کودک‌آزاری (منابع مطالعاتی)
کودک‌آزاری هرگونه فعل یا ترک فعلی است که باعث آسیب رساندن واقعی یا احتمالی به سلامت روحی و جسمی و رشد کودک شود. کودک‌آزاری طیف وسیعی از رفتارهای آسیب رسان از قبیل عدم برآوردن نیازهای اولیه کودک، غفلت از مراقبت‌های بهداشتی، فقدان رشد کافی، تنبیه بدنی و بدرفتاری فیزیکی، سوء استفاده جنسی و سوء رفتار هیجانی و آزار روانی کودک را در بر می‌گیرد. مسئله کودک‌آزاری ارتباط تنگاتنگی با فرهنگ جوامع دارد و امروزه با توجه به رواج مسائل حقوق بشری بیشتر مورد توجه قرار گرفته و به‌همین‌دلیل در پژوهش‌های جدید فقهی-حقوقی زیاد به آن پرداخته شده است. کودک از منظر قوانین بین‌المللی مانند پیمان‌نامه حقوق کودک، به فرد زیر ۱۸ سال و در فقه اسلامی به فردی که به بلوغ شرعی نرسیده، اطلاق می‌گردد.
مسائل پیش‌روی فقه معاصر در ارتباط با کودک‌آزاری عبارت است از: آیا برای کودک‌آزاری در فقه، احکامی تدوین شده است؟ تفاوت بین کودک‌آزاری و تنبیه کودک چیست؟ چه کسی حق تنبیه کودک را دارد؟ آیا سوءنیت در تنبیه کودک از مصادیق کودک‌آزاری است؟ آیا کودک‌آزاری از جانب ولیّ کودک قابل جرم‌انگاری و مجازات کیفری است؟
در متون فقهی و حقوقی، احکام و قوانین خاصی برای انواع کودک آزاری ازجمله کودک آزاری جسمی، کودک آزاری روانی و کودک آزاری جنسی تصویب شده است. همه انواع کودک آزاری چه توسط والدین و چه توسط دیگران در فقه امامیه حرام دانسته شده و برای ریزترین آسیب که در اثر آزار، خشونت و حتی تنبیه در کودک به وجود آمده باشد، حد و تعزیر در نظر گرفته شده است. در حقوق موضوعه ایران نیز که برگرفته از فقه امامیه است مجازات‌هایی برای آسیب و خشونت بر علیه کودکان در نظر گرفته شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- پدیده‌ی کودک‌آزاری در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران، صدیقه افکاربیدوخت، تهران، رازنهان، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جرائم کودک آزاری در فقه و حقوق، محمد بهرامی، تهران، نوآوران دانش، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی حقوقی پدیده کودک‌آزاری، وحید دژه، قم، عصر جوان، ۱۴۰۰ش. لینک صفحات ابتدایی کتاب
- منع تنبیه بدنی کودکان، احمدرضا بهنیافر، تهران، نشر حقوقی، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی و حقوقی کودک‌آزاری، معصومه موثق، تهران، انتشارات قانون‌یار، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- شاخصه‌های کودک آزاری از منظر فقه و حقوق، سمیرا گلزار فشالمی، گرگان، انتشارات نوروزی، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- درآمدی بر کودک‌آزاری در قرآن و روایات اسلامی، حسین حق‌شناس گرگابی، اصفهان، فرهنگ‌پژوهان دانش، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مبانی فقهی و حقوقی جرائم و تادیب کودک، منصور فرقانی، تهران، انجمن اولیا و مربیان، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی و حقوقی کودک آزاری، شهین گنجی‌مقدم‌شولمی، تهران، مؤسسه رایان کاویان پویا، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مجموعه مقالات نخستین همایش: نقش ادیان و رهبران دینی در مقابله با خشونت علیه کودکان، مرکز مطالعات حقوق بشر دانشگاه مفید، قم، دانشگاه مفید، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تنبیه بدنی کودکان در نظام بین‌الملل حقوق بشر و فقه امامیه، سید جواد حسینی‌خواه، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، ۱۳۸۹ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- احكام الاعتداء على الأطفال في الفقه الاسلامي، ايمان سعد عبدالله الطويرقى، ریاض، عربستان سعودی، مكتبة الرشد، ۲۰۱۶م.
- الاعتداء على الأطفال، محمدعلی البار، بیروت، الدار الشامیة؛ دمشق، دارالقلم، ۲۰۰۲م.
مقاله‌ها
فارسی
- جستاری بر پدیده هرزهنگاری و اغفال سایبری کودکان در پرتو آموزه‌های فقه و حقوق ایران، مریم غنی‌زاده بافقی و اسماء حسین‌زاده سرشکی، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده، دوره ۲۸، شماره ۷۸، بهار و تابستان ۱۴۰۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مشروعیت تنبیه بدنی کودکان از منظر فقه اسلامی، فاطمه محمدی و سید محمود کاویانی، سالنامه پژوهش‌های فقهی زن و خانواده، شماره ۸، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی کودک‌آزاری با تأکید بر مقابله با کودک‌آزاری جنسی در حقوق ایران و فقه امامیه، مهدی هلالی، فصلنامه علمی آراء، دوره ۴، شماره ۷، پاییز ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی کودک آزاری در حقوق موضوعه ایران، محمدجواد حسن‌زاده، روانشناسی و علوم تربیتی در هزاره سوم، شماره ۷، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نقش راهبردی آموزه‌های دینی با رویکرد فقهی برای پیشگیری و منع تنبیه بدنی کودکان، محمدعلی بادامی و محمدمهدی مقدادی و مرضیه پیله‌ور، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره ۲۷، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- وجوه افتراق و اشتراک کنوانسیون حقوق کودک و فقه امامیه در باب کودک آزاری، بهروز زارع و اکبر فهیمی، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام، خرداد ۱۳۹۸ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مطالعه تطبیقی کودک‌آزاری و جرائم جنسی از دیدگاه قرآن کریم؛ حقوق موضوعه و اسناد بین المللی، سحر زرگریان و حسن شفیعی، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره ۴۰، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی جرم کودک‌آزاری در حقوق ایران و فرانسه، شیدا عبدالله‌پور، فصلنامه فقه، حقوق و علوم جزا، شماره ۱۱، بهار ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رویکرد تحلیلی بر تربیت معنویِ عاری از خشونت علیه کودکان، مریم جوادپور، فصلنامه مطالعات اسلامی در حوزه سلامت، شماره ۸، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی و حقوقی سوء رفتار با کودکان در لایحه حمایت از اطفال و نوجوانان و جایگاه آن در اسناد بین‌المللی، سید باقر سیدی بنابی و سید مرتضی موسوی تبار، فصلنامه قضاوت، شماره ۹۴، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جواز فقهی تنبیه بدنی کودک از منظر روایات اهل البیت علیهم السلام، یوسفعلی سلطانی، دوفصلنامه تأمل، شماره ۵، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال در آموزه‌های قرآنی، محمدصادق چاووشی و هادی کرامتی معز، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره ۳۵، ۱۳۹۷ش. لینک متن مقاله
- بررسی فقهی و حقوقی مرز «کودک آزاری» و «تنبیه کودک از سوی والدین»، عارف خلیلی‌پاجی و سید علیرضا میرکمالی و علی باقری، دوفصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۳۵، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تنبیه بدنی کودکان؛ از منع جهانی تا آموزه‌های دینی و مقررات قانونی، ناصر عزیزی و حسین رضایی و حجت شکربیگی، ماهنامه دادرسی، شماره ۱۲۴، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- روش‌های تأدیب کودک از نظر فقه و روانشناسی، ابوذر صانعی، دوفصلنامه فقه تربیتی، شماره ۸، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تنبیه کودک به منظور تربیت و تأدیب از منظر احادیث، عبدالجبار زرگوش نسب و فرهاد جلیلیان، دوفصلنامه آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، شماره ۴، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی و روان‌شناختی ادلۀ مشروعیت تعزیر و تأدیب کودک، علی قبادیان و ابوذر صانعی، دوفصلنامه فقه تربیتی، شماره ۶، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- واکاوی مفهوم ضرب در احادیث تنبیه کودکان برای نماز، علی کریمیان، فصلنامه علوم حدیث، شماره ۸۲، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- واکاوی تنبیه بدنی کودکان در خانواده با تکیه بر تحلیل معنایی روایات ضرب، زهرا بشارتی، فصلنامه خانواده‌پژوهی، شماره ۴۵، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- دیدگاه اسلام و پیشوایان دینی در مقابله با کودک آزاری و خشونت علیه کودکان، فائزه پیمان‌پاک و پریسا پورعلمداری و شهلا پاکدامن، ماهنامه معرفت، شماره ۲۰۹، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تاملاتی در کودک‌آزاری با رویکردی بر قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب ۱۳۸۱، حمیدرضا صالحی و مائده اسماعیل‌پور، فصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره ۶۱، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سازوکارهای حمایت از حقوق کودک در برابر مجازات و تنبیه از نظر فقه و حقوق، مرتضی طبیبی جبلی و آزاده علیان نجف‌آبادی و مسعود راعی دهقی، فصلنامه فقه و حقوق خانواده، شماره ۵۸، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تنبیه بدنی کودکان در آموزه‌های فقهی، قوانین داخلی و اسناد بین‌المللی، جمال بیگی و توحید غلامی تازه قلعه، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره ۱۲ و ۱۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- سیره تربیتی پیشوایان دینی در مقابله با تنبیه بدنی کودکان، شهلا پاکدامن و پریسا پورعلمداری و فیزه پیمان پاک، دوفصلنامه بین‌المللی حقوق بشر، شماره ۱۳، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- واکاوی مجازات‌های کودک از منظر فقه امامیه، احسان علی اکبری بابوکانی و رضا عباسپور و حسین ناصری، فصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره ۷، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی حدود و ثغور تنبیه، تعزیر و تأدیب کودک در فقه امامیه، نصرالله شاملی و علی اکبری بابوکانی و محسن شاکری، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره ۲۵، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- راهکارهای تقریب دیدگاه فقه امامیّه و نظام بین الملل حقوق بشر در مسئله تنبیه بدنی کودکان، سیدجواد حسینی خواه، دوفصلنامه بین‌المللی حقوق بشر، شماره ۱۲، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تنبیه بدنی کودکان در پرتو سیاست جنایی حکومت دینی، محمدمهدی انجم شعاع، دوفصلنامه بین‌المللی حقوق بشر، شماره ۱۲، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی جرم کودک‌آزاری از دیدگاه قانون مجازات اسلامی و فقه امامیه، حبیب الله طاهری و ثریا قنبری کرمانشاهی، دوفصلنامه پژوهش‌های فقهی، شماره ۳، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جرم‌شناسی فقهی و حقوقی کودک‌آزاری ۲، محمدحسین طارمی، گاهنامه پگاه حوزه، شماره ۲۷۹، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جرم‌شناسی فقهی و حقوقی کودک‌آزاری ۱، محمدحسین طارمی، گاهنامه پگاه حوزه، شماره ۲۷۸، ۱۳۸۹ش. لینک متن مقاله
- تنبیه بدنی کودک، تربیت یا خشونت، محمدمهدی مقدادی، دوفصلنامه بین‌المللی حقوق بشر، شماره ۵، ۱۳۸۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی پدیده کودک آزاری از ابعاد حقوقی و ضرورت بازنگری، زهرا فهرستی و گلرخ نظری‌خاکشور، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، سال پنجم، شماره ۱، بهار ۱۳۸۷ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- کودک آزاری، سید محمد موسوی بجنوردی، فصلنامه حقوق و علوم سیاسی، شماره ۳، ۱۳۸۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- المجرم في جرائم الاعتداء على الأطفال، عبدالحمید الیعقوبی، مجلة استشراف للدراسات والأبحاث القانونية (المغرب)، شماره ۱۰، ۲۰۲۱م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جريمة الاعتداء علي الأطفال جنسيًا (دراسة مقارنة بين الفقه الإسلامي والقانون الجنائي المصري)، مصطفي أحمد بخيت عبدربه، مجلة البحوث القانونیة و الاقتصادیة (المنصورة)، شماره ۶۷، ۲۰۱۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- أحكام التعدّي على حقوق الطفل في الفقه الاسلامي، وفاء عبد المعطي خلوي خضير، مجلة الشريعة والدراسات الإسلامية، جامعة الكويت، مجلد ۳۱، شماره ۱۰۶، ۲۰۱۶م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حماية الاسلام للطفل من الاساءة و الاهمال، احمد بن عبدالعزیر الحلیبی، جامعة ملک فیصل، ۱۴۲۵ق. لینک متن مقاله
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- خشونت و کودک‌آزاری از دیدگاه فقه امامیه و حقوق موضوعه، سیده طیبه عربی، پایان‌نامه سطح سه حوزه، مدرسه علمیه تخصصی زینبیه کرج، حوزه علمیه خواهران، ۱۴۰۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی احکام تکلیفی و وضعی تنبیه و تعزیر کودک، مجتبی حسینی، کارشناسی ارشد، گروه الهیات - فقه و مبانی حقوق، موسسه آموزش عالی حکیم طوس، ۱۴۰۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مبانی فقهی حقوق کودک در برابر تنبیه با نگرشی بر حقوق موضوعه، خدیجه بیرامی ایردموسی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بین‌المللی بندر انزلی، ۱۴۰۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رویکرد فقه و حقوق کیفری افغانستان در قبال کودک آزاری والدین، محمدابراهیم رضوی، کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی علوم انسانی، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی تطبیقی حکم تنبیه بدنی کودک در فقه شافعی و قانون ایران، سید سیروان تاج فیروزه، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، ۱۴۰۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی ساز و کارهای حمایت از حقوق کودک در برابر تنبیه در فقه و حقوق ایران، نیلوفر شوکتی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر انزلی، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بایسته های فقهی و حقوقی راجع به کاهش کودک آزاری، فائزه شمس، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی تنبیه کودک از نظر فقهی وعلوم تربیتی، سیده زهرا عصمتی، کارشناسی ارشد، مرکز پیام نور مشهد، دانشگاه پیام نور استان خراسان رضوی، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی حقوقی کودک آزاری و خلاهای قانونی مربوط به آن، کارشناسی ارشد، بهادر ابراهیمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر لنگه، گروه حقوق، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی علل و آسیب های ناشی از خشونت فیزیکی و روانی علیه کودکان و نوجوانان و ارائه راه کارهای پیشگیرانه از منظر فقه وحقوق، علی تبریزی، کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد و علوم انسانی، موسسه آموزش عالی آفاق، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- کودک آزاری و تفاوت مصادیق آن در در فقه و حقوق و مقررات بین المللی، محیا عرب یارمحمدی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی تطبیقی کودک آزاری از منظر فقه، حقوق ایران و حقوق انگلیس، وجیهه ربانی فرهودی، کارشناسی ارشد، گروه الهیات - فقه و مبانی حقوق، موسسه آموزش عالی حکیم طوس، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مسائل فقهی و حقوقی کودک آزاری، نیلوفر شهدادی، کارشناسی‌ارشد، مؤسسه آموزش عالی ادیب - مازندران، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی کودک‌آزاری در فقه و حقوق کیفری ایران، محمدرضا آقایی بجستانی، کارشناسی‌ارشد، مرکز پیام نور مشهد، ٰدانشگاه پیام نور استان خراسان رضوی، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی تطبیقی مصادیق کودک آزاری در فقه و حقوق اسلامیو کنوانسون بین المللی حقوق کودک، زهرا خوانین‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم حدیث، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- کودک آزاری از منظر فقه با رویکرد نفد مواد مرتبط کنوانسیون حقوق کودک، الهام بحرالعلوم، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مطالعه تطبیقی تنبیه بدنی زوجه و کودک از دیدگاه فقهای امامیه و شافعیه، اعظم میرزای، دانشکده حقوق، دانشگاه یزد، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- کودک‌آزاری در فقه و حقوق همراه با تبیین آرا حضرت امام خمینی، صفورا نصراللهی، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی، ۱۳۸۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- آليات حماية الأطفال في الفقه الإسلامي والقانون، هادية عبدالله فضل الله إبراهيم، رساله دکتری، كلية الشريعة والقانون، جامعة أم درمان الاسلامية، ۲۰۱۷م.
- الجرائم الواقعة على الأطفال: دراسة فقهية مقارنة، محمد سلامه إبراهيم السليمات، کارشناسی ارشد، كلية القانون، جامعة جرش (اردن)، ۲۰۱۵م.
- جرائم الاعتداء على الأطفال في ضوء الفقه الإسلامي ولقوانين الوضعية، علي بن محمد الحماد، رساله دکتری، كلية الشريعة والقانون، جامعة ام درمان الاسلامیه (سودان)، ۲۰۰۶م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر