قانونگذاری (منابع مطالعاتی)
قانونگذاری به مفهوم مدرن آن و ایجاد نهادها و فرآیندهای قانون‌گذار مانند مجلس شورا، نسبت قانون و شریعت و همچنین تبدیل احکام فقهی به قانون، واکنش و ارزیابی متفاوت فقها در دوران معاصر را در پی داشته است. مسئله قانونگذاری در کتاب‌ها و متون فقهی شیعی ذیل مباحث مربوط به حکومت اسلامی ازجمله وظایف حاکم اسلامی و قوه مقننه و همچنین نسبت قانون با شریعت بررسی شده است.
قانونگذاری عرفی • قانونگذاری احکام فقهی • نسبت قانون و شریعت
نیاز به قانونگذاری جدید در جامعه اسلامی با وجود قانون جامع الهی، مشروعیت یا عدم مشروعیت نهادهای قانون‌گذار، شرایط صحت قوانین مصوب، چگونگی تطابق قوانین مصوب با موازین و مقررات دینی، راه‌های رفع تعارض فقه و قانون و مسائلی دیگر از این دست، از سوالات مطرح در این باره در فقه معاصر است. پاسخ فقها در مواجهه با این پرسش‌ها، باعث شکل‌گیری دو رویکرد سلبی و ایجابی نسبت به مسئله قانونگذاری در اسلام شده است. شکل‌گیری نوع خاصی از مجالس قانونگذاری و شرایط متفاوت برای قانونگذاری در جوامع اسلامی و به‌ویژه در جمهوری اسلامی ایران، نقش ثانوی دادن به نهاد قانون‌گذار، لزوم تطبیق قوانین مصوب با مقررات و موازین اسلامی و امکان ابطال قوانین مصوب مجلس توسط نهادهای فرادستی، ازجمله تأثیرات این رویکردهای فقهی بر فرآیند قانونگذاری در جوامع اسلامی و ایران است.
در این صفحه لیستی از منابع فقهی مرتبط با مفهوم قانون و فرآیندهای قانونگذاری و نسبت آن با شریعت از جمله کتاب‌ها، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و دیگر منابع که از منظر فقه معاصر به این مسئله پرداخته‌اند، جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- تأملی بر شیوه قانونگذاری کیفری: موارد عدول قانون‌گذار از آراء مشهور فقها در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ و تبیین مبانی آن، سید احمد موسوی، تهران، نشر چتر دانش، ۱۴۰۱ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی - حقوقی جایگاه ولی فقیه در تقنین، کاوه احمدی، تهران، به‌پویش، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- سند مدینه: مطالعاتی در باب پایه‌ریزی قانونگذاری در اسلام، عبدالامیر زاهد، مترجم مسعود فکری، تهران، نشر سمت، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مفهوم قانون در ایران معاصر (تحولات پیشا مشروطه)، داوود فیرحی، تهران، نشر نی، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- منطقةالفراغ در قانونگذاری اسلامی، عبدالمجید قائدی لامردی، تبریز، نشر عاصم، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را ازاینجا ببینید
- قانون و قانونگذاری، سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، موسسه بنیاد فقه و معارف اهل بیت، ۱۳۹۸ش.
- مفهوم قانون از منظر فقه امامیه و مکتب اثبات‌گرایی حقوقی، رضا احسانی، هادی طحان‌نظیف، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه قانون و اخلاق: ایده‌ها، پیشنهادها، روش‌شناسی، (مجموعه مقالات دومین کنگره فقه و حقوق) مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، قم، شمس مشاهیر، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه قانون و واقعیت‌های اجتماعی (چکیده مقالات سومین کنگره فقه و حقوق)، مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، قم، شمس مشاهیر، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا بخوانید
- قانونگذاری اسلامی: تحلیلی از رابطه شریعت و ارزش‌های اسلامی با قانونگذاری از مساله‌شناسی تاریخی تا معنا و فرآیند مطلوب، سید پیمان غنایی، قم، انتشارات تمدن نوین اسلامی، ۱۳۹۶ش.
- تفنین شریعت در منظومه حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ مبانی و راهکارها، محسن ابوالحسنی و علی فتاحی زفرقندی، تهران، نشر پژواک عدالت، ۱۳۹۶ش.
- درآمدی بر قانونگذاری فرهنگی؛ اصول و مبانی، محمدحسین باقری‌فرد، به سفارش مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، تهران، نشر خرسندی، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- آستانه تجدد (شرح تنبیه الامه ...)، داوود فیرحی، تهران، نشر نی، ۱۳۹۴ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تأملات فقهی در حوزه قانونگذاری، مجموعه نشست‌های علمی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، تهران، مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ۱۳۹۴ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی و حقوقی وکالت مجلس، علی بنایی، قم، نورمطاف، ۱۳۹۴ش.
- شوری و جایگاه آن در قانونگذاری اسلامی، جمیل تبوراک، سنندج، نشر زانست، ۱۳۹۴ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه و قانون: ایده‌ها، پیشنهادها و راه‌حل‌های روشی (مجموعه مقالات اولین کنگره فقه و حقوق)، مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، به کوشش احمد مبلغی، قم، نشر زینی، ۱۳۹۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- دین و قانون، بررسی کارکرد و نقش دین در حوزه قانون و قانونگذاری، محسن اسماعیلی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۹۱ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- رنگ حقیقت، بررسی نقش دین در قانونگذاری و پایه‌ریزی نظام حقوقی، محمدیحیی قربانی، قم، انتشارات علامه بهبهانی، ۱۳۹۱ش.
- مبانی قانون و قانونگذاری در اسلام از دیدگاه قرآن و حدیث، سید مهدی امین، قم، انتشارات بیان جوان، ۱۳۸۹ش. لینک کتاب
- قانون و قانونگذاری در آراء اندیشمندان شیعه، به کوشش محمدجواد جاوید، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۸۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- روح تشریع در اسلام، واقعیت قانونگذاری در اسلام، سید موسی صدر، مترجم احمد ناظم و موسی اسوار، تهران، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، ۱۳۸۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فلسفه قانونگذاری در اسلام، صحبی رجب محمصانی، مترجم اسماعیل گلستانی، تهران، نشر آثار اندیشه، ۱۳۸۶ش. (عنوان عربی این کتاب «فلسفه التشریع فی الاسلام، مقدمه فی دراسه الشریعه الاسلامیه علی ضوء مذاهبها المختلفه و ضوء القوانین الحدیثه» است)
- قانونگذاری در نظام جمهوری اسلامی، آسیب‌ها و بایسته‌ها (پژوهش و گفتوگو)، پژوهشکده فقه و حقوق، اسماعیل آقابابایی بنی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵ش.
- تطبیق قوانین با شرع در نظام قانونگذاری ایران (بررسی مقایسه‌ای موضوع در دو نظام مشروطه و جمهوری اسلامی ایران)، نصرت‌الله حاجی‌پور، تهران، موسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳ش.
- منابع قانونگذاری در حکومت اسلامی، سیف‌الله صرامی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- فقه و قانونگذاری، آسیب‌شناسی قانونگذاری در نظام جمهوری اسلامی، ابراهیم شفیعی سروستانی، تهران، کتاب طه، ۱۳۸۱ش.
- نظریه سیاسی اسلام: قانونگذاری، محمدتقی مصباح یزدی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۷۸ش. (این کتاب با عنوان النظریه السیاسیة فی الاسلام توسط حلیل عصامی الجلیحاوی به عربی ترجمه شده است.) لینک کتاب صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تنبیه الامه و تنزیه المله، میرزا محمدحسین غروی نائینی، مصحح سید جواد ورعی، قم، انتشارات بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- قانونگذاری در اسلام، سید محمدتقی مدرسی، تهران، انتشارات طهوری، ۱۳۷۶ش.
عربی
- الفقه و القانون: مقاربات فی خطابی الحق و الواجب (دو جلد)، سیف‌الله صرامی، مترجم زین العابدین شمس الدین، بیروت، مرکز الحضاره لتنمیه الفکر الاسلامی، ۲۰۰۹م.
- موسوعة التشریع الاسلامی، محمود حمدی زقزوق، قاهره، وزارت اوقاف مصر، ۱۴۳۰ق.
- تاریخ التشریع الإسلامی، التشریع و الفقه فی الإسلام، تاریخا و منهجا، مناع بن خلیل قطان، قاهره، مکتبة وهبة، ۱۴۳۰ق. لینک کتاب
- النظریه السیاسیة فی الاسلام، محمدتقی مصباح یزدی، المترجم خلیل عصامی الجلیحاوی، قم، دارالولاءللطباعه والنشر و التوزیع، ۱۴۲۹ق. نام فارسی این کتاب «نظریه سیاسی اسلام: قانونگذاری» است.) لینک کتاب
- منهج التعلیل بالحکمه و أثره فی التشریع الاسلامی، ابومونس رائد نصری جمیل، بیروت، المعهد العالمی للفکر الاسلامی، ۱۴۲۷ق.
- التشریع الاسلامی فی مناهله، محمدصادق محمد الکرباسی، تهیه و تنظیم خالد احمد السنداوی، بیروت، بیت العلم للنابهین، ۱۴۲۵ق.
- تاریخ التشریع الاسلامی، عبدالهادی فضلی، قم، دارالکتاب الاسلامی، ۱۳۸۴ش.
- مصدر التشریع و نظام الحکم فی الاسلام، محمود شاهرودی، بیروت، دار الاعراف، ۱۴۱۳ق.
- دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة (جلد دوم صص۵۹-۱۰۹)، حسینعلی منتظری، قم، نشر تفکر، ۱۴۰۹ق.
- مصدر التشریع ل‍ن‍ظام الحکم فی الاسلام، محمد بحرالعلوم، بیروت، دارال‍زه‍را للطباعة والنشر وال‍ت‍وزی‍ع، ۱۴۰۳ق.
- اصول التشریع الاسلامی، علی حسب الله، قاهره، دارالمعارف، ۱۳۹۱ق.
- فلسفه التشریع فی الاسلام، مقدمه فی دراسه الشریعه الاسلامیه علی ضوء مذاهبها المختلفه و ضوء القوانین الحدیثه، صبحی رجب محمصانی، بیروت، دارالکشاف، ۱۳۷۱ق. (این کتاب با عنوان فلسفه قانونگذاری در اسلام توسط اسماعیل گلستانی به فارسی ترجمه شده است.)
مقاله‌ها
فارسی
- تأملی فقهی در برخی ابعاد حقوق عمومی «قانونگذاری» (جامعهپذیری و سکوت)، سید محسن قائمی خرق، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۴۱، ۱۴۰۲ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- نظریه تخییر در انتخاب فتاوا در مقام قانونگذاری، عبدالله حیدری و محمدجواد ارسطا و حسنعلی علی‌اکبریان، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۴۰، ۱۴۰۲ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- بررسی صلاحیت مجلس شورای اسلامی در تقنین احکام شرع، عباس کعبی‌نسب و رضا محمدی‌کرجی، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۳۹، ۱۴۰۲ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- ارزیابی انتقادی فتوای مشهور به‌عنوان فتوای معیار در حوزه قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران، سجاد جنابادی، دوفصلنامه مطالعات فقه امامیه، شماره ۱۸، ۱۴۰۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- عیارسنجی آموزه‌های فقه فردی و فقه حکومتی در نسبت با قانونگذاری، میلاد چراغی و محمد قاسمی، دوفصلنامه فقه و اجتهاد، سال نهم، شماره ۱۸، ۱۴۰۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- تحلیل نسبت شریعت و قانون از دیدگاه ثقه‌الاسلام تبریزی، صمد ظهیری و ابراهیم هوشیار و رضا نصیری حامد، فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، شماره ۳۰، ۱۴۰۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مقایسه نظریه تزاحم واجبات شرطی در قانونگذاری با نظریات دیگر (در حوزه قانونگذاری بر اساس عناوین ثانوی)، حسنعلی علی‌اکبریان، فصلنامه فقه، شماره ۱۰۹، ۱۴۰۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- امکان‌سنجی نهاد قانونگذاری عرفی در منظومه فقاهتی شیعه با تأکید بر اندیشه امام خمینی(ره)، عباس سماواتی و سیدمصطفی موسوی بجنوردی، فصلنامه پژوهشنامه متین، شماره ۹۲، ۱۴۰۰ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- تبیینِ ظرفیت‌های فقه مقاصدی در پشتیبانی از نظام قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران، محمدرضا ملایی و احمد رهدار و منصور میراحمدی، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۶۶، ۱۴۰۰ش. لینک چکیده
- نقش کارآمدی حکم شرعی در قانونگذاری در حکومت اسلامی، حسنعلی علی‌اکبریان، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۷۰، ۱۴۰۰ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- سازوکارهای نظریِ برون‌رفت از چالش میان شریعت و قانون در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، نفیسه سادات قادری و علیرضا گلشنی و مسعود همت، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره ۶۴، ۱۴۰۰ش. لینک دسترسی
- چالش میان شریعت و قانون، تحلیلی بر ماهیت ساختار نظام جمهوری اسلامی، نفیسه السادات قادری و علیرضا گلشنی و مسعود همت، ماهنامه جامعه شناسی سیاسی ایران، شماره ۱۵، ۱۴۰۰ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- بررسی فقهی – حقوقی جایگاه ولی فقیه در تقنین، محمدرسول آهنگران و محمدحسن روحانی مقدم و کاوه احمدی، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره ۹۱، ۱۳۹۹ش. متن مقاله را از اینجا ببینید
- نظریه تزاحم واجبات شرطی در قانونگذاری (نظریه‌ای در قانونگذاری بر اساس عناوین ثانوی)، حسنعلی علی‌اکبریان، فصلنامه فقه، شماره ۱۰۳، ۱۳۹۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- امکان‌سنجی تبدیل شریعت به قانون، سید محمدمهدی غمامی و سید محمد میرلوحی و علی جوادیه، فصلنامه دین و قانون، شماره ۱۹، ۱۳۹۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- نسبت فقه و قانون در نگاه عالمان دین، سید جواد ورعی، فصلنامه دین و قانون، شماره ۱۷، ۱۳۹۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- چالش‌های تعیین فتوای معیار در قانونگذاری با توجه به آرای امام خمینی، عباس سماواتی و سید مصطفی موسوی بجنوردی، پژوهشنامه متین، ۱۳۹۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- بازتاب‌های نسبت فقه و عدالت در نظام قانونگذاری اسلامی، هادی حاضری، دوفصلنامه مطالعات فقه معاصر، شماره ۸ و ۹، ۱۳۹۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- تأملی بر ده برداشت از جایگاه قوۀ مقننه در اندیشۀ خبرگان قانون اساسی ۱۳۵۸، علی دارایی و علی مشهدی و صدیقه قارلقی، فصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی معاصر، شماره ۲۱، ۱۳۹۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مصلحت و قانونگذاری، سیف‌الله صرامی، دوفصلنامه مطالعات فقه معاصر، شماره ۸ و ۹، ۱۳۹۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- قانون مدنی یا فقه فارسی: جستاری در منابع و ساختار قانون مدنی ایران، محمود کاظمی، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، شماره ۲۹، ۱۳۹۸ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مناسبات میان قلمرو دین و قانونگذاری با تاکید بر نظریه تطبیق، سید احمد حبیب‌نژاد و سید عباس حسینی، فصلنامه فقه حکومتی، شماره ۷، ۱۳۹۸ش. لینک دسترسی
- الزام‌آوری شریعت قبل از تقنین یا تدوین و رابطه آن با اصل حاکمیت قانون، رضا محمدی کرجی، فصلنامه مجلس و راهبرد، شماره ۲۷، ۱۳۹۸ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- رویارویی گفتمان سنت‌گرایی و تجددخواهی در ساحت فقه اسلامی (نگاهی تاریخی به نخستین تلاش‌ها برای تقنین فقه اسلامی و نتایج حاصل از آن)، سید جلال محمودی، دوفصلنامه فقه مقارن، شماره ۱۱، ۱۳۹۷ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مفهوم قانونگذاری در آرای فقهی و حقوقی سید محمدباقر صدر، سید علیرضا حائری و حامد نیکونهاد و حسین امینی پژوه، فصلنامه دانش حقوق عمومی، شماره ۲۰، ۱۳۹۷ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- در جستجوی نظریه‌ای قانونگذاری در آثار برخی از فقیهان معاصر امامیه، حسین امینی پژوه و عباس کعبی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۸۷، ۱۳۹۷ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- امکان‌سنجی تقنین در نظام مبتنی بر شریعت جامع، محسن اسماعیلی، فصلنامه دین و قانون، شماره ۱۱، ۱۳۹۶ش. لینک چکیده
- مقایسه اندیشه‌های سیاسی شیخ فضل‌الله نوری و امام خمینی(ره) درباره حکومت در زمینه‌های مبانی فقهی، حدود اختیارات، نقش روحانیت، مشروعیت، مصلحت و قانونگذاری، پریچهره شاهسوند بغدادی و حامد عمویی و الهام حسین‌خانی، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره۲۳، ۱۳۹۶ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- قانون و قانونگذاری در حکومت اسلامی با تأکید بر دیدگاه میرزای نائینی و امام خمینی(ره)، سید محمد حیدری، اندیشنامه ولایت، شماره ۶، ۱۳۹۶ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مبانی قانونگذاری در مکتب لیبرالیسم و مذهب امامیه، علیرضا دبیرنیا و فاطمه سادات نقوی، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، شماره ۱۱، ۱۳۹۶ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- بازپژوهی مبانی قانونگذاری در منطقةالفراغ نظام فقهی ـ حقوقی شیعه (با تأکید بر انگاره شهید صدر)، احسان علی اکبری بابوکانی و احسان آهنگری، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۸۲، ۱۳۹۶ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- خوانشی نو از دیدگاه‌های تحلیلی نسبت به مفهوم قانون در عصر مشروطه، هادی طحان نظیف و رضا احسانی، فصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۴۵، ۱۳۹۶ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مبنای فقهی مشروعیت قوانین با رویکرد قرآنی، محمدرسول آهنگران و ابوالحسن حق‌نواز، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۴۶، ۱۳۹۵ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- آثار پذیرش قاعده نفی خلو در نظام قانونگذاری ایران، محسن اسماعیلی و سید محمدحسین میرلوحی، فصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۴۴، ۱۳۹۵ش. لینک دسترسی
- ریشه‌یابی چالش‌های فقهی و حقوقی در تصویب قانون کار، ابوذر ابراهیمی ترکمان، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره ۷۶، ۱۳۹۵ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- ریشه‌های تاریخی رابطه شریعت و قانون، داود فیرحی، ماهنامه سخن ما، شماره ۷، ۱۳۹۴ش. لینک دسترسی
- تفاوت های بنیادین فقه و قانون، مهدی منتظرقائم، ماهنامه سخن ما، شماره ۷، ۱۳۹۴ش. لینک دسترسی
- تکوین مفهوم قانون اساسی در انقلاب مشروطیت ایران، علی اکبر گرجی و فردین مرادخانی، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره ۴۳، شماره ۴، ۱۳۹۴ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- بررسی تطبیقی قانونگذاری در آراء «شیخ فضل‌الله نوری» و «میرزای نائینی»، نرجس ابوالقاسمی دهاقانی و سیدجواد ورعی، فصلنامه فقه و اصول، شماره ۱۰۳، ۱۳۹۴ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- قانونگذاری در حکوت دینی؛ مبانی، اهداف و گستره، محمدهادی مفتح، همایش بین‌المللی حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام‌خمینی(ره)، ۱۳۹۴ش.
- امکان سنجی فقهی قانون گذاری بر مبنای فتوای مشهور، مسعود جهان‌دوست دالنجان، دوفصلنامه پژوهشنامه میان‌رشته‌ای فقهی (پژوهشنامه فقهی)، شماره ۷، ۱۳۹۴ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- ماهیت و کارکرد قانون در مقایسه با فتوا، فریبا علاسوند، دوفصلنامه مطالعات حنسیت و خانواده، شماره ۲، ۱۳۹۳ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- ماهیت نمایندگی از منظر فقه سیاسی و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، محسن ملک افضلی اردکانی و همکاران، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۱۷، ۱۳۹۳ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مبانی کلامی قانونگذاری و آثار فقهی و حقوقی آن در حکومت اسلامی (مبتنی بر آرای برخی از علمای معاصر)، حسین امینی پژوه و عباس کعبی، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۷۴، ۱۳۹۳ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- چالش‌های کارآمدی در قانونگذاری بر اساس فقه و راه‌حل‌های آن، حسنعلی علی‌اکبریان، فصلنامه فقه حکومتی، شماره ۲، ۱۳۹۳ش. لینک دسترسی
- الزامات تقنین بر پایه فقه، ناصر قربان‌نیا، فصنامه دین و قانون، شماره ۲، ۱۳۹۲ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه سیاسی و اختیارات تقنینی حاکم، با تاکید بر آرای امام خمینی (ره)، محسن اسماعیلی و میلاد قطبی، فصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۳۸، ۱۳۹۲ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- ضرورت قانونگذاری احکام فقهی و تأثیر آن در تقریب دیدگاه‌های مذاهب اسلامی، عبیدالله بادپا، دوفصلنامه فقه مقارن، شماره ۲، ۱۳۹۲ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مشروعیت قانون از دیدگاه اسلام و ماکس وبر، امید احمدی، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی، شماره ۱، بهار ۱۳۹۲ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- ولایت فقیه، قانون اساسی، مسئله مشروعیت، فیروز اصلانی و ابوالقاسم بحرودی، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، شماره ۳، ۱۳۹۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- قانونگذاری در قرآن و مکاتب بشری، سید احمد میرخلیلی و مجید محمدزاده، فصلنامه قرآن و علم، شماره ۱۱، ۱۳۹۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- صلاحیت مجلس شورای اسلامی در امر تقنین؛ مطلق یا مقیّد؟، کاظم کوهی اصفهانی، فصلنامه بررسی‌های حقوق عمومی، شماره ۲، ۱۳۹۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- بنیاد و ساختار نظام قانونگذاری و نمایندگی در آرای علمای مشروطه‌‌خواه (با کانونی‌بودن آرای شیخ محمدحسین نائینی و شیخ اسماعیل محلاتی)، امیر رضایی پناه و رجب ایزدی، فصلنامه جستارهای تاریخی، دوره ۳، شماره ۱، ۱۳۹۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- عوامل هنجاری و ساختاری قانونگذاری در نظام جمهوری اسلامی ایران، سید محمد هاشمی و ابوالفضل جعفرقلیخانی، فصلنامه تحقیقات حقوقی تطبیقی ایران و بین الملل، شماره ۱۶، ۱۳۹۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- نسبت شریعت و قانون در فقه سیاسی مشروطه، رضا خراسانی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۵۴، ۱۳۹۰ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- قانون و قانونگذاری در منظومه فکری امام خمینی (ره)، علی شیرخانی، فصلنامه مطالعات سیاسی، شماره ۸، ۱۳۸۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- بررسی تطبیقی قانون و حاکمیت در ساختار سیاسی اسلام و دموکراسی، شمس‌الدین مریجی، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۴۷، ۱۳۸۸ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- وظایف مجلس و شرایط و قلمرو قانونگذاری از منظر مرحوم آخوند خراسانی(ره)، محمدصادق کوشکی و اسماعیل آجرلو، فصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره ۲۷، ۱۳۸۷ش. لینک دسترسی
- فقه و قانونگذاری در اسلام، احد باقرزاده، فصلنامه پژوهش‌های اعتقادی کلامی، شماره ۱۱، ۱۳۸۷ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مشارکت مردم در قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران، ولی رستمی، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره ۳۸، شماره ۱، ۱۳۸۷ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- جایگاه مصلحت در بستر قانونگذاری حکومت اسلامی، عباس نیکزاد، فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، شماره ۳۳، ۱۳۸۵ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- نسبت قانون و شریعت در اندیشه سیاسی علامه میرزای نائینی، جلال درخشه، دوفصلنامه دانش سیاسی، شماره ۲، ۱۳۸۴ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- ولایت فقیه و قانون اساسى، عباس ایزدی‌فرد، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۲۵، ۱۳۸۳ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مبانی روش و مفهومی قانونگذاری در اسلام، حسن روحانی، فصلنامه علوم انسانی، دوره ۹، شماره ۳، ۱۳۸۱ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه و قانون‌نگاری، احمد حاجی ده‌آبادی، فصلنامه قبسات، شماره ۱۵-۱۶، ۱۳۷۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- فقه و مسأله قانون، علیرضا امینی، ماهنامه بازتاب اندیشه، شماره ۱۲، ۱۳۷۹ش. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- منطقةالفراغ، محمد رحمانی، فصلنامه نقد و نظر، شماره ۵، ۱۳۷۴ش، مقاله را از اینجا ببینید
عربی
- سلطة ولی الأمر في التشريع، یس محمد محمد الطباخ، مجلة البحوث الفقهية والقانون (مصر)، شماره ۳۶، ۲۰۲۱م. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- منطقة الفراغ فی التشریع الاسلامی، سید علی‌اکبر حائری، مجله رسالة التقریب، شماره ۱۱، ۱۴۱۶ق. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- من خصائص سیاسة التشریع فی الاسلام، فتحی الدرینی، مجله التوحید، شماره ۸۰، ۱۴۱۶ق. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- اصول حقوق الانسان فی التشریع الاسلامی و مدی اثرها في العلاقات الدولیة، فتحی الدرینی، مجله التوحید، شماره ۷۴، ۱۴۱۵ق. متن مقاله را از اینجا بخوانید
- مقارنات بین الشریعة الاسلامیة و القوانین الوضعیة، علی علی منصور، بیروت، دارالفتح للطباعة و النشر، ۱۳۹۰ق.
- التشریع الإسلامی (المقاصد الشرعیة و اسرار التشریع او القواعد العامة فی التشریع و الحکم الباطنة فی جزئیاته)، محمد العزیز جعیط، مجله الزیتونیة، شماره ۳، ۱۳۵۵ق.
پایان‌نامه‌ها
- نسبت شرع و قانون در جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر دیدگاه آیت الله خامنه‌ای، فاطمه محمدی، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- جایگاه فتاوا در نظام قانونگذاری اسلامی، عبدالله حیدری، رساله دکتری، مجتمع آموزش عالی فقه، مدرسه عالی فقه تخصصی، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نقش آموزه‌های دینی در نظام قانونگذاری مجلس اول دوره مشروطه، مهسیما درکی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- جایگاه مجلس قانونگذاری در نظام سیاسی اسلام، سید محمد موسوی، رساله دکتری، مجتمع آموزش عالی فقه، مدرسه عالی فقه و اصول، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مبانی الزام آور بودن قوانین موضوعه از دیدگاه فقه اهل بیت(علیهم السلام)، خداداد خاشعی، کارشناسی ارشد، مجتمع آموزش عالی فقه، مدرسه عالی فقه تخصصی، جامعة المصطفی العالمیة، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- سیر تدریجی قانونگذاری در قرآن کریم به ترتیب نزول سوره‌ها، الیاس پوراکبر، رساله دکتری، دانشکده اصول الدین قم، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تحلیل قلمرو دین در عرصه قانونگذاری، محمد پوریوسفی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه مازندران، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- معیار انتخاب فتوا در فرآیند قانونگذاری و رسیدگی‌های کیفری، حبیبه غفاری نیک، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، موسسه آموزش عالی آل طه تهران، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تحلیل و نقد رابطه شریعت و قانون در یک کلمه، زینب محمدی‌پور، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نظام حکومتی و قانونگذاری در اندیشه طراحان جمهوری اسلامی ایران، حسین عبداللهی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه قم، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- چیستی و چگونگی فقه قانونگذاری در دایره اعمال حکومت اسلامی، فاطمه سعدآبادی، کارشناسی ارشد، دانشکده اصول الدین قم، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- فتوای معیار در قانونگذاری (مطالعه موردی مبحث قذف)، رامین کاکاوندی، کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی ادیب مازندران، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی ماهیت قانونگذاری از دیدگاه حضرت امام (ره)، شهید صدر و علامه طباطبائی (ره)، محمدرسول بهشتی، کارشناسی ارشد، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج) - دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی جایگاه شریعت در نظام قانونگذاری ایران، مصر و مالزی، سعیده برومند، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی تهران، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی جایگاه آراء مردم در قانونگذاری و تشکیل حکومت، علی خطیب، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تضمین قانونگذاری مبتنی بر موازین اسلامی از رهگذر اصلاح نظام انتخاباتی مجلس شورای اسلامی، صدیقه محمدهاشمی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه قم، ۱۳۹۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی مبانی قانونگذاری در نظام اسلامی، احسان شهابی‌نژاد، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم و معارف اسلامی، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی جایگاه عرف در نظام قانونگذاری حکومت اسلامی، غلامرضا محب‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی تحلیل قلمرو قانونگذاری در حقوق اساسی ایران در پرتو نظریه منطقةالفراغ، ناصر ناصری، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، ۱۳۹۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- زمینه‌های قانونگذاری در قرآن کریم و کتاب مقدس با تکیه بر روایات، عبدالله غلامی، رساله دکتری، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج) - دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- جایگاه اصل مصلحت در نظام قانونگذاری اسلامی و تطبیق آن در حقوق خانواده، مهدیه محمدتقی‌زاده، رساله دکتری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس تهران، ۱۳۹۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- رابطه قانون و شریعت در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، مهدی نوری، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، ۱۳۹۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی اطاعت از قانون، طاهره دژدوست، کارشناسی ارشد، مجتمع دانشگاهی ولیعصر (عج)، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- رابطه قانون و شریعت در اندیشه متفکران دینی معاصر (با تاکید بر آرای مصباح یزدی و مجتهد شبستری)، محمدجواد شفیع‌پور، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۸۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- حدود قانونگذاری در جمهوری اسلامی ایران، ناصر غلامعلی‌پور، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۸۴ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- صلاحیت عام قانونگذاری مجلس شورای اسلامی ایران، لیلا کردناییج، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی مبانی فقهی - حقوقی مجمع تشخیص مصلحت نظام و نقش آن در قانونگذاری، جواد فرخاری، کارشناسی ارشد، مجتمع آموزش عالی قم، ۱۳۸۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- عقلانیت در قانونگذاری، شهاب تجری، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مفهوم مصلحت و جایگاه آن در نظام قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران، شهرام حسن‌پور، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و معارف اسلامی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، ۱۳۷۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- سیر قانونگذاری در جمهوری اسلامی ایران با توجه به نقش شورای نگهبان و با نگاهی به اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطیت ایران، عبدالرحیم چکنی‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
سایر منابع
- قانون و قانونگذاری اسلامی: نقد و بررسی قانونگذاری از منظر فقه و حقوق عمومی، محمدجواد ارسطا، گفتوگو با نشریه رویش اندیشه، ۱۴۰۰ش. لینک گفتگو
- ظرفیت‌ها و چالش‌های استفاده از فقه در قانون، گزارشی از دومین مدرسه حقوق پارلمانی، مندرج در سایت حوزه نیوز، ۱۴۰۰ش. لینک گزارش
- باید لباس حقوق را بر تن فقه بپوشانیم، احمد مبلغی، نشست آسیب شناسی رویکردهای نظری فقه التقنین از منظر فقه حکومتی، مندرج در سایت نشست اساتید، ۱۳۹۹ش. لینک سخنرانی
- چالش‌های کارآمدی در قانونگذاری بر اساس فقه، حسنعلی اکبریان، نشست علمی در کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، مندرج در سایت خبرگزاری رسمی حوزه، ۱۳۹۹ش. لینک دسترسی
- اسلام، فقه و تقنین، سومین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های دینی، علوم اسلامی، فقه و حقوق در ایران و جهان اسلام، ۱۳۹۸ش. لینک دسترسی
- روش تبدیل گزاره‌های فقهی به مدل‌های کاربردی و اجتماعی، عبدالحسین خسروپناه، نشست علمی در انجمن‌های علمی حوزه، ۱۳۹۸ش. لینک دسترسی
- نسبت فقه و قانون، محمدجواد فاضل لنکرانی، از سلسله نشست‌های علمی مؤسسه مفتاح کرامت، ۱۳۹۶ش، لینک نشست
- چالش‌های فقهی در عرصه قانونگذاری و حکومت‌داری، محمدجواد ارسطا، گفتگو با سایت وسائل، مندرج در سایت اجتهاد، ۱۳۹۵ش. لینک گفتگو
- الزامات قانونگذاری بر اساس فقه، ناصر قربان‌نیا، از سلسله نشست‌های نظریه‌پردازی موسسه فهیم، ۱۳۹۴ش. لینک نشست
- نسبت دین و قانون: واگرایی‌ها و هم‌گرایی‌ها، میزگرد با حضور سید علی محمودی و حسین واله و رحیم نوبهار، مندرج در ماهنامه سخن ما، شماره ۷، ۱۳۹۴ش. لینک دسترسی
- فتوای معیار در قانونگذاری، محمدجواد ارسطا، از سلسله نشست‌های نظریه‌پردازی موسسه فهیم، ۱۳۹۳ش. لینک نشست
- تاثیر قانون برگرفته از فقه در تحقق فرهنگ نوین اسلامی و موانع و راهکارهای آن، محمدرضا عزیزاللهی، مجموعه مقالات همایش ملی تمدن نوین اسلامی، دانشگاه شاهد، ۱۳۹۳ش. لینک دسترسی