خمس معادن (منابع مطالعاتی)
خمس معادن - در کنار خمس مکاسب و غنائم - از مسائلی است که با پیشرفت بشر و کشف منابع جدید توجه بیشتری را به خود جلب کرده است. این بحث ذیل بحث عمومی خمس و در ارتباط با خمس انفال و اراضی مطرح می‌شود. موضوع خمس معادن بیشتر در آثار فقهی تشیع پدیدار است و اهل سنت بیش از خمس معادن به بحث از زکات آن پرداخته‌اند.
در آثاری فقهی که به کلیت بحث خمس می‌پردازند مداخلی برای خمس معدن نیز وجود دارد؛ اما مقاله یا کتاب‌های بسیار کمی ذیل خصوص این عنوان تدوین شده‌اند. در میان منابع فارسی فقط چند مقاله در این زمینه وجود دارد و این مسئله در آثار عربی ـ به دلیل اهمیت کمتر آن نسبت به بحث زکات معادن در فقه اهل سنت ـ حتی نمود کمتری دارد. از مسائل پیش روی این موضوع که می‌تواند بیش از پیش پژوهش شود، بایستی به مسائلی همچون نسبت حکم مالکیت در معدن و خمس آن با حقوق عامه مسلمین، نسبت میان حکم فقهی خمس معادن و قوانین حکومت، حکم فقهی خمس منابع انرژی (همچون نفت و گاز) و تفاوت آن با معادنی همچون طلا و نقره اشاره کرد.
مقاله
فارسی
- مالکیت معدن در فقه امامیه با رویکردی به دیدگاه فقهای مذاهب چهارگانه اهل سنت، کریم کوخایی‌زاده و قدرت‌اله نیازی و احمد رضوانی‌مفرد، دوفصلنامه فقه مقارن، دوره ۶، شماره ۱۲، ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید.
- بررسی خُمس معادن از نظر فقه و قانون موضوعه، سیدعلی هاشمی خانعباسی و محسن صادقی لاریمی، فصلنامه فقه، حقوق و علوم جزا، دوره دوم، تابستان ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید.
- خمس معدن، عباس جان‌نثاری، فصلنامه فقه اهل بیت، دوره ۱۹، شماره ۷۴، ۱۳۹۲ش. مقاله را اینجا ببینید.
- دولت اسلامى و خمس معادن، علی‌اکبر کلانتری، فصلنامه فقه، دوره ۷، شماره ۲۳ - شماره پیاپی ۲۳، فروردین ۱۳۷۹ش. مقاله را اینجا ببینید.
عربی
- حكم المعادن المستخرجة من باطن الأرض، علي سيف مبارك الرمال، مجلة العلوم التربوية والدراسات الإنسانية (یمن)، شماره ۱۸، ۲۰۲۱م.