بلوغ دختران (منابع مطالعاتی)
بلوغ دختران به معنای تعیین سنی برای بلوغ و مکلف‌شدن دختران از چالش‌هایی است که در فقه شیعه سابقه چندانی ندارد. اغلب فقیهان شیعه سن بلوغ دختران را نُه سال تمام قمری می‌دانند. با این حال در دهه‌های اخیر فقه‌پژوهانی چند بلوغ را مسئله‌ای زیستی و نه قراردادی و شرعی دانسته‌اند و تلاش کرده‌اند آن را با تغییرات جسمی همراه بدانند که در نژادها و محیط‌های مختلف یکسان نیست. گروهی دیگر مثل یوسف صانعی و جناتی شاهرودی با تکیه بر برخی از روایات سن بلوغ دختران را بالاتر از نُه سال و بلکه سیزده سال دانسته‌اند. روشن است که تغییر سن بلوغ در احکام فردی مثل نماز و روزه و حجاب، و احکام مدنی مثل ازدواج و سایر معاملات تأثیر آشکاری خواهد داشت.
کتاب‌ها
فارسی
- بلوغ دختران: بررسی فقهی سن بلوغ دختران، بتول زاهدی‌فر، قم، انتشارات قلم خانه، ۱۴۰۱ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بلوغ دختران در فقه و ادله آن، اکرم سادات سیدی، اصفهان، انتشارات مشارق الانوار، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ دختران: بررسی فقهی نشانه‌های بلوغ دختران به غیر از سن و احکام آنها، بتول زاهدی‌فر، قم، انتشارات قلم خانه، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سن بلوغ دختران و پسران، امیر غنوی، قم، نگاهی دوباره، ۱۳۹۹ ش.
- بررسی فقهی و حقوقی سن مسئولیت کیفری، مهراندخت تابانی، تهران، انتشارات صالحیان، ۱۳۹۹ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سن بلوغ در فقه اسلامی و حقوق ایران، انگلستان و فرانسه، شهاب شیرمحمدی، تهران، آفتاب گیتی، ۱۳۹۹ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ دختران(۱): بررسی فقهی نشانه‌های بلوغ دختران به غیر از سن و احکام آنان، ب.زاهدی‌فر، قم، قلم‌خانه، ۱۳۹۹ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی بلوغ دختران، سیدمجتبی نورمفیدی، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۳۹۵ش.
- بلوغ دختران در فقه اسلامی، ژیلا بهرام‌زاده، اردبیل، نیک‌آموز، ۱۳۹۲ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقد کتاب فقه و زندگی « بلوغ دختران» نوشته حضرت آیةالله صانعی، احسان مهرکش، قم، مهر امیرالمومنین(ع)، ۱۳۹۲ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ شرعی در مذاهب اسلامی (با مقدمه‌ای در تکلیف و فلسفه شرایع)، عذرا مرادی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۸۹ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- احکام بلوغ دختران، محبوبه پدیدار، قم، انتشارات رسالت یعقوبی، ۱۳۸۹ش.
- احکام بلوغ دختران مطابق با فتاوای مراجع عظام تقلید، محبوبه پدیدار، تنظیم و نظارت مرکز علمیفرهنگی معراج، قم، رسالت یعقوبی، ۱۳۸۸ ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تدبیر قانونی در سن ازدواج: (مروری بر سن بلوغ و ازدواج در فقه و قوانین موضوعه ایران)، لیلی بروجردی، تهران، اطلاعات، ۱۳۸۶ ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ دختران: برگرفته از نظریات فقهی مرجع عالیقدر حضرت آیه‌الله‌العظمی صانعی مدظله‌العالی، یوسف صانعی، تدوین موسسه فرهنگی فقه‌الثقلین، قم، میثم تمار، ۱۳۸۵ ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سن بلوغ دختران و م‍س‍ائ‍ل حقوقی آن (پ‍ژوه‍ش‍ی علمی، فقهی)، ل‍ی‍لا ش‍ادل‍و، تهران، ب‍رگ زی‍ت‍ون، ۱۳۸۳ ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ دختران، به کوشش مهدی مهریزی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حقوق اسلام: ش‍رای‍ط تکلیف و مسئولیت، ن‍وی‍س‍ن‍ده ع‍ب‍اس‌ع‍ل‍ی م‍ح‍م‍ودی، تهران، موسسه انتشارات ب‍ع‍ث‍ت، ۱۳۶۱ ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- البلوغ والرشد في الشريعة الإسلامية، موسى محمود إغبارية، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۲۰۱۱ م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المناط فی بلوغ الفتاة، سید مجتبی نورمفیدی، مؤسسة انتشارات دارالعلم للنشر، ۱۴۲۷ق.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ال‍وج‍ی‍ز فی الفقه الاسلامی: اص‍ول ال‍ع‍ق‍ائ‍د و احکام ال‍ت‍ق‍ل‍ی‍د و البلوغ، م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی ال‍م‍درس‍ی، تهران، دار م‍ح‍ب‍ی ال‍ح‍س‍ی‍ن(ع)، ۲۰۰۲م.=۱۴۲۳ق.= ۱۳۸۱کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ضوابط البلوغ عند الفقهاء، محمود شمس الدين أمير الخزاعي، دارالکتب العلمیة، بیروت، ۲۰۰۲ م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الاض‍وآ ال‍ف‍ق‍ه‍ی‍ه: رس‍ال‍ه فی البلوغ، م‍ول‍ف ال‍م‍ح‍ق‍ق علی ال‍غ‍ض‍ن‍ف‍ری؛ ع‍ش‍رون ب‍ال‍م‍ئ‍ه م‍ن م‍ون‍ه ه‍ذا ال‍ک‍ت‍اب... محمد و رس‍ول ال‍ج‍ع‍ف‍ری ال‍ه‍رن‍دی الاص‍ب‍ه‍ان‍ی، قم، طاووس ب‍ه‍ش‍ت، ۱۴۲۲ق. = ۱۳۸۰کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- البلوغ : ح‍ق‍ی‍ق‍ته، ع‍لام‍ات‍ه و اح‍ک‍ام‍ه. وت‍ل‍ی‍ه رس‍ال‍ه فی ت‍اث‍ی‍رال‍زم‍ان وال‍م‍ک‍ان علی اس‍ت‍ن‍ب‍اط لاح‍ک‍ام‌ال‍ش‍رع‍ی‍ه، جعفر سبحانی، قم، موسسه الام‍ام ال‍ص‍ادق(ع)، ۱۴۱۸ق.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقالات
فارسی
- مخاطب روایات متضمن تعیین سنّ بلوغ، سید محمد کیکاوسی و مارال جعفری قاضی جهانی، فصلنامه مطالعات میان رشته‌ای فقه، شماره ۹، زمستان ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی سن بلوغ و مفهوم‌شناسی آن از منظر فقه امامیه، محمد نوری و حسین احمری و سید محسن رزمی، فصلنامه مطالعات فقهی و فلسفی، دوره ۱۳، شماره ۴۹، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ارایه روشی برای تعیین بلوغ تکوینی با استناد به اماره نوعی سن در فقه امامیه، سید مسلم حسینی ادیانی و معصومه زمانیان، فصلنامه فقه و حقوق نوین، شماره ۶، تابستان ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید
- نقش بلوغ در مسئولیت کیفری دختران در فقه امامیه و قوانین کیفری ایران و فرانسه، برجی، یعقوب‌علی، مهدی عبدی، دوفصلنامه مطالعات فقه امامیه، شماره ۱۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مرتبه پذیری مفهوم بلوغ و گونه های مسئولیت ناشی از آن در فقه مذاهب اسلامی، سعید نظری توکلی و محمدصالح مصلح، دوفصلنامه فقه مقارن، شماره ۱۱، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ و ازدواج کودکان ازمنظر فقه اسلامی، سید مصطفی سجادی، فصلنامه پاسخ، شماره ۷، پاییز ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید
- تبعیض در عرصه قانون گذاری (در تعیین سن بلوغ و در ارتباط با منشا تولد)، حسین مهرپور، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره ۶۹، بهار ۱۳۹۴ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- از بلوغ جسمانی تا رشد عقلانی: بازخوانی اماره‌ی رشد در حقوق موضوعه‌ی ایران و فقه اسلامی با مطالعه‌ی تطبیقی در حقوق فرانسه، محمود کاظمی و عباس برزویی، پژوهش حقوق خصوصی، زمستان ۱۳۹۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- حوزه فقه نکاح و طلاق: بررسی سن بلوغ از دیدگاه فقهی، جلال الدین قیاسی، مسعود حیدری، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۳۲، تابستان ۱۳۹۲ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سن بلوغ دختران در فقه امامیه، محمد فاکر میبدی، دوفصلنامه پژوهشنامه فقهی، شماره ۳، بهار ۱۳۹۰. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی بلوغ دختران از دیدگاه آیات و روایات، بهجت یزدخواستی، فریبا سلیمی، فرشته وحدانی، دوفصلنامه بانوان شیعه، شماره ۱۹، بهار ۱۳۸۸ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نگاه فقه تطبیقی به سن بلوغ؛ اماره تعبدی یا نشانه طبیعی. علی رضا اسماعیل آبادی، حمیده یزدی مقدم، دوفصلنامه آموره‌های فقه مدنی شماره ۲۷، الهیات و حقوق بهار ۱۳۸۷ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حوزه فقه نکاح و طلاق: بررسی سن بلوغ از دیدگاه فقهی مقاله، زهرا فهرستی، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۸ تابستان ۱۳۸۶ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- علائم بلوغ و رشد در فقه اسلام، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، شماره ۷ و ۸، بهار و تابستان ۱۳۸۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ دختران، سیدمجتبی نورمفیدی، فصلنامه پژوهشنامه متین، شماره ۲۰، پاییز ۱۳۸۲. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سن بلوغ، سید مرتضی قاسم‌زاده، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره ۲۵، بهار ۱۳۸۱ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ دختران، جعفر سبحانی، علی اکبر کلانتری، فصلنامه فقه، شماره ۲۴، تابستان ۱۳۷۹. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ، سیدرضا هاشمی، دانشنامه جهان اسلام، شماره ۴، سال ۱۳۷۹ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ، سید محمد موسوی بجنوردی، پژوهشنامه متین، شماره ۲، بهار ۱۳۷۸ ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ دختران، محمدهادی معرفت، فصلنامه کتاب نقد، شماره ۱۲، پاییز ۱۳۷۸. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ از دیدگاه فقه و حقوق، حسن مبینی، کیهان هوایی، ش۱۱۰۰، ۱۳۷۷ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ دختران از منظر فقه اجتهادی، سیدمحمد موسوی بجنوردی، کیهان اندیشه، شماره ۷۶، بهمن و اسفند ۱۳۷۶. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- پژوهش در بلوغ دختران، محمدعلی گرامی، کیهان اندیشه، شماره ۶۶، خرداد و تیر ۱۳۷۵. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بلوغ از دیدگاه فقه اجتهادی، محمد ابراهیم جناتی، ماهنامه کیهان اندیشه، شماره ۶۱، مرداد و شهريور ۱۳۷۴ش. مقاله را اینجا ببینید
- بلوغ دختران، مهدی مهریزی، مجله فقه، پیش شماره اول، بهمن ۱۳۷۲. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- سن البلوغ في نظام الأحداث الجديد: دراسة فقهية قانونية، يحيى بن حسين بن يحيى الحربي، مجلة كلية دار العلوم، عدد ۱۳۹، ۲۰۲۲م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- البلوغ المبكر وأثره في الحكم الشرعي للمرأة: دراسة طبية فقهية، محمد بن عواجي بين محمد المدخلي، مجلة الدراسات الطبية الفقهية، ع۴، ۲۰۲۰ م.
- السن القانوني للأحداث، دراسة فقهية مقارنة، محمد بن سليمان بن عثمان المنيعي، مجلة مركز البحوث والدراسات الإسلامية، مج ۷، ع ۲۳، مصر، ۲۰۱۱ م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سنوات البلوغ الأولى وخصائصها في الشريعة الإسلامية: دراسة تأصيلية مقارنة، خيرية بنت عمر موسى هوساوي، حولية كلية الدراسات الإسلامیة والعربیة للبنات بالزقازيق، ع۷، ج۳، مصر، ۲۰۱۷ م.
- أثر القرائن الطبية في إثبات البلوغ: دراسة فقهية مقارنة، هشام محمد بن عبدالملك بن عبدالله بن محمد ال الشيخ، مجلة الدراسات الطبية الفقهية، ع۱، عربستان سعودی، ۲۰۱۵ م. این شمارۀ مجله را اینجا ببینید.
- بلوغ الأنثی: دراسة استدلالیة جدیدة فی علامات البلوغ، حسن حسین البشیری، الإجتهاد و التجدید، صیف ۱۴۲۸ - العدد ۷ .کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- البلوغ و أثره في التصرف المالي، سامية محمود حنبظاظة، مجلة جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، ع ۵۴، عربستان سعودی، ۲۰۰۶ م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حد التكليف الشرعي في الفقه والقانون، محمد مصطفى الزحيلي، مجلة نهج الإسلام، مج ۱۷، ع ۶۳، سوريه، ۱۹۹۶ م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سنّ‌البلوغ فی المرأه، محمدهادی آل‌راضی، فقه اهل‌بیت، شماره ۳، ۱۹۹۶ م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سن البلوغ لدى البنات وعلاقته الشخصية، يسرية بدوي، جامعة عين شمس، مجلة كلية التربية، ع ۳، مصر، ۱۹۸۰ م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- عدم بلوغ السن كسبب لبطلان الزواج في القانون المقارن، صلاح الدين عبدالوهاب، المحاماة، مج ۳۷، ع ۱۰، مصر، ۱۹۵۷ م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حد البلوغ و الرشد فی الفقه الاسلامی، سید مهدی صانعی، فصلنامه مطالعات اسلامی، بهار و تابستان، شماره ۲۲ و ۲۳، ۱۳۵۶ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- نقش زمان ومکان در بلوغ-برسنّ تکلیف رسیدن دو جنس در فقه إمامیه و حنفی و حقوق عراق، منصور عبد الکریم علی الساعدی، کارشناسی ارشد، دانشکده مذاهب، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مطالعه تطبیقی سن بلوغ در فقه اسلامی و حقوق ایران، انگلستان و فرانسه، شهاب شیرمحمدی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر انزلی، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تاملی فقهی بر احکام بلوغ ورشد مبتنی بر ادله پزشکی، علی کیقبادی، کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نظریه نسبیت بلوغ از منظر فقه امامیه و فقه حنفی، حسین‌علی کریمی، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی فقه، مدرسه عالی فقه تخصصی، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی سن بلوغ جهت حضانت فرزند از نظر حقوق مدنی و فقه امامیه، پیام بابایی، کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی طبرستان، ۱۳۹۷ش.
- بلوغ در فقه و حقوق اسلامی با محوریت آراء امام خمینی(س)، پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، کارشناسی ارشد، زاهده ماله، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی سن بلوغ دختران، محمدهادی قبادی، کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۰ش.
- سن رشد،بلوغ و ازدواج در فقه اسلامی و حقوق موضوعه،زهرا مهرابادی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم - تهران، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی، ۱۳۸۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بلوغ از دیدگاه فقه امامیه، معصومه زمانیان، کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا (س)، دانشکده الهیات، ۱۳۸۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بلوغ و احکام آن ازدیدگاه فقهای امامیه، مجید نیسی، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- علایم بلوغ از منظر فریقین، مصطفی رضوی، کارشناسی ارشد، دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- سن بلوغ دختران، امیر غنوی، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، پایان‌نامه سطح ۴، ۱۳۸۴ش.
- بلوغ دختران، سید مجتبی نورمفیدی، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، پایان‌نامه سطح ۳، ۱۳۸۲ش.
- نگرش تطبیقی بر مسئله بلوغ در مذاهب خمسه، کارشناسی ارشد،علی محمد حسینی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۷۸ ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بلوغ و رشد در حقوق مدنی ایران و فرانسه، عباس برزوئی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران،۱۳۷۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مساله بلوغ از نظر شرعی و حقوقی، کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، ۱۳۷۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- حدود حجر صغیر در حقوق ایران و مقایسه آن با مذاهب اسلامی، علی مرادی، محمد، دانشکده حقوق دانشگاه تهران، کارشناسی ارشد، ۱۳۷۳ش.
- پژوهش فقهی و حقوقی پیرامون بلوغ، حاج علی‌اکبری، محمدجواد، مدرسه عالی شهید مطهّری، کارشناسی ارشد، ۱۳۷۲ش.
- بلوغ شرعی در مذاهب مختلف اسلامی، حسینی، نصرالله، تربیت مدرّس قم، کارشناسی ارشد، ۱۳۷۰ش.
- مساله بلوغ از نظر شرعی و حقوقی، عذرا انتخابیان، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۷۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بلوغ و رشد از نظر اسلام، حسینی، باقر، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، کارشناسی ارشد، ۱۳۴۸ش.
عربی
- شرط البلوغ وأثره فى الفقه الاسلامى : دراسة مقارنة، يوسف محمد عبدالله أحمد الفقي، کارشناسی ارشد، جامعة القاهرة، کلية دار العلوم، مصر، ۲۰۱۳ م.
منابع دیگر
- ضوابط البلوغ في الفقه الإسلامي : دراسة في ضوء الطلب المعاصر، ناصر محمود حسن وهدان، المؤتمر الدولي الثاني للسرديات بعنوان أفاق جديدة في السرد الروائي، امعة قناة السويس، مصر، ۲۰۰۹ م.