۵٬۲۴۶
ویرایش
تنبیه الامة و تنزیه الملة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
==معرفی اجمالی== | ==معرفی اجمالی== | ||
نام کامل این کتاب «تنبیه الامة و تنزیه الملة فی لزوم مشروطیة (دستوریة) الدولة المنتخبة لتقلیل الظلم علی افراد الامة و ترقیة المجتمع» است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۴۰</ref> این کتاب رساله‌‌ای سیاسی است که توسط میرزا محمدحسین نائینی در دفاع از حکومت انتخابی و مخالفت با سلطنت مطلقه و حکومت استبدادی در ربیع‌الاول ۱۳۲۷ق (پس از استبداد صغیر) نوشته شد و در همان سال در بغداد به چاپ رسید.<ref>فیرحی، داوود، آستانه تجدد، ۱۳۹۴ش، ص۱۴.</ref> | |||
نائینی هدف از نگارش این کتاب را تنبیه امت به ضروریات شریعت و مبرا کردن ساحت دین (ملت) از زندقه و الحاد و بدعت (ظلم و استبداد) بیان می‌کرد.<ref>نائینی، تنبیه الامه، ۱۳۸۲ش، ص۳۳.</ref> | |||
=== اهمیت و جایگاه کتاب=== | === اهمیت و جایگاه کتاب=== | ||
تنبیه الامه شهرت زیادی در ادبیات مذهبی و سیاسی شیعه و ایران معاصر دارد. این رساله از درون منازعات فقهی در زمان نهضت مشروطه در ایران سر برآورد و با تأیید رهبران مذهبی شیعه از جمله آخوند خراسانی{{یادداشت|آخوند خراسانی آن را اجل از تمجید و سزاوار تعلیم دانسته؛ چراکه ماخوذ از اصول شریعت محقه است.(نائینی، مقدمه تنبیه الامه، ۱۳۸۲ش، ص۳۳.)}} و ملا عبدالله مازندرانی{{یادداشت|کتاب تنبیه الامه را به دلیل ماخوذ بودن تمام اصول و مبانی سیاست از دین قویم اسلام مورد اعتماد می‌دانست. (نائینی، مقدمه تنبیه الامه، ۱۳۸۲ش، ص۳۴)}} به محور اصلی در تبیین دینی از نظام مشروطه تبدیل شد.<ref>فیرحی، داوود، آستانه تجدد، ۱۳۹۴ش، ص۱.</ref> درباره این کتاب از ابتدای نگارش تا امروز نظرهای متفاوتی اظهار شده است و حتی جدی‌ترین منتقدین آن هم دقت علمی آن را تحسین کرده‌اند.<ref>حائری، تشیع و مشروطیت، ۱۳۶۴ش، ص۲۲۳ـ۲۲۴.</ref> | تنبیه الامه شهرت زیادی در ادبیات مذهبی و سیاسی شیعه و ایران معاصر دارد. این رساله از درون منازعات فقهی در زمان نهضت مشروطه در ایران سر برآورد و با تأیید رهبران مذهبی شیعه از جمله آخوند خراسانی{{یادداشت|آخوند خراسانی آن را اجل از تمجید و سزاوار تعلیم دانسته؛ چراکه ماخوذ از اصول شریعت محقه است.(نائینی، مقدمه تنبیه الامه، ۱۳۸۲ش، ص۳۳.)}} و ملا عبدالله مازندرانی{{یادداشت|کتاب تنبیه الامه را به دلیل ماخوذ بودن تمام اصول و مبانی سیاست از دین قویم اسلام مورد اعتماد می‌دانست. (نائینی، مقدمه تنبیه الامه، ۱۳۸۲ش، ص۳۴)}} به محور اصلی در تبیین دینی از نظام مشروطه تبدیل شد.<ref>فیرحی، داوود، آستانه تجدد، ۱۳۹۴ش، ص۱.</ref> درباره این کتاب از ابتدای نگارش تا امروز نظرهای متفاوتی اظهار شده است و به گفته عبدالهادی حائری در کتاب تشیع و مشروطیت حتی جدی‌ترین منتقدین آن هم دقت علمی آن را تحسین کرده‌اند.<ref>حائری، تشیع و مشروطیت، ۱۳۶۴ش، ص۲۲۳ـ۲۲۴.</ref> | ||
تنبیه الامه را کتابی توصیف | [[داوود فیرحی]] از پژوهشگران فقه سیاسی، تنبیه الامه را کتابی توصیف می‌کند که مقدمات بیان دینی از [[آزادی]] و [[دموکراسی]] را در مذهب شیعه فراهم آورد و اهمیت مضاعفی از دیدگاه رابطه دین و تجدد پیدا کرده و همین امر موجب افزایش مراجعه به این کتاب شده است.<ref>فیرحی، داوود، آستانه تجدد، ۱۳۹۴ش، ص۱-۲.</ref> به نوشته [[سید محمود طالقانی]]، این کتاب نظر نهایی و عالی اسلام و شیعه درباره حکومت را با مدارک موثق ارائه کرده و برای علما و مجتهدان، کتابی استدلالی و اجتهادی و برای عوام رساله تقلید درباره وظایف اجتماعی است.<ref>نائینی، تنبیه الامة و تنزیه الملة یا حکومت از نظر اسلام، ۱۳۷۸ش، مقدمه، ص۱۵-۱۶.</ref> [[مرتضی مطهری]] نیز این کتاب را تفسیری دقیق از توحید عملی، اجتماعی و سیاسی اسلام دانسته که با استدلال‌های متقن، از قرآن و نهج البلاغه توأم است.<ref>مطهری، بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صد سال اخیر، ۱۳۹۷ش، ص۴۲</ref> | ||
==نویسنده== | ==نویسنده== | ||
{{اصلی|محمدحسین غروی نائینی}} | {{اصلی|محمدحسین غروی نائینی}} | ||
محمدحسین غروی نائینی (۱۲۷۶-۱۳۵۵ق/۱۲۴۰-۱۳۱۵ش) از فقیهان شیعه در قرن چهاردهم قمری و از علمای طرفدار نهضت مشروطه ایران بود.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۵۴.</ref> وی متولد شهر نائین و تحصیل‌کرده نزد علمایی چون جهانگیرخان قشقایی، میرزای | محمدحسین غروی نائینی (۱۲۷۶-۱۳۵۵ق/۱۲۴۰-۱۳۱۵ش) از فقیهان شیعه در قرن چهاردهم قمری و از علمای طرفدار نهضت مشروطه ایران بود.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۵۴.</ref> وی متولد شهر نائین و تحصیل‌کرده نزد علمایی چون جهانگیرخان قشقایی، میرزای شیرازی و [[آخوند خراسانی]] در شهرهای اصفهان، سامرا، کربلا و نجف بود.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۵۴؛ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه (نقباءالبشر ...)، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۵۹۳</ref> همراهی با میرزای شیرازی در نهضت تنباکو،<ref>سید رضی شیرازی، حماسه فتوا، ویژه نامه روزنامه جمهوری اسلامی.</ref> همکاری با آخوند خراسانی و عبدالله مازندرانی در نهضت مشروطه ایران<ref>حائری، تشیع و مشروطیت، ۱۳۶۴ش، ص۱۵۶-۱۵۷.</ref> و همچنین اعلام جهاد علیه انگلیس در عراق به همراه سید ابوالحسن اصفهانی از جمله فعالیت‌های سیاسی نائینی بوده است.<ref>نائینی، تنبیه الامه و تنزیه المله، ص ۱۶؛ حائری، تشیع و مشروطیت، ۱۳۶۴ش، ص۱۷۵-۱۷۸</ref> نائینی پس از محمدتقی شیرازی جزو مراجع شیعه شد.<ref>امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۶، ص۵۴.</ref> شهرت علمی نائینی بیشتر به خاطر مکتب اصولی او و همچنین تألیف کتاب معروف تنبیه الامه و تنزیه المله است. | ||
نائینی پس از محمدتقی | |||
==فهرست== | ==فهرست== | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۴: | ||
فصول پنج گانه کتاب نیز عبارت‌اند از: | فصول پنج گانه کتاب نیز عبارت‌اند از: | ||
* | * حقیقت سلطنت نزد ادیان و عقلا | ||
* | * تحدید سلطنت در عصر غیبت | ||
* مشروطه و | * مشروطه و تحدید سلطنت | ||
* پاسخ به شبهات و مغالطات | * پاسخ به شبهات و مغالطات | ||
* صحت و | * صحت و مشروعیت مداخله نمایندگان مجلس و شرائط و وظائف آنان | ||
خاتمه کتاب نیز دربرگیرنده دو «مقصد» (بخش) است: | خاتمه کتاب نیز دربرگیرنده دو «مقصد» (بخش) است: | ||
* مقصد اول: | * مقصد اول: قوای حافظ استبداد | ||
* مقصد دوم: | * مقصد دوم: راههای علاج قوای استبداد | ||
==مدعیات== | ==مدعیات== | ||
| خط ۷۷: | خط ۷۵: | ||
نائینی با اشاره به سیره پیامبر گرامی اسلام (ص) و حضرت علی (ع) و استناد به آیه ۱۵۹ سوره آل عمران، بر وجوب شرعی [[شورا]] و مشورت در امور سیاسی تأکید دارد و معتقد است، تشکیل دولت‌های مستبد در محدوده جغرافیایی جهان اسلام و انحطاط مسلمین به دلیل نادیده گرفتن اصول اولیه اسلام یعنی آزادی، مساوات و شوری است.<ref>نائینی، تنبیه الامه، ۱۳۸۲ش، ص۸۶؛ فیرحی، فقه و سیاست، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۹۷-۲۹۹.</ref> وی برای ترسیم جایگاه شوری در نظام اندیشه‌ای اسلام و مشروعیت‌بخشی به مشورت در امور سیاسی و اجتماعی، امور نوعی اولیه مربوط به تکالیف و وظایف مکلفین و امور نوعی ثانویه را به دو حوزه احکام منصوص و حوزه احکام غیرمنصوص و متغیر تقسیم می‌کند. بر اساس نظر او مشورت فقط در حوزه احکام غیر منصوص و متغیر مشروع است و در این حوزه امکان تدوین قوانین خواهد بود، قوانینی که بر اساس مصالح و مقتضیات زمان و مکان توسط ولی نوعی اتخاذ خواهد شد و الزام آور خواهد بود.<ref>نائینی، تنبیه الامه، ۱۳۸۲ش، ص۱۳۵-۱۳۸.</ref> | نائینی با اشاره به سیره پیامبر گرامی اسلام (ص) و حضرت علی (ع) و استناد به آیه ۱۵۹ سوره آل عمران، بر وجوب شرعی [[شورا]] و مشورت در امور سیاسی تأکید دارد و معتقد است، تشکیل دولت‌های مستبد در محدوده جغرافیایی جهان اسلام و انحطاط مسلمین به دلیل نادیده گرفتن اصول اولیه اسلام یعنی آزادی، مساوات و شوری است.<ref>نائینی، تنبیه الامه، ۱۳۸۲ش، ص۸۶؛ فیرحی، فقه و سیاست، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۲۹۷-۲۹۹.</ref> وی برای ترسیم جایگاه شوری در نظام اندیشه‌ای اسلام و مشروعیت‌بخشی به مشورت در امور سیاسی و اجتماعی، امور نوعی اولیه مربوط به تکالیف و وظایف مکلفین و امور نوعی ثانویه را به دو حوزه احکام منصوص و حوزه احکام غیرمنصوص و متغیر تقسیم می‌کند. بر اساس نظر او مشورت فقط در حوزه احکام غیر منصوص و متغیر مشروع است و در این حوزه امکان تدوین قوانین خواهد بود، قوانینی که بر اساس مصالح و مقتضیات زمان و مکان توسط ولی نوعی اتخاذ خواهد شد و الزام آور خواهد بود.<ref>نائینی، تنبیه الامه، ۱۳۸۲ش، ص۱۳۵-۱۳۸.</ref> | ||
===مشروعیت‌بخشی به مسأله تفکیک قوا=== | ===مشروعیت‌بخشی به مسأله تفکیک قوا=== | ||
میرزای نائینی برای مشروعیت‌بخشی به مقوله [[تفکیک قوا]] با مستند قرار دادن عهدنامه مالک اشتر که در آن امام علی(ع) با تفکیک و تقسیم جامعه به طبقاتی از جمله سپاهیان، کارگزاران، قضات و ... که جدای از هم ولی در ارتباط با یکدیگرند و نیازهای آنها به وسیله همدیگر تامین می‌شود،<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳، ص۴۳۱.</ref> معتقد است: «از | میرزای نائینی برای مشروعیت‌بخشی به مقوله [[تفکیک قوا]] با مستند قرار دادن عهدنامه مالک اشتر که در آن امام علی(ع) با تفکیک و تقسیم جامعه به طبقاتی از جمله سپاهیان، کارگزاران، قضات و ... که جدای از هم ولی در ارتباط با یکدیگرند و نیازهای آنها به وسیله همدیگر تامین می‌شود،<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳، ص۴۳۱.</ref> معتقد است: «از وظایف لازمه سیاسیه تجزیه قوای مملکت است که هر یک از شعب، وظائف نوعیه را در تحت ضابط و قانون صحیح علمی منضبط نموده، اقامه آن را با مراقبت کامله در عدم تجاوز از وظیفه مقرره به عهده کفایت و درایت مجریین در آن شعبه سپارند...»<ref>نائینی، ننبیه الامه، ۱۳۸۲ش، ص۱۳۸-۱۴۰</ref> | ||
===حمایت از مجلس شورای ملی=== | ===حمایت از مجلس شورای ملی=== | ||
نائینی برای ایجاد مستند شرعی برای کارکرد [[مجلس شورای ملی]] با نگاهی متفاوت به متصدی امور حسبیه، قائل به عدم لزوم تصدی شخص مجتهد و کفایت اذن او در صحت و مشروعیت تصدی غیرمجتهد در امور حسبه است. وی با چنین دیدگاهی، کار مجلس شورای ملی را منحصر در امور ولایتیه نمی‌داند؛ بلکه فلسفه وجودی آن را بیشتر ناظر به جهات مشترکه عمومیه و خارجه از باب ولایات می‌داند که به انتخاب نوع ملت مدیریت مالیات و دخل و خرج عمومی مملکت را به عهده می‌گیرند و برای جهات ولایتیه نیز تنفیذ قانون‌گذاری‌های مجلس توسط یکی از مجتهدین ذی صلاح را کافی می‌داند.<ref>نائینی، تنبیه الامه، ۱۳۸۲ش، ص۱۱۳- ۱۱۴.</ref> | نائینی برای ایجاد مستند شرعی برای کارکرد [[مجلس شورای ملی]] با نگاهی متفاوت به متصدی امور حسبیه، قائل به عدم لزوم تصدی شخص مجتهد و کفایت اذن او در صحت و مشروعیت تصدی غیرمجتهد در امور حسبه است. وی با چنین دیدگاهی، کار مجلس شورای ملی را منحصر در امور ولایتیه نمی‌داند؛ بلکه فلسفه وجودی آن را بیشتر ناظر به جهات مشترکه عمومیه و خارجه از باب ولایات می‌داند که به انتخاب نوع ملت مدیریت مالیات و دخل و خرج عمومی مملکت را به عهده می‌گیرند و برای جهات ولایتیه نیز تنفیذ قانون‌گذاری‌های مجلس توسط یکی از مجتهدین ذی صلاح را کافی می‌داند.<ref>نائینی، تنبیه الامه، ۱۳۸۲ش، ص۱۱۳- ۱۱۴.</ref> | ||