آزمایش پزشکی بر روی انسان (منابع مطالعاتی)
آزمایش پزشکی بر روی بدن انسان، برای اکتشاف علمی یا کشف درمان بیماری انجام می‌شود. از دیدگاه فقه اسلامی، بر هر مسلمان واجب است خود را از خطرات جانی حفظ کند؛ ولی آزمایش‌های پزشکی ممکن است جان انسان را در معرض خطر قرار دهد.
با توجه به لزوم پیشرفت علم پزشکی که مستلزم آزمایش بر روی بدن انسان‌ها است چند پرسش پیش روی فقیهان مطرح است: از دیدگاه فقه، آزمایش‌هایی که صرفاً به‌قصد درمان بیماری‌های سریع الانتشار باید بر روی انسان انجام شود چه حکمی دارد؟ اگر این آزمایش‌ها بر روی حیوان نیز قابل انجام باشد آیا می‌توان بر انسان نیز آزمایش کرد؟ آیا در جواز اجرای این آزمایش‌ها بین انسان کافر و مسلمان تفاوت وجود دارد؟ رابطه اصل کرامت ذاتی انسان و تفاوتی که در فقه اسلامی بین انسان مسلمان و کافر در زمینه این آزمایش‌ها وجود دارد، چگونه است؟ آیا رضایت فرد برای نمونه آزمایش شدن شرط است؟ رابطه حفظ نفس به عنوان یک مسئله مهم در فقه اسلامی با حکم به عدم جواز آزمایش‌های پزشکی چیست؟ با توجه به تأکید دین بر دانش آموزی، آیا آزمایش‌های پزشکیِ صرفاً علمی که فقط بر روی انسان قابل اجرا است، جایز است؟
مشهور فقیهان تا زمانی که غیرمسلمان برای انجام این آزمایش‌ها وجود داشته باشد به مسلمان اجازه این کار را نمی‌دهند. از فقیهان معاصر ناصر مکارم شیرازی در جواب استفتائی درباره شخصی که یقین به خطر جانی داشتن این آزمایش‌ها دارد، حکم به عدم جواز کرده است؛ مگر در صورتی که ضرورت است (مثلاً هنگامی که نجات جان مسلمان متوقف به این آزمایش باشد) یا احتمال ضرر ضعیف باشد.
کتاب‌ها
عربی
- مدی مشروعیة اجراء التجارب علی الانسان، حلمی عبدالحکیم الفقی، الوفاء القانونیة، مصر، الاسکندریة، ۲۰۱۸م.
- التجارب الطبیة علي الانسان: دراسة فقهية، عبدالرحمان عبدالعزيز العثمان، دارالميمان، رياض، ۲۰۱۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- احکام التجارب الطبیة علي الانسان، بلحاج العربي، دار الثقافة، اردن، ۲۰۱۲م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه الصیدلي المسلم (فصل هشتم این کتاب به بررسی آزمایش‌های دارویی بر انسان پرداخته است)، خالد ابوزید الطماوي، دارالصمیعي، ریاض، ۲۰۰۷م.
- التجارب الطبية والعلمية وحرمة الكيان الجسدي للانسان، محمد عيد الغريب، دارالنهضة العربية، ۱۹۰۵م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- ارزیابی فقهی انجام تحقیقات پزشکی بر روی انسان و حیوان، میثم خزائی، فصلنامه فقه پزشکی، دوره ۹، شماره ۳۳–۳۲، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- ضوابط إجراء التجارب الطبية على جسم الإنسان من منظور الشريعة الإسلامية، عمار يوسف و بوساق نبيل، مجلة البصائر للدراسات القانونية والاقتصادية، المجلد ۲، العدد ۲، ۲۰۲۲م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- التجارب الطبية والعلمية على جسم الإنسان دراسة شرعية قانونية، عمادالدين بركات و محمدرضا حمادي، المجلة الجزائریة للعلوم القانونیة و السیاسیة، المجلد ۵۷، العدد ۵، ۲۰۲۰م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مدى مشروعية التجارب الطبية العلمية على الاجنة المجهضة في الفقه الاسلامي و القانون الوضعي، يوسف بوشي، مجلة كلية القانون الكويتية العالمية، السنة ۸، العدد ۲، العدد التسلسلي ۳۰، ۲۰۲۰م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- التجارب الطبية على الإنسان بين ضرورة التقدم الطبي و حرمة الجسم البشري: رؤية فقهية طبية معاصرة، أحمد محمد لطفي أحمد، مجلة الحقوق، المجلد۱۳، العدد۲، ۲۰۱۶م.
- التجارب الطبية بين القانون و الشريعة الإسلامية، حياة خنتر، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- احكام وضوابط التجارب الطبية على الانسان، زین میلوي، مجلة جامعة تکریت للحقوق، السنة ۸، المجلد ۵، العدد ۳۰، ۲۰۱۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ضوابط مشروعيـة التجارب الطبية على جسم الإنسان و أثرها على المسؤولية المدنية، خالد بن النوي، کارشناسی ارشد، جامعة سطیف، کلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، ۲۰۱۳م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- التجارب الطبية علي الأجنة الآدمية المجهضة بين الشريعة الإسلامية والقانون (قانون المملکة العربية السعودية أنموذجا)، مجلة کلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات بالإسکندرية، المجلد ۲۷، العدد ۴، ۲۰۱۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ضوابط التجارب الطبیة علی الانسان بین مواثیق حقوق الانسان و احکام الفقه الاسلامي، مهداوي عبدالقادر، جامعة ورقلة، كلية الحقوق والعلوم السياسية، الجزایر، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- التجارب الطبية غير العلاجية و أثرها على الحق في السلامة الصحية في ظل جائحة كوفيد۱۹، ربح سلیمان خلیفة، جامعة کرکوک، کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اجراء التجارب الطبیة علی اجزاء مستخرجة من الانسان بین الفقه الاسلامي و القانون الوضعي، ابتسام عیسی محمود السامراني، کلیة الامام الاعظم. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مضمون التجارب العلمیة و الطبیة و الضوابط الاخلاقیة و القانونیة لاجرائها علی الانسان، جامعة سیدي بلعباس، الجزایر.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- محافظت کیفری از بدن انسان در آزمایش‌های پزشکی نوین، محمود علی هاشم السرحان، کارشناسی ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، مؤسسه آموزش عالی علوم و معارف، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- مبانی فقهی، حقوقی و اخلاقی مطالعات انسانی و کارآزمایی‌های بالینی، رامین هاشم‌پور، کارشناسی ارشد، مؤسسه آموزش عالی ارشاد دماوند، گروه حقوق، ۱۴۰۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
عربی
- التجارب الطبية على جسم الإنسان في الفقه الإسلاميو القانون الجزائري المعدلة، جوبر خولة و بوطبیق مریم، کارشناسی ارشد، جامعة محمد بوصیف، کلیة العلوم الانسانیة و الاجتماعیة، المسیلة، الجزایر، ۲۰۲۰م. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- حدود مشروعية التجارب الطبية على الكيان البشري و أثرها على المسؤولية المدنية للطبيب، عیسى عبدي أسماء، جامعة عبد الحمید بن بایدس، مستغانم، كلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، الجزایر، ۲۰۱۶م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- المسئولیة الجزائیة عن التجارب الطبیة، عبدالحکیم دهماني و مصطفی موانه، ۲۰۱۳م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ضوابط مشروعية التجارب الطبية على جسم الانسان و اثرها على المسؤولية المدنية، خالد بن النوي، جامعة سطیف، کلیة الحقوق و العلوم السیاسیة، قسم الحقوق، الجزایر، ۲۰۱۳م. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- التجارب العلمية على جسم الانسان دراسة فقهية مقارنة، ناريمان محمد وفيق أبو مطر، کارشناسی ارشد، الجامعة الإسلامية، کلیة الشریعة و القانون، غزة، ۲۰۱۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حكم إجراء التجارب الطبية على جسم الإنسان في الشريعة و النظام السعودي، عبدالمجيد بن علي بن ثائب العمري، الجامعة الاسلامية، السعودیة، ۲۰۰۹م. پایان‌نامه را از اینجا بخوانید.
- أحكام التجارب الطبية على الحيوان و الإنسان دراسة فقهية مقارنة، عبدالإله بن مزروع بن عبد الله المزروع، کارشناسی ارشد، جامعة الملک سعود، کلیة التربیة، قسم الدراسات الشرعیة، ۲۰۰۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حكم اجراء التجارب الطبية العلاجية على الإنسان و الحيوان، عفاف عطية كامل معابرة، کارشناسی ارشد، جامعة الیرموک، کلیة الشریعة و الدراسات الاسلامیة، سوریا، ۲۰۰۲م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
سایر منایع
- اعتبار آزمایش‌های پزشکی، درس خارج فقه محمد قائنی، ۱۳۹۹ش. از اینجا ببینید