تغییر جنسیت (منابع مطالعاتی)
تغییر جنسیت زن به مرد یا مرد به زن، از مسائل مستحدثه فقهی است که علاوه بر اختلاف درباره اصل مشروعیت آن، پیامدهای مهمی در بسیاری از احکام شرعی دارد؛ از جمله ارث، ازدواج و طلاق، ولایت و حضانت کودکان، مهریه و نفقه.
تغییر جنسیت باعث طرح پرسش‌های متعددی در فقه معاصر شده است؛ از جمله آیا تغییر جنسیت عملی مشروع است یا نه؟ بر فرض جواز، اگر زن تغییر جنسیت دهد، آیا می‌تواند مهریه خود را از شوهرش مطالبه کند؟ و رابطه او با شوهرش چگونه خواهد شد؟ اگر مرد تغییر جنسیت دهد، آیا پرداخت نفقه همچنان بر عهده وی خواهد بود یا خیر؟ پرسش دیگر آنکه اگر مرد تغییر جنسیت دهد، آیا همچنان ولی و سرپرست فرزندان خود است یا ولایت وی سلب می‌شود؟ ارث فرد تغییر جنسیت داده چه وضعیت پیدا می‌کند؟
گروهی از فقیهان با اتکا به قاعده اضطرار، قاعده نفی عسر و حرج، اصل حلیت و اصل اباحه، با تغییر جنسیت موافقت نموده و گروهی دیگر، با استناد به حرمت تغییر جنس به‌دلیل تغییر خلقت خدا و تشبه به جنس مخالف، با این امر مخالفت کرده‌اند.
کتاب‌ها
فارسی
- تغییر جنسیت از دیدگاه فقهی، مبینا قمی، قم، انتشارات امتداد حکمت، ۱۴۰۳ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت و دوجنسیتی‌ها از نگاه فقه، علی‌اصغر ناظم‌زاده قمی، قم، بوستان کتاب، ۱۴۰۲ش.معرفی کتاب در سایت اجتهاد
- بررسی فقهی تغییر جنسیت، سید محمدرضا علم‌هدایی، تهران، میراث شرق، ۱۴۰۱ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- آثار فقهی و حقوقی تراجنسیت، رکسانا صفی صمغ‌آبادی، تهران، انتشارات سخنکده، ۱۴۰۰ش.
- فتواها و دیدگاه‌های مراجع و فقیهان شیعه درباره تغییر جنسیت، نجمه سادات حسینی، قم، انشارات امتداد حکمت، ۱۴۰۰ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت در حقوق ایران، محمدرضا بوربور و حسین زارعی، انتشارات صالحیان، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی تغییر جنسیت (در روابط زوجین با تاکید بر مصادیق خاص)، نجمه سادات حسینی، قم، انشارات امتداد حکمت، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت در فقه و حقوق موضوعه ایران، ماندانا یاسمی‌فر و پویا رستم‌پور، تهران، انتشارات آریا نقش، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت، طیبه خلقی، تهران، انتشارات واصف لاهیجی، ۱۳۹۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- ارث و تغییر جنسیت، محمد داودآبادی و مهشاد داودآبادی، انتشارات رزا، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی مفهوم فقهی و حقوقی تغییر جنسیت در حقوق ایران، احسان‌اله آگاه و مرتضی خوشدل، تهران، انتشارات صالحیان، ۱۳۹۷ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی و حقوقی جواز تغییر جنسیت، مهدیه محمدتقی‌زاده، تهران، انتشارات مجد، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت از منظر فقه و حقوق، اسماعیل حسینی ایجی، انتشارات برتراندیشان، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- آشنایی با تغییر جنسیت از دیدگاه حقوقی، فقهی، زیستی و روانشناسی، روح‌اله روح‌الهی، سمیرم، انتشارات سام آرام، ۱۳۹۵ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی تغییر جنسیت از دیدگاه اندیشمندان اسلامی و غربی (با نگاهی به آیات و روایات): محمدرضا روزبهانی و علیرضا کاوند بروجردی، انتشارات آوا، ۱۳۹۴ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- بررسی تغییر جنسیت در فقه و حقوق کیفری ایران، نصیبه ابراهیمی، انتشارات آریان قلم، ۱۳۹۳ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت با تأکید بر دیدگاه امام خمینی: محمدمهدی کریمی‌نیا، انتشارات عروج، ۱۳۹۱ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت از منظر فقه و حقوق، محمد مهدی کریمی‌نیا، قم، انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۳۸۹ش.
- تغییر جنسیت آری یا نه؟ (دروس حضرت آیت‌الله العظمی دوزدوزانی)، محسن دلیر، انتشارات آثار امین، ۱۳۸۸ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
عربی
- التحول الجنسی: دراسة فقهیة تبحث عن تغییر الجنس من ذکر لأنثی والعکس، مصطفی الامامی الاهوازی، قم، دارالتهذیب، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- الجوانب الفقهية المتعلقة بتغيير الجنس: دراسة فقهية مقارنة، بدیعة علی احمد، اسکندریه مصر، دار الفکر الجامعی، ۲۰۱۱م.
- تحدید الجنس و تغییره بین الحظر و المشروعیة: دراسة مقارنه، شوقی ابراهیم عبدالکریم علام، اسکندریه، مکتبة الوفاء القانونیه، ۲۰۱۱م.
- تثبیت الجنس و آثاره: دراسة مقارنة فی الفقه الإسلامی و القانون الوضعي: دراسة تحلیلیة فقهیة و قانونیة للجراحات الطبية الشائع تسمیتها تغییر الجنس، الشهابی إبراهیم الشرقاوی، مصر، دار الكتب القانونية، ۲۰۰۳م، کتاب در اصل پایان‌نامه دکتری در دانشگاه قاهره است.
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی تغییر جنسیت در فقه جزایی(مطالعه موردی ابواب حدود، قصاص و دیات)، محمدباقر محمدی لائینی و سید مجتبی حسین‌نژاد، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال هجدهم، شماره ۷۰، زمستان ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل دیدگاه فقه امامیه وعلم روانشناسی نسبت به تغییر جنسیت، منوچهر فانی و احمدرضا توکلی و محمدعلی حیدری، ماهنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، سال پنجم، شماره ۱۲، ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- پیامدهای تغییر جنسیت زوجین در مسائل قصاص و دیات، سید محمد حسینی، فصلنامه مطالعات اسلامی ایرانی خانواده، شماره ۴، سال ۱، تابستان ۱۴۰۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تبیین و بررسی مهریه و نفقه پس از تغییر جنسیت زوجین، حامد خانه کشی، فصلنامه رهیافت های نوین در مطالعات اسلامی، شماره ۲، سال ۲، بهار ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تأثیر تغییر جنسیت در روابط غیرمالی زوجین در حقوق خانوادۀ ایران، آلاسادات أفقه و اعظم خوش‌صورت موفق و منصوره زارعان، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده، دوره ۲۵، شماره ۷۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل انتقادی حکم جواز تغییر جنسیت در ترانس‌سکشوال‌ها، سید محمدمهدی احمدی و همکاران، فصلنامه فقه، ش۱۰۲، تابستان ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بازپژوهشی مبانی مشروعیت تغییر جنسیت با رویکرد قرآنی-روایی و آثار آن در آموزه‌های حقوق کیفری، حسین خورشیدی و محمدحسین شعبانی، فصلنامه پژوهش‌های اعتقادی-کلامی، ش۳۷، بهار ۱۳۹۹ش، مقاله را از اینجا ببینید
- تأثیر تغییر جنسیت دوجنسه ها بر پرداخت دیه از منظر فقه و حقوق، سوفیا دیوسالار مهاجر و بیت الله دیوسالار و فخرالله ملایی کندلوس، جامعه شناسی سیاسی ایران، شماره ۱، سال ۳، بهار ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی تقابل تغییر جنسیت از منظر فقه و حقوق، تورج کوهستانی نژاد و مجید خزاعی و میثم تارم، فصلنامه جامعه شناسی سیاسی ایران، شماره ۴، سال ۳، زمستان ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت؛ تحقیقی در تغییر جنسیت و حکم شرعی آن، مرتضی ترابی، دوفصلنامه مطالعات فقه امامیه، ش۱۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تأثیر تغییر جنسیت در مسئولیت کیفری پرداخت‌کنندگان دیه، صالح غفاری چراتی و سید ابراهیم قدسی و امین رادمان و میلاد شیخ الاسلامی، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، شماره ۲، سال ۱۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- آثار حقوقی تغییر جنسیت افراد دوجنسی، اسدالله امامی، فصلنامه دانشنامه های حقوقی، شماره ۴، پاییز ۱۳۹۸ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی تغییر جنسیت در فقه و حقوق، فهیمه ملک‌زاده و مهشید محمدی، نامه الهیات، ش۴۵، زمستان ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی تغییر جنسیت زنان از دیدگاه فقهی و حقوقی در ایران، محبوبه سادات موسوی مبارکه و اکرم نوایی لواسانی، فصلنامه پژوهشنامه زنان، ش۲۵، پاییز ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- آثار حقوقی تغییر جنسیت بر عقد نکاح در فقه اسلامی و نظام حقوقی کامن‌لا، محسن صفری و سید مهرداد امیر شاهکرمی، دوفصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی، ش ۱، دوره ۹، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش، مقاله را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت در نگاه فقه و قوانین ایران، غلامرضا عبدلی، فقه و تاریخ تمدن، ش۴، زمستان ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تأثیر تغییر جنسیت در ارث از دیدگاه مذاهب اسلامی و حقوق ایران، محمد داودآبادی و دیگران، شماره ۷، ۱۳۹۶ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت در حقوق ایران و فقه امامیه، حمزه اسفندیاری بیات و عقیل رنجبر، فصلنامه مطالعات علوم اسلامی انسانی، شماره ۹، سال ۳، بهار ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- احکام و آثار تغییر جنسیت از دیدگاه امام خمینی، محمدمهدی کریمی‌نیا، مطالعات اسلامی زنان و خانواده، شماره۴، بهار و تابستان ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- آثار تغییر جنسیت پس از عقد نکاح در حقوق ایران و فقه امامیه، محمد روشن و علیرضا ترابی زیارتگاهی، آموزه‌های حقوقی گواه، ش۳، پاییز و زمستان ۱۳۹۵ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تحلیل فقهی حقوقی نقش تغییر جنسیت در ماهیت و آثار عقد نکاح، رضاحسین گندمکار، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش۳، ۱۳۹۴ش. مقاله را از اینجا ببینید
- وضعیت تغییر جنسیت در حقوق ایران و نظام حقوقی کامن لا، امیر رضایی فومنی و سید محمدرضا آیتی، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، ش۱۴، پاییز و زمستان ۱۳۹۳ش، مقاله را از اینجا ببینید
- آثار تغییر جنسیت در جرایم و مجازات‌ها، رقیه عباس‌زاده و ابوالقاسم اسدی و محمدحسین گنجی، نشریه فقه و مبانی حقوق اسلامی، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ش، مقاله را از اینجا ببینید
- مبانی اخلاقی، فقهی و حقوقی تغییر جنسیت، سمانه عرب و رضا پازوکی و سید محمد اکرمی، اخلاق در علوم و فناوری، ش۴، ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- احکام تغییر جنسیت زوجین در فقه امامیه، احمد مرادخانی و زهرا معماریان، مطالعات فقهی و فلسفی، ش۱۶، زمستان ۱۳۹۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت از دیدگاه فقه اسلامى، جعفر سبحانى، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره ۶۹، سال ۱۸، بهار ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت و آثار فقهی-حقوقی آن بر روابط زوجین، علیرضا فصیحی‌زاده و سعید صناعی، دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده، ش۵۶، بهار و تابستان ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- نگاهی جرم‌شناختی به تأثیر تغییر جنسیت در کانون خانواده از منظر فقه و حقوق کیفری، محمود ابراهیمی و رحیم وکیل‌زاده، زن و مطالعات خانواده، ش۱۸، زمستان ۱۳۹۱ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی و حقوقی جواز تغییر جنسیت، عزت‌السادات میرخانی و مهدیه محمدتقی‌زاده، فصلنامه فقه پزشکی، ش۹ و ۱۰، زمستان ۱۳۹۰ش و بهار ۱۳۹۱ش، مقاله را از اینجا ببینید
- مسائل فقهی بیماران تغییر جنسیت یافته، محمدمهدی کریمی‌نیا، پژوهشنامه حقوق، ش۲، تابستان ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت و بررسی فقهی آن، کیومرث کلانتری درونکلا و نصیبه ابراهیمی، پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، ش۲۴، ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- وضعیت فقهی و حقوقی تغییر جنسیت، فخرالدین اصغری آقمشهدی، مطالعات حقوقی معاصر، ش۲، تابستان ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- جواز تغییر جنسیت و بررسی آثار وضعی و تکلیفی آن، محمد روشن، تحقیقات حقوقی، ش۵۳، بهار ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی حقوقی تأثیر تغییر جنسیت زوجین در عقد نکاح، محمد رحمتی، فصلنامه حقوق پزشکی، ش۱۹، زمستان ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- فضل‌الله و تغییر جنسیت از منظر قرآن، سید حسین هاشمی، پژوهش‌های قرآنی، ش۶۵ و ۶۶، تابستان ۱۳۹۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- تأثیر تغییر جنسیت بر ابقای نکاح، محمدمهدی کریمی‌نیا، مجله علمی-پژوهشی فقه پزشکی، دوره ۳، ش۵ و ۶، ۱۳۸۹ش، مقاله را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی و حقوقی تغییر جنسیت، داود نوجوان، مجله حقوق پزشکی، ش۹، تابستان ۱۳۸۸ش، مقاله را از اینجا ببینید
- احکام و آثار تغییر جنسیت(مقاله علمی وزارت علوم)، فخرالدین اصغری آق مشهدی، مدرس علوم انسانی-پژوهش های حقوق تطبیقی، شماره ۳، ۱۳۸۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی حقوقی در خصوص تغییر جنسیت با رویکردی بر نظر حضرت امام خمینی، سید محمد موسوی بجنوردی، فصلنامه متین، شماره ۳۶، ۱۳۸۶ش. مقاله را از اینجا ببینید
- آثار حقوقی تغییر جنسیت، علیرضا باریکلو، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، ش۳، ۱۳۸۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
عربی
- المسئولية الجنائية الناشئة عن عمليات التحول الجنسي، محمد أحمد المنشاوي، مجلة الجامعة الإسلامية للدراسات الشرعية والقانونیة، الجامعة الإسلامية غزه، مجلد ۳۰، شماره ۲، ۲۰۲۲م. لینک
- تغيير الجنس: دراسة فقهية قانونية مقارنة، هويدا مقبول الصديق أحمد، مجلة القلزم للدراسات الأمنية والاستراتيجية (سودان)، شماره ۸، ۲۰۲۲م. لینک دسترسی به مقاله
- التدخل الجراحي الطبي لإعادة تحديد الهوية الجنسية (gender) دراسة فقهية مقارنة، محمد سعد الدين عبد العزيز متولي، مجلة كلية الشريعة والقانون بتفهنا، مجلد ۲۵، شماره ۴، ۲۰۲۲م. لینک
- تغییر الجنس و إشكالاته الشرعیة و القانونیة، اعتدال عبدالباقي يوسف العضب، مجلة كلية القانون للعلوم القانونية والسياسية، جامعة البصرة، مجلد ۹، شماره ۳۴، ۲۰۲۰م، لینک
- التغییر الجنسی من منظور قانونی و شرعی، سعیدی محمد نجیب، المجلة الاکادیمیه للبحوث القانونیة و السیاسیة، جامعة عمار ثلیجی الأغواط، الجزایر، مجلد ۴، شماره ۲، ۲۰۲۰م، لینک
- حكم جراحة تغییر الجنس فی الفقه ال إسلامی، أحمد زکی، مجلة الدراسات الإسلامية، جامعة عمار ثلیجی الأغواط، الجزایر، مجلد ۸، ۲۰۲۰م، لینک.
- التحول الجنسي وأثره في الإرث بين الشريعة والقانون، عادل خالد عبدالکریم العنزی، مجلة الدراسات الاسلامیة والبحوث الاکادیمیه، تابستان ۲۰۲۰م، ش۹۹، لینک.
- التنظیم القانونی لعملیات تحویل الجنس فی دولة الامارات - دراسة مقارنة ببعض أحكام الشریعة الإسلامیة، منال مروان منجد، مجلة جامعة الشارقة للعلوم القانونية مجلد ۱۶، شماره ۲، ۲۰۱۹م،لینک.
- حكم تغییر الجنس و أثره فی عقد الزواج وفقا للنظام السعودی و القانون الكویتی: دراسة مقارنة، فهیم عبدالله عبدالعزیز، المجلة التونسیة للعلوم الاجتماعیة، مركز الدراسات و الابحاث الاقتصادیة و الاجتماعیة، مجلد ۵۳، شماره ۱۴۵، ۲۰۱۹م.
- التحول الجنسي وعقوبته في الفقه الإسلامي، کمال سید عبدالحلیم محمد نصر، مجلة الدراسات العربیه، تابستان و پاییز ۲۰۱۸م، ش۳۸، لینک.
- التغییر الجنسی بین التطور العلمی و الاجتهاد، زکیة حمیدو تشوار، المجلة المتوسطیة للقانون و الاقتصاد، جامعة أبوبكر بلقايد تلمسان، الجزایر، مجلد ۳، شماره ۲، ۲۰۱۸م. لینک
- التحول الجنسي بين الفقه والطب والقانون، انس عبدالفتاح ابوشادی، الدرایه، ۲۰۱۶م، ش۱۶، لینک.
- حکم تغییر الجنس لمریض الترانسکس فی الفقه والقانون والطب، سلمان جابر عثمان المجلهم، مجلة الدراسات العربیه، تابستان و پاییز ۲۰۱۷م، لینک.
- الأحكام الإسلامیة فی میدان تغییر الجنس و الإستنساخ البشری، جيلالی تشوار، المجلة الجزائریة، جامعة بن یوسف ین خده، مجلد ۳۵، شماره ۴، ۱۹۹۸م، لینک.
- تغییر الجنس دراسة فقهیة قانونیة مقارنة، أحمد هویدا مقبول الصدیق، مجلة القلزم للدراسات الأمنیة و الاستراتیجیة، شماره ۱۴، بی‌تا،لینک.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- مطالعه تطبیقی وضعیت حقوقی تغییر جنسیت در فقه اسلامی وحقوق عراق، مهند ناجی ابراهیم ابراهیم، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق، دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۴۰۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- سیر تطور اندیشه های فقهی و حقوقی تغییر جنسیت و پیامدهای آن در میان خانواده و جامعه، محمدجواد رضایی، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- آثار تغییر جنسیت در حقوق کیفری ایران، کارشناسی ارشد، زینب روانبخش، موسسه آموزش عالی ادیب - مازندران گروه حقوق، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تطبیقات قاعده لاحرج در موضوعات نوین پزشکی (آتانازی، باروری غیر طبیعی، تغییر جنسیت و سقط جنین)، داراب سلاجقه، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی فقه - مدرسه عالی فقه تخصصی، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تأثیر تغییر جنسیت در حقوق و تکالیف زوجین، زهرا فرهادی سرتنگی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، ۱۳۹۸ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی تغییر جنسیت در روابط زوجین با تأکید بر مصادیق خاص، نجمه سادات حسینی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی هدی، ۱۳۹۸ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی تطبیقی آثار حقوقی تغییر جنسیت در حقوق ایران و آمریکا، زینب شکری مهماندوست علیا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مشروعیت تغییر جنسیت در نظام‌های حقوقی ایران، مالزی و هلند، ریحانه جلال‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- اثر تغییر جنسیت بر نفقه و مهریه در فقه و حقوق ایران، مهرداد موسی‌پور لفوت، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر انزلی، ۱۳۹۷ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی تغییر جنسیت بر رابطه زوجیت، معصومه شفیعی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس، ۱۳۹۶ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- حقوق و تکالیف دوجنسه‌های متأهل (خنثی ظاهر) بعد از عمل جراحی، ملیحه صائمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهشهر، ۱۳۹۶ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- آثار حقوقی تغییر جنسیت ترا جنسی‌ها در نظام حقوقی ایران مطالعه موردی، نکاح، ارث، نفقه، مهریه، مهدی پورورهرام، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد صفاشهر، ۱۳۹۶ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- آثار تغییر جنسیت پس از عقد نکاح در حقوق ایران و فقه امامیه، علیرضا ترابی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۹۶ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی هویت و تجارت زیسته در افراد مایل به تغییر جنسیت، سمیه اکبری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۹۶ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- حقوق حاکم بر تغییر جنسیت واقلیت های تراجنسی در نظام کیفری ایران، بهاره سادات حسینی، کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت،پیامدها،آثار فقهی‌وحقوقی مترتب بر آن، رضا افرامن، کارشناسی ارشد، دانشکده مدیریت و حسابداری و اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تأثیر تغییر جنسیت بر بقای نکاح از منظر فقه و حقوق ایران، شبنم همیشه‌بهار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خوارزمی، ۱۳۹۵ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مقایسه تطبیقی تأثیر تغییر جنسیت بر مجازات‌ها در فقه و قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ش، صغری داداری گشتی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی بندر انزلی، دانشکده حقوق، ۱۳۹۵ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت در حقوق ایران با نگاهی به نظریات فقهای معاصر، سیده بتول هاشمی، مؤسسه آموزش عالی اشراق، ۱۳۹۵ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- وضعیت حقوقی حقوق و تکالیف زوجین در صورت تغییر جنسیت یکی از آن ها، فروغ ذاکری زیارتی، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت انسان و آثار حقوقی آن، سیده مریم حسینی، دانشگاه علامه محدث نوری، ۱۳۹۴ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- آثار و احکام تغییر جنسیت در ادوار مختلف و تطبیق آن با مباحث جدید، رؤیا جلالی سرج، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، ۱۳۹۳ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی تغییر جنسیت و آثار مترتب بر آن، شهرزاد عباسلو، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنر کرمان، ۱۳۹۳ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- احکام و آثار تغییر جنسیت نزد مذاهب خمسه، سیده راضیه اسماعیلی طالشی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا(س)، ۱۳۹۲ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی مسئله تغییر جنسیت، عمار رحیمی گلشانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، ۱۳۹۱ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- آثار تغییر جنسیت در روابط مالی زوجین و والدین با فرزندان، سمیه آقاعلی‌خانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مرکز پیام نور تهران، ۱۳۹۱ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- وضعیت حقوقی اشخاص تغییر جنسیت داده، عزیزه غریب، دانشگاه علامه طباطبایی، ۱۳۹۰ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت و احکام آن از دیدگاه مذاهب خمسه، زینب عباسی‌زاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، ۱۳۹۰ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی و حقوقی فتوای امام خمینی مبنی بر جواز تغییر جنسیت، نرگس جزینی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، ۱۳۸۹ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- تغییر جنسیت و احکام آن از دیدگاه فقه اسلام، رقیه عباس‌زاده، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران اهواز، ۱۳۸۹ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- بررسی فقهی حقوقی تغییر جنسیت در ایران با رویکردی بر نظریه امام خمینی، نگار نجفی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم، ۱۳۸۹ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- وضعیت حقوقی خنثی در حقوق ایران و فقه امامیه، فرزانه میرعبداللهی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، ۱۳۸۸ش، اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
عربی
- حقوق المتحولین جنسیاً فی مالیزیا: دراسة فقهیة تحلیلیة مقاصدیه، فرحان بن همسادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، الجامعة الاسلامیة العالمیة مالیزیا، مارس ۲۰۲۰م، لینک.
- تغییر الجنس و أثره في القانون المدني و الفقه الإسلامي، أنس محمد إبراهیم بشار، پایان‌نامه دکتری، کلیة الحقوق، جامعة المنصورة، مصر، ۲۰۰۳م. لینک
- تثبیت الجنس و آثاره: دراسة مقارنة فی الفقه الإسلامی و القانون الوضعي: دراسة تحلیلیة فقهیة و قانونیة للجراحات الطبية الشائع تسمیتها تغییر الجنس، الشهابی إبراهیم الشرقاوی، پایان‌نامه دکتری، جامعة القاهره، ۲۰۰۲م، پایان‌نامه در سال ۲۰۰۳م در قالب کتاب به چاپ رسیده است.