جریمه دیرکرد اقساط وام (منابع مطالعاتی): تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۰۱

جریمه دیرکرد اقساط وام از قوانین بازدارنده بانکی است که برای جبران خسارات ناشی از دیرکرد در بازپرداخت اقساط وام‌ها اجرا می‌شود. از نظر مشهور فقها، اخذ جریمه تأخیر مشروع نیست و در حقیقت یکی از اقسام ربای جاهلی است. در مقابل، سید موسی شبیری زنجانی اخذ این نوع جریمه را در ضمن قراردادی مستقل و ناصر مکارم شیرازی در شرایطی جایز می‌دانند. موافقان جواز اخذ جریمه دیرکرد، عموماً بر ادلّه‌ای همچون «شرطِ ضمن عقد بودن این شیوه»، «از باب تعزیر مالی بودن»، «قابل تأدیه بودن خسارات» و «اتلاف به تسبیب بودن این نوع دیرکردها» تکیه کرده‌اند و گفته‌اند که بایستی به حاکم شرع پرداخت شود.

پرسش‌هایی که عموماً در پژوهش‌های فقهی حول موضوع «جریمه دیرکرد اقساط» بررسی شده، عبارتند از: آیا دیرکرد اقساط را بایستی از جهت تخلف و تعزیر بررسی کرد، یا زمینه اصلی این موضوع در مباحث ربا و صورت‌های غیرشرعی معامله است؟ در صورتی که مسئله ربا زمینه اصلی بحث را تشکیل دهد، آیا خسارات ناشی از تأخیر در پرداخت به‌لحاظ فقهی قابل مطالبه است؟ چنانچه مطالبه نقدی جبران خسارت قابل اجرا نباشد، این امر موجب تعطیلی یا اخلال در نظام اقتصادی مسلمانان نخواهد شد؟ از طرف دیگر اگر امکان اخذ جریمه به‌لحاظ شرعی وجود داشته باشد، لازمه اجرای موفق جریمه تأخیر در کشورهای اسلامی نیاز به وجود نوعی وفاق در میان فقهیان دارد یا با حکم حاکم شرع یا حتی یک فقیه این اتفاق ممکن خواهد بود؟ اگر این جریمه از باب تعزیر باشد، بایستی به حاکم شرع پرداخت شود یا خود بانک؟ در چه صورتی قراردادهای مربوط به جریمه تأخیر غیر ربوی خواهند بود؟

منابعی که در این مقاله جمع‌آوری شده‌اند به این پرسش‌ها و دیگر مسائل مرتبط با این موضوع می‌پردازند.

کتاب‌ها

فارسی

ربای قرضی در نظام بانکی جمهوری اسلامی ایران، مهدی خطیبی و مجید رضایی دوانی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۴۰۳ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
بررسی فقهی حقوقی مطالبات معوق بانکی، فرشید رجبی و علی‌اکبر ایزدی‌فرد، تهران، انتشارات آموزشی و پژوهشی بوعلی، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسی فقهی و حقوقی جریمه تاخیر، محمدرضا مالک، قم، رسم وفا، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسی فقهی و حقوقی خسارت دیرکرد، محمد محسنی و نرجس قاسم‌زاده، تهران، جالیز، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسی فقهی کارمزد و دیرکرد در نظام بانکداری اسلامی، محمدآصف تقوی، قم، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
جریمه دیرکرد بانک‌ها در نظام حقوقی ایران، علی زکیخانی، تهران، سرافرازان البرز، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

غرامة التأخير في العقد الإداري دراسة مقارنة، شلعان بن راجح بن عبد الله بن شلعان. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

مقاله‌ها

فارسی

مبانی فقهی مشروعیت اخذ جریمه دیرکرد بانکی، امیرحسین علی‌خانی و علیرضا علی‌خانی و مهرداد نوری، همایش پژوهش های مدیریت و علوم انسانی در ایران مجموعه مقالات پانزدهمین کنفرانس بین المللی پژوهش های مدیریت و علوم انسانی در ایران رتبه بین المللی، اسفند ۱۴۰۲ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
نقدی بر حرمت اخذ جریمه دیرکرد وام، حسن ربانی، سید محمدصادق موسوی، فصلنامه مجله حقوقی، شماره ۳، دوره ۷، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسی فقهی و حقوقی شرایط اخذ دیر کرد در مطالبات معوّق بانکی، فرشید رجبی و علی اکبر ایزدی فرد و علی اکبر جهانی، دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، پاییز و زمستان ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسی ابعاد اقتصادی فقهی جریمه دیرکرد در نظام بانکی، محمدرضا یوسفی، دوفصلنامه مطالعات فقه معاصر، شماره ۵، دوره ۳، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
امکان‌سنجی تعزیر مالی مدیون مماطل در نظام بانکداری اسلامی، سید امراله حسینی، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش ۶۹، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
جریمه دیرکرد وام‌های بانکی؛ حرمت یا حلیت، سید جابر موسوی راد، فصلنامه فقه اهل بیت، ۱۳۹۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
خلأ قانونی مطالبه‌های غیرجاری در قانون عملیات بانکی بدون ربا، سیدعباس موسویان، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره ۵۲، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
فقه بانکی: چالش فقهی تاخیر بازپرداخت دیون / بررسی ماهیت جریمه دیرکرد و دیدگاه های فقهی پیرامون آن، فرشته ملاکریمی، فصلنامه تازه‌‌های اقتصاد، شماره ۱۳۶، تابستان ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
ماهیت فقهی – حقوقی استمهال معوقات بانکی، مصطفی السان و محمد نوروزیان، پژوهشنامه میان رشته‌ای فقهی (پژوهشنامه فقهی سابق)، شماره یک، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسی مبانی دریافت جریمه دیرکرد و خسارت تأخیر تأدیه در نظام بانکی، فرشته ملاکریمی خوزانی، فصلنامه تازه های اقتصاد، ویژه نامه بانکداری اسلامی، شهریور ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسی فقهی- حقوقی جریمه دیرکرد، مجید خزاعی، مطالعات قرآنی (فدک، فصلنامه دین پژوهی و کتابشناسی قرآنی)، شماره ۴، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
خسارت دیر کرد از منظر فقهی، سید مسلم حسینی ادیانی و علی مظهر قراملکی، مقالات و بررسی‌ها، شماره ۸۶، ۱۳۸۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
راه حل جریمه تأخیر، سید صادق طباطبایی‌نژاد. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسی فقهی – حقوقی جریمه تأخیر بانک‌ها، مجید رضایی. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
خسارت تأخیر تأدیهٔ وجه نقد، سید حسن وحدتی شبیری. مقاله را از اینجا ببینید

عربی

مدی جواز الشرط الجزائی عند تعثر سداد الدّین: دراسة فقهیة تطبیقیة علی البنوک التشارکیة فی ترکیا، خالد دیرشوی و اشرف محمود، مجله اقتصاد اسلامی، ۲۰۲۲م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مشکلة الدیون المتعثرة فی المصارف الإسلامیة، برلنت سیلغروفا، مجلة کلیة الشریعة والقانون، جامعة العلوم الإسلامیة العالمیة، الأردن، شماره ۲۳، ۲۰۲۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عقوبة المدین المماطل مالیا دراسة فقهیة مقارنة، مدحت عبدالعزیز عبدالحکم عبد الحمید، مجلة قطاع الشریعه و القانون، شماره ۱۱، ۲۰۱۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
الغرامة التأخیریة فی العقود الإداریة، هشام محمد فریجة، الجزائر، جامعة المسیلة، ۲۰۱۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
إدارﺓ الدیون المتعثرﺓ فی البنوک الاسلامیة، نهلة قاصدی و عبدالحفیظ بن ساسی، المجله الجزائریة للتمنیه الاقتصادیة، الجزایر، شماره ۶، ۲۰۱۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
طرق معاجلة الدیون المتعثرة من المرابحة الإسلامیة فی المصارف اللیبیة فی ضوء الفقه الإسلامی، عبدالعزیز جمعه المبروک المبروک، مجلة اصول الشریعة للابحاث التخصصیة، مالزی، شماره ۲، ۲۰۱۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
غرامة التأخیر فی عقد المقاولة فی الشریعة والقانون، سلیمان الخلف بن خلف الحمیَّد، مجلة الجامعة العراقیة، المجلد ۳۲، العدد ۱، ۲۰۱۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
حکم غرامة التأخیر فی وفاء الدین فی الفقه الإسلامی، محمد الهام، اندونزی، جامعه محمدیه مکسر، ۱۴۴۰ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
الشرط الجزائی فی القروض المالیة، نائفه خمیس العنزی، المجلة العلمیة لکلیة أصول الدین والدعوة بالزقازیق، جامعة الأزهر، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
أحکام الشروط المستحدثه فی عقود المعاملات المالیة: دراسة تاصیلیة، عبدالسلام اسماعیل اوناغنن، مالزی، جامعة الاسلامیة العالمیة، ۲۰۰۵م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
الالتزمات الآجلة فی عقود الموسسات المالیه و التمویلیة، الیاس دردور، تونس، جامعة الزیتونة. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
المؤیدات الشرعیة لحمل المدین المماطل علی الوفاء وبطلان الحکم بالتعویض المالی عن ضرر المماطلة، نزیه کمال حماد، المکه، جامعة ام القری، ۱۴۰۵ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
الشرط الجزائي في الديون دراسة فقهية مقارنة، علي محمد الحسين الصوا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

پایان‌نامه‌ها

فارسی

ماهیت و مشروعیت جریمه بانکی در نظام حقوقی ایران، مهدی شریف، کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، موسسه آموزش عالی علامه فیض کاشانی، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
تحلیل جریمه تاخیر از دریچه فقه مقارن، عاطفه کلاته میمری، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
تحلیل فقهی ـ اقتصادی روشهای کنترل وکاهش مطالبات در بانکداری اسلامی، سعید کریمی، دکتری تخصصی، دانشگاه عدالت، گروه علوم اقتصادی، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
چالش های فقهی - حقوقی امهال معوقات بانکی و راه حل آن ها، زهره سادات باقری، کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، ۱۳۹۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسی وجاهت شرعی و قانونی جریمه بانکی، صفیه شجاعی آرانی، کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی علامه فیض کاشانی، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسي فقهي کارمزد و ديرکرد، محمدآصف تقوی، پایان‌نامه حوزوی، قم، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، جامعة المصطفی العالمیة، مدرسه عالی فقه و اصول، ۱۳۹۴ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
بررسی مشروعیت اخذ جریمه دیرکرد در عقود مبادله ای و مشارکتی در نظام بانکی کشور، فرشته ملاکریمی خوزانی، کارشناسی ارشد، پردیس فارابی، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

غرامة التأخير على المدين الموسر في المصارف الإسلامية القطرية دراسة تأصيلية تطبيقية، سعید محمد عزیز بردن، کلیه الشریعة الاسلامیة، ۲۰۱۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
الشرط الجزائي و أثره علی المتعاقدين(دراسة مقارنة بین القانون المدني الليبي و الشریعة الاسلامية)، ارمجد ارحومة محمد الخویلدی، اندونزی، جامعة مولانا مالک ابراهیم الاسلامیة الحکومیة، ۲۰۱۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
المماطلة في سداد الديون لدى المصارف إلاسلامية و عالجها، جمعة محمد عبدالسلام المغيربي، مراکش، جامعة الزاویة، ۱۴۴۱ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نظام القانوني لغرامة التأخير في إطار تنفيذ العقود الإدارية(دراسة مقارنة)، علیاء علی القحطانی، قطر، جامعة قطر، ۱۴۴۱ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
الشرط الجزائي في الفقه الإسلامي وتطبيقاته في العقود المعاصرة، محمد طه حميدي، الجزائر، جامعة الشهيد حمه لخضر، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
نظرية الشرط الجزائي بين الفقه والقانون، جواد محمود أحمد بحر، فلسطین، جامعة الخلیل، ۲۰۰۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
الشرط الجزائي و تطبيقاته المعاصرة، علي أحمد السالوس، قطر، جامعه قطر. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
غرامة التأخير أحكامها الفقهية و آثارها الاقتصادية، خالد صالحی، الجزائر، جامعة الشهيد حمو لخضر. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
الشرط الجزائی و اثره فی العقود المعاصرة، محمد بن عبدالعزیز بن سعد الیمنی، ۱۴۲۵ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

منابع دیگر

فارسی

اشکال در اخذ تأخیر دیرکرد است نه محل مصرف آن/ آن چه به مراجع تقلید نسبت می‌دهند، خلاف واقع است، مصاحبه با احمدعلی یوسفی، شبکه اجتهاد، ۱۳۹۸ش. از اینجا ببینید
جریمه دیرکرد در نظام بانکی، مرتضی اصفهانی، اجتهاد، ۱۳۹۵ش. از اینجا ببینید
جریمه دیر کرد علامت سوالی در بانکداری اسلامی، سید عباس موسویان، گفتگو و مصاحبه، تازه‌های اقتصاد، شماره ۱۳۶، ۱۳۹۱ش. از اینجا ببینید
بررسی مبانی دریافت جریمه دیرکرد و خسارت تأخیر تأدیه در نظام بانکی، فرشته ملاکریمی خوزانی، تازه‌های اقتصاد شهریور ۱۳۹۰ ویژه نامه بانکداری اسلامی. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
احکام جریمه دیرکرد، انجمن مالی اسلامی. از اینجا ببینید
چالش فقهی تاخیر بازپرداخت دیون(بررسی ماهیت جریمه دیرکرد و دیدگاههای فقهی پیرامون آن)، فرشته ملاکریمی خوزانی. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

عربی

الشرط الجزائي. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عقـوبة المدين المماطل في أداء الدين، عبدالعزیز بایندر، حبل الله. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر

@@ خط ۷۷: / خط ۷۷: @@
 # جریمه دیرکرد در نظام بانکی، مرتضی اصفهانی، اجتهاد، ۱۳۹۵ش. [http://ijtihadnet.ir/جريمه-ديركرد-در-نظام-بانكي/ از اینجا ببینید]
 # جریمه دیر کرد علامت سوالی در بانکداری اسلامی، سید عباس موسویان، گفتگو و مصاحبه، تازه‌های اقتصاد، شماره ۱۳۶، ۱۳۹۱ش. [http://t-e.mbri.ac.ir/userfiles/file/136/files/45-jarime%20dirkard.pdf از اینجا ببینید]
-# بررسی مبانی دریافت جریمه دیرکرد و خسارت تأخیر تأدیه در نظام بانکی، فرشته ملاکریمی خوزانی، تازه‌های اقتصاد شهریور ۱۳۹۰ ویژه نامه بانکداری اسلامی. [http://ensani.ir/file/download/article/20120504171238-9021-97.pdf از اینجا ببینید]
+# بررسی مبانی دریافت جریمه دیرکرد و خسارت تأخیر تأدیه در نظام بانکی، فرشته ملاکریمی خوزانی، تازه‌های اقتصاد شهریور ۱۳۹۰ ویژه نامه بانکداری اسلامی. [https://digilib.feqhemoaser.com/persian-articles/%d8%a8%d8%b1%d8%b1%d8%b3%db%8c-%d9%85%d8%a8%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%af%d8%b1%db%8c%d8%a7%d9%81%d8%aa-%d8%ac%d8%b1%db%8c%d9%85%d9%87-%d8%af%db%8c%d8%b1%da%a9%d8%b1%d8%af-%d9%88-%d8%ae%d8%b3%d8%a7%d8%b1/ کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر]
 # احکام جریمه دیرکرد، انجمن مالی اسلامی. [https://iaif.ir/index.php/fa/pajoohesh/feghh0/esteftaat/item/4252-jarimedirkard از اینجا ببینید]
-# چالش فقهی تاخیر بازپرداخت دیون(بررسی ماهیت جریمه دیرکرد و دیدگاههای فقهی پیرامون آن)، فرشته ملاکریمی خوزانی. [http://t-e.mbri.ac.ir/userfiles/file/136/files/38-chalesh%20feghhi%20takhir.pdf از اینجا ببینید]
+# چالش فقهی تاخیر بازپرداخت دیون(بررسی ماهیت جریمه دیرکرد و دیدگاههای فقهی پیرامون آن)، فرشته ملاکریمی خوزانی. [https://digilib.feqhemoaser.com/persian-articles/%d9%81%d9%82%d9%87-%d8%a8%d8%a7%d9%86%da%a9%db%8c-%da%86%d8%a7%d9%84%d8%b4-%d9%81%d9%82%d9%87%db%8c-%d8%aa%d8%a7%d8%ae%db%8c%d8%b1-%d8%a8%d8%a7%d8%b2%d9%be%d8%b1%d8%af%d8%a7%d8%ae%d8%aa-%d8%af%db%8c/ کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر]
 ===عربی===
-# الشرط الجزائي. [https://erej.org/الشرط-الجزائي/ از اینجا ببینید]
+# الشرط الجزائي. [https://digilib.feqhemoaser.com/nr/%d8%a7%d9%84%d8%b4%d8%b1%d8%b7-%d8%a7%d9%84%d8%ac%d8%b2%d8%a7%d8%a6%d9%8a/ کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر]
-# عقـوبة المدين المماطل في أداء الدين، عبدالعزیز بایندر، حبل الله. [https://www.hablullah.com/?p=1159 از اینجا ببینید]
+# عقـوبة المدين المماطل في أداء الدين، عبدالعزیز بایندر، حبل الله. [https://digilib.feqhemoaser.com/nr/%d8%b9%d9%82%d9%80%d9%88%d8%a8%d8%a9-%d8%a7%d9%84%d9%85%d8%af%d9%8a%d9%86-%d8%a7%d9%84%d9%85%d9%85%d8%a7%d8%b7%d9%84-%d9%81%d9%8a-%d8%a3%d8%af%d8%a7%d8%a1-%d8%a7%d9%84%d8%af%d9%8a%d9%86/ کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر]