوست، بی تا. لینک دسترسی

S