تبدیل وقف (منابع مطالعاتی)
تبدیل وقف از مسائلی است که فقیهان معاصر به آن توجه ویژه‌ای کرده‌اند. به طور سنتی، فقیهان شیعه تبدیل مال موقوفه را _ جز در مواردی ویژه _ جایز نمی‌دانند؛ اما گذر زمان و پدید آمدن مسائلی همچون بی‌استفاده شدن، تخریب و یا قلیل‌الفایده شدن مجرای اصلی مال موقوفه، این پرسش را به وجود آورده که آیا مبانی فقهی به لحاظ نظری اجازه می‌دهند تا موقفه به چیزی پرمنفعت‌تر (تبدیل به احسن) تبدیل شود و یا اساساً با فروش و استفاده از پول آن اهداف اصلی واقف را برآورده کرد. چنین مسائلی زمینه‌ساز پژوهش‌هایی ذیل موضوع «تبدیل وقف» یا «استبدال موقوفه» شده است.
کتاب
فارسی
- حکم خرید و فروش و تبدیل وقف: پیشینه، فروش، تبدیل، مساجد و اموال آنها، حسن شامی، تهران، مناره، ۱۴۰۰ش.
- فروش و تبدیل اموال موقوفه، محمد امامی، حسین نورالدینی، محمد ثامنی، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی را از اینجا ببینید
- بررسی مبانی فقهی و حقوقی فروش موقوفات انتفاعی و منفعتی، سیدسعید تقوی، قم، حرم، ۱۳۹۸ش.
- بررسی فقهی و حقوقی تغییر و تبدیل کاربری موقوفات، سیدمحسن صالح، تهران، سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۹۳ش. صفحات ابتدایی را از اینجا ببینید
- خرید و فروش وقف از دیدگاه فقهاء شیعه، سکینه حدادی، قم، گنج عرفان، ۱۳۹۱. صفحات ابتدایی را از اینجا ببینید
- بررسی بیع وقف از دیدگاه فقه و حقوق (همراه با دیدگاه شیخ انصاری)، ف‍ه‍ی‍م‍ه م‍ل‍ک‌زاده، تهران، دب‍ی‍زش، ۱۳۸۵ش. صفحات ابتدایی را از اینجا ببینید
عربی
- استبدال الوقف فی الفقه الإسلامی (دراسة فقهیة مقاصدیة)، عباس بالمنقع، الجزایر، سامی للنشر و الطباعة و التوزیع، ۲۰۱۹ م. (این کتاب بر اساس پایان‌نامۀ ارشد نویسنده نوشته شده است.) کتاب را اینجا ببینید.
- أحکام استبدال الوقف فی النظامین المصری والسعودی، رضا محمد عیسی، ریاض، مکتبة قانون و القتصاد، ۲۰۱۴ م.
- استبدال الوقف: روئیة شرعیة اقتصادیة قانونیة، ابراهیم عبداللطیف عبیدی، دبی، دائرة الشؤون الاسلامیه و العمل الخیری، ۲۰۰۹م / ۱۴۳۰ ق. کتاب را اینجا ببینید.
مقاله
فارسی
- امکان وقف مالیت در پرتو تحلیلی نو از عقد وقف، سید محمدحسن ملائکه‌پور شوشتری، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره ۵۱، شماره ۳، مهر ۱۴۰۰ش. مقاله را اینجا ببینید.
- بررسی عوامل و حکم تبدیل وضعیت موقوفه و اداره آن در فقه و حقوق موضوعه ایران، محمدمهدی مقدادی، زهره فهیمی، دوفصلنامه مطالعات حقوق معاصر، شماره ۱۹، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش.
- جستاری بر بیع عین موقوفه با نگاهی بر قلیل‌الفایده شدن آن، جمشید مهرآسا، محمد روحانی مقدم، فصلنامه تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین الملل، شماره ۴۵، پاییز ۱۳۹۸ش.
- بررسی فقهی حقوقی تبدیلِ موقوفات به احسن، هادی نورالدینی، ابوالفضل علیشاهی قلعه‌جوقی، فصلنامه اصول فقه، دوره ۵۰، شماره ۴، شماره پیاپی ۱۱۵، اسفند ۱۳۹۷ش. مقاله را اینجا ببینید.
- بررسی فقهی حقوقی تبدیل به غیر اوقاف عامه با تاکید بر مساجد، مرتضی فیاض، فصلنامه پژوهشنامه حقوق خصوصی، شماره ۷، بهار و تابستان ۱۳۹۶ش.
- بررسی عوامل و حکم تبدیل وضعیت موقوفه و اداره آن در فقه و حقوق موضوعه ایران، محمدمهدی مقدادی، زهره فهیمی، دوفصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، دوره ۱۰، شماره ۱۹، مهر ۱۳۹۸. مقاله را اینجا ببینید.
- اقتضای ماهیت وقف بر جایز نبودن تغییر و تبدیل آن، سید تقی واردی، فصلنامه فقه، سال بیست و چهارم، شماره ۳ (پیاپی ۹۱)، پاییز ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید.
- امکان فروش و تبدیل موقوفات در حقوق ایران، لیلا امامی مهر، فصلنامه مطالعات حقوق، شماره ۱۷، زمستان ۱۳۹۶ش. مقاله را اینجا ببینید.
- فروش موقوفه در فقه امامیه و حقوق ایران (بخش اول)، نادر پورارشد، فصلنامه وقف میراث جاویدان، شماره ۵۹، پاییز ۱۳۸۶ش. مقاله را اینجا ببینید.
- فروش موقوفه در فقه امامیه و حقوق ایران (بخش دوم)، نادر پورارشد، فصلنامه وقف میراث جاویدان، شماره ۶۰، زمستان ۱۳۸۶ش. مقاله را ینجا ببینید.
- لزوم انطباق موارد جواز بیع عین موقوفه در قانون مدنی ایران با فقه اسلامی، حمید ابهری علی‌آباد، عبدالله رضائیان، فصلنامه مقالات و بررسی‌ها، شماره ۹۰، تابستان ۱۳۸۵ش. مقاله را اینجا ببینید.
- تحولات قانونگذاری در بیع وقف و مبانی آن، سیدمهدی انجوی نژاد، محمد امامی، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره ۸، شماره ۳ (پیاپی ۳۴)، پاییز ۱۳۸۳ش. مقاله را اینجا ببینید.
عربی
- استبدال الأوقاف: الحکم الشرعی والأبعاد التنمویة، خضیر باعلی وسعید، رفیس باحمد، مجلة آفاق علمیة، دوره ۱۳، شماره ۵، ۲۰۲۱م.
- الإبدال والاستبدال فی الوقف، محمد یحیی سید، مجلة رماح للبحوث والدراسات (اردن)، شماره ۵۵، ۲۰۲۱م.
- استبدال الوقف: دراسة فقهیة مقارنة بقانون الوقف الاتحادی، سعدیة حسین عثمان، مجلة الشریعة والدراسات الإسلامیة (کویت)، دوره۳۶، شماره۱۲۵، ۲۰۲۱م/ ۱۴۴۲ق.
- بيع الوقف واستبداله من منظور الفقه الإسلامي وما عليه قانون أوقاف الشارقة: قانون رقم ۸/۲۰۱۸، زينب أحمد المازمي، محمد سليمان النور، مجلة جامعة الشارقة للعلوم الشرعية والدراسات الإسلامية (امارات)، دوره ۱۸، شماره ۱، ۲۰۲۱م / ۱۴۴۳ق.
- استبدال الوقف بین الشریعة وقانون الوقف الکویتی، خالد مشعل العتیبی، مجلة الزهراء، دوره ۲۹، شماره ۲۹، ۲۰۱۹م. مقاله را اینجا ببینید.
- الإبدال والإستبدال فی الموقف، محمد جمال مصری، مجلة منار الإسلام (امارات)، سال ۴۳، شماره ۵۱۰، ۲۰۱۷م / ۱۴۳۸ق.
- استبدال الوقف للمصلحة وأثره في استثمار الوقف وتطبيقاته القضائية، مشعل بن عواض بن فتيق السلمي، أبحاث (یمن)، شماره ۲۲، ۲۰۲۱م.
- حکم بیع الوقف: التالف فی المذاهب، آلاء عبدالرحمن نعمان، مجلة جامعة تکریت للعلوم الإنسانیة (عراق)، دوره۲۲، شماره۱۰، ۲۰۱۵م.
- استبدال ممتلکات الاوقاف، (دراسة مقارنة) الدکتور تیسیر أبو خشریف، مجلة جامعة دمشق للعلوم الاقتصادیة والقانونیة (عراق)، دوره ۳۰، شماره دوم، ۲۰۱۴م. مقاله را اینجا ببینید.
- استبدال الوقف بین المنع والجواز الحصة العشریة انموذجا دراسة مقارنة بین الفقه الاسلامی والقانون العراقی، محمد رافع یونس محمد، الرافدین للحقوق (عراق)، سال ۱۷، شماره ۵۴، ۲۰۱۲م. مقاله را اینجا ببینید.
- استبدال الوقف الزراعي المعطل بالوقف التعليمي الصحي، إبراهيم عبداللطيف العبيدي، أوقاف (کویت)، سال ۱۲، شماره ۲۳، ۲۰۱۲م / ۱۴۳۳ق.
- استبدال الوقف الذی لم تتعطل منافعه بوقف خیر منه فی الفقه الإسلامی ونظام المرافعات السعودی، جامعة الملک عبدالعزیز: الاقتصاد الإسلامی (عربستان)، دوره ۲۴، شماره۱، ۲۰۱۱م/۱۴۳۲ق. مقاله را اینجا ببینید.
- استبدال الوقف فی الفقه الإسلامی والقوانین المعاصرة، محمد عثمان شبیر، حسن یشو، مجلة کلیة الشریعة و الدراسات الاسلامیة (قطر)، شماره ۲۷، ۲۰۰۹م /۱۴۳۰ ق. مقاله را اینجا ببینید
- حکم استبدال الاوقاف فی المذاهب الفقهیة، محمد المهدی، مجلة الشریعة والدراسات الإسلامیة (کویت)، دوره ۲۴، شماره ۷۷، ۲۰۰۹م. مقاله را اینجا ببینید.
- نقل الوقف و استبداله، عبدالله بن محمد بن أحمد السماعیل، مجلة الحکمة (عربستان)، شماره ۳۶، ۲۰۰۸م.
- استبدال الوقف الذي لم تتعطل منافعه بوقف خير منه في الفقه الإسلامي ونظام المرافعات السعودي، عبدالرحمن بن نافع بن نفاع السلمي، مجلة كلية الآداب (مصر)، شماره ۱۲، ۲۰۰۸م.
- حكم استبدال الأوقاف: على مذهب الامام ابو حنيفة والامام احمد بن حنبل رحمهم الله تعالى وما وقع فيها من الاتفاق والاختلاف، أبو بكر بن محمد بن عمر الملا، عبدالإله بن محمد بن احمد الملا (محقق)، مجلة الدراسات العربية (مصر)، دوره ۲، شماره ۱۰، ۲۰۰۴م.
- الاستبدال واغتصاب الأوقاف دراسة وثائقیة، جمال إبراهیم الخولی، مجلة المکتبات والمعلومات العربیة (عربستان)، س ۲۱، ع ۴، ۲۰۰۱م / ۱۴۲۲ق.
- الوقف وحکم بیعه واستبداله، فهد بن محمد الداود، المؤتمر الأوقاف فی مملکة العربیة السعودیة، جامعة ام القری، ۱۴۲۲ق. مقاله را اینجا ببینید.
- مشکلة الأوقاف: استبدال الموقوف وبیعه، محمد أحمد أبو زهرة، مجلة القانون والاقتصاد (مصر)، مج ۶, ع ۳، ۱۹۳۶م / ۱۳۵۵ق.
پایان‌نامه
فارسی
- تبیین مجوزهای فروش و تبدیل موقوفات در فقه اسلامی و حقوق موضوعه، اکرم بختیاری، دانشگاه شاهد، کارشناسی ارشد، ۱۳۹۶ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- بررسی فقهی تبدیل و تغییر کاربری موقوفات، بهمن محمدی، کارشناسی ارشد، دانشگاه رازی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- مطالعه تطبیقی تغییر و تبدیل موقوفات در حقوق ایران، مصر و عراق، عباس صراف صادقی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده حقوق، ۱۳۹۵ش.
- معیارها و شرایط فروش و تغییر کاربری عین موقوفه، اکرم جهانگیری، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج) - دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- بررسی فقهی تبدیل و تغییر کاربری موقوفات، بهمن محمدی، کارشناسی ارشد، دانشگاه رازی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۵ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- بررسی فقهی و حقوقی تبدیل کاربری وقف، علیرضا ساقی، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان خراسان رضوی، مرکز پیام نور مشهد، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- بررسی فقهی حقوقی تبدیل به احسن نمودن موقوفات، سیدهادی نورالدینی، کارشناسی ارشد، دانشگاه یاسوج، دانشکده علوم انسانی، ۱۳۹۴ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- بررسی موارد جواز بیع موقوفه از دیدگاه فقه مذاهب خمسه اسلامی و حقوق مدنی ایران، مجید محمدخانی آمره، پارسای داخل کشور کارشناسی ارشد ، دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۳ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- مطالعه تطبیقی فروش مال موقوفه در فقه اهل سنت و حقوق ایران، اصغر مهری‌قلعه، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمی، ۱۳۹۲ش.
- بررسی تطبیقی بیع وقف و آثار آن در فقه امامیه و فقه اهل تسنن، زهرا شاه‌محمدی، کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۰ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- تاثیر زمان و مکان در بیع موقوفات از منظر فقه و حقوق موضوعه، زهره ثابتی بیلندی، کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور استان خراسان رضوی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ۱۳۹۰ش. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- فروش اموال موقوفه، ابراهیم پییرقلی خیاوی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، 1381ش.
عربی
- استبدال الوقف فی الفقه الإسلامی (دراسة فقهیة مقاصدیة)، عباس بالمنقع، کارشناسی ارشد، الجزایر، جامعة الشهید حمه لخضر، الوادی معهد العلوم الإسلامیة قسم الشریعة، ۲۰۱۸ م /۱۴۳۹ق. پایان‌نامه را اینجا ببینید.
- استبدال الوقف و بیعه، عبدالقادر عبدالله حسین الحواجری، کارشناسی ارشد، فلسطین، الجامعة الإسلامیة (غزة)، کلیة الشریعة والقانون، ۲۰۱۵م / ۱۴۳۷ق.معرفی این پایان‌نامه را اینجا ببینید.
منابع دیگر
- استفتاء از امام خمینی (ره) دربارۀ تبدیل وقف ا صفحه را اینجا ببینید.
- استفتائات تبدیل وقف، دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی، مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی. صفحه را اینجا ببینید.