فقه اقتصاد (منابع مطالعاتی)
فقه اقتصاد شاخه‌ای از دانش فقه اسلامی است که به تحلیل و تنظیم احکام شرعی مرتبط با فعالیت‌های اقتصادی می‌پردازد. این حوزه به بررسی مشروعیت و حرمت افعال اقتصادی مانند تولید، مصرف، تجارت، و سرمایه‌گذاری اختصاص دارد و هدف آن، ارائه راهکارهایی برای مدیریت فعالیت‌های اقتصادی فردی و اجتماعی در چارچوب شریعت اسلامی است. فقه اقتصاد با بهره‌گیری از منابع اصلی اسلام، یعنی قرآن، سنت، اجماع و عقل، چارچوب‌هایی را برای تحقق عدالت اجتماعی، کاهش فقر، و رفع نابرابری‌ها ارائه می‌دهد. ابزارهایی مانند زکات، خمس، و صدقه، از جمله احکام مالی هستند که به توزیع عادلانه ثروت در جامعه کمک می‌کنند.
یکی از ویژگی‌های کلیدی فقه اقتصاد، انعطاف آن در پاسخ به مسائل نوظهور اقتصادی است. این دانش به چالش‌هایی مانند بانکداری اسلامی، ارزهای دیجیتال، ابزارهای مالی مدرن و قراردادهای جدید اقتصادی می‌پردازد و از طریق اجتهاد پویا، تلاش می‌کند احکام متناسبی با نیازهای معاصر استنباط کند. علاوه بر این، فقه اقتصاد در طراحی نظام‌های مالی جایگزین، مانند بانکداری بدون ربا و بیمه اسلامی، نقش بسزایی ایفا کرده و سعی دارد جایگزین‌هایی برای نظام‌های ربوی و غیرشرعی ارائه دهد.
اهمیت فقه اقتصاد در این است که مسلمانان را قادر می‌سازد تا فعالیت‌های اقتصادی خود را با اصول شرعی و اخلاقی منطبق کنند و از تأثیرات منفی مکاتب اقتصادی غیراسلامی رهایی یابند. این دانش، نظام اقتصادی‌ای را ترویج می‌کند که در آن عدالت، رفاه عمومی، و تعادل میان تولید و مصرف محقق شود. همچنین، اصول اخلاقی مانند پرهیز از اسراف، حمایت از تولید عادلانه، و رعایت عدالت در قراردادهای اقتصادی، از مؤلفه‌های جدایی‌ناپذیر فقه اقتصاد هستند.
چالش‌های فقه اقتصاد عمدتاً ناشی از تحولات سریع اجتماعی، اقتصادی و فناوری است. انطباق اصول ثابت شریعت با این تحولات، نیازمند اجتهاد خلاقانه و جامع‌نگری است. تعامل با نظام اقتصاد جهانی نیز یکی از دغدغه‌های اصلی این حوزه است، به‌گونه‌ای که هویت اسلامی حفظ شود و منافع امت اسلامی تأمین گردد. در نهایت، فقه اقتصاد با تکیه بر اصول شریعت و اهداف والای اسلامی، تلاش می‌کند نظامی پایدار، عادلانه، و هماهنگ با محیط‌زیست ارائه دهد که پاسخگوی نیازهای جوامع اسلامی در عصر حاضر باشد.
کتاب‌ها
فارسی
- آشنایی با فقه اقتصادی، محمود عیسوی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۴۰۲ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- فقه و اقتصاد، اصغر قنبری‌محلی، مؤلف، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه اقتصاد اسلامی، سید محمد محمودی گلپایگانی، نشر گلستان کوثر، ۱۳۷۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- فقه الاقتصاد العام، يوسف كمال محمد، مكتبة وهبة، ۲۰۰۸م.
- النظام الإقتصادى فى الإسلام، محمد عبد المطلب أحمد، ۲۰۰۸م.
- فقه الاقتصاد العام (المشروع المالى الإسلامى)، يوسف كمال محمد، دار القلم، ۲۰۰۴م.
- فقه اقتصاد السوق : النشاط الخاصيوسف كمال محمد، دار النشرللجامعات، ۱۹۹۵م.
مقاله‌ها
فارسی
- تعامل فقه و تربیت اقتصادی، سید انور علوی، دوفصلنامه فقه تربیتی، شماره ۱، مرداد ۱۴۰۳ش. مقاله را از اینجا ببینید
- مدیریت توسعه پایدار در کشورها از منظر حقوق بین الملل با تحلیلی بر فقه اقتصادی، علی شجاعی فرد و سارا رستمی، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، سال ۵، شماره ۴، زمستان ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- اهمیت اقتصاد وجایگاه آن از منظر منابع فقه، سید زکی موسوی، دوفصلنامه در مسیر استنباط پاییز و زمستان، سال ۱۲، شماره ۲۷، ۱۴۰۱ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- دلایل فقهی تعارض اصل و ظاهر در عرصه اقتصاد، مهدی آبدار اصفهانی و احسان علی‌اکبری بابوکانی، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، دوره ۵، شماره ۱۹، زمستان ۱۴۰۲ش. مقاله را از اینجا ببینید
- ابعاد اقتصادی قاعده نفی عسر و حرج در فقه اسلام، محمد مسعودی‌نیا و یعقوب علیزاده، فصلنامه مطالعات فقه اقتصادی، سال ۳، شماره ۳، پاییز ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا ببینید
- رابطه متقابل دین و اقتصاد از دیدگاه فقهی امرایی، شهین شماره 8 رهیافت های نوین در مطالعات اسلامی»پاییز 1400 . مقاله را از اینجا ببینید
- اقتصاد سیاسی بین المللی از نگاه فقهی مقام معظم رهبری(مدظله العالی)، سید محمد ساداتی نزاد و احسان جعفری‌فر، فصلنامه راهبرد سیاسی، شماره ۷، زمستان ۱۳۹۷ش. مقاله را از اینجا ببینید
- فقه اقتصادی و اقتصاد اسلامی، سید حسین میرمعزی، اقتصاد اسلامی، دوره ۱۵، شماره ۵۹، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اول فقه، بعد اقتصاد، احمد اسماعیل‌تبار، فصلنامه شهر قانون، شماره ۱۳، بهار ۱۳۹۴ش. اطلاعات مقاله را از اینجا ببینید
- مصالح فرد و جامعه در اقتصاد، احمدعلی یوسفی، اقتصاد اسلامی، دوره ۸، شماره ۲۹، ۱۳۸۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- اقتصاد دینی و اقتصاد دین، محمدتقی گیلک حکیم‌آبادی، اقتصاد اسلامی، دوره ۲، شماره ۸، ۱۳۸۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تعامل علم اقتصاد و مکتب اقتصاد اسلامی، سید کاظم صدر، دوفصلنامه پژوهش‌های اقتصادی، شماره ۵ و ۶، ۱۳۸۱ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- پیوند فقه و اقتصاد، اسماعیل اولیائی، اقتصاد اسلامی، دوره ۲، شماره ۸، ۱۳۸۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- دین و اقتصاد، سیدعباس موسویان، اقتصاد اسلامی، دوره ۲، شماره ۸، ۱۳۸۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- انتظار بشر از دین در عرصه اقتصاد، عبدالحسین خسروپناه، اقتصاد اسلامی، دوره ۲، شماره ۸، ۱۳۸۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- فقه و پایه‌ریزی اقتصاد سالم، حوزه، دوره ۵، شماره ۲۵، ۱۳۶۷ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الاقتصاد في شرائع الإسلام، تالي عبدالمجيد، مجلة الإصلاح، دار الفضيلة للنشر والتوزيع، جلد ۱۰، شماره ۵۱، ۲۰۱۶م.
- الفقه والإقتصاد عند ابن تيمية، دنيا شوقي أحمد، مجلة البحوث الفقهية المعاصرة، مؤسسة البحوث والدراسات الفقهية وعلوم القرآن الكريم الوقفية، جلد ۲۵، شماره ۹۸، ۲۰۱۳م.
- فقه الاقتصاد النقدي، يوسف كمال محمد، مجلة مركز صالح عبدالله كامل للاقتصاد الاسلامي جامعة الازهر، جلد ۱، شماره ۱، ۱۹۹۷م.
- الفقه للاقتصاديين والاقتصاد للفقهاء، صبحي جهاد، مجلة مركز صالح عبدالله كامل للاقتصاد الاسلامي جامعة الازهر، جلد ۱، شماره ۳، ۱۹۹۷م.
- فقه إقتصاد السوق : النشاط الخاص، يوسف كمال محمد، مجلة المال والتجارة، جلد ۲۸، شماره ۳۲۴، ۱۹۹۶ش.
- دور الفقه في اقتصاد الامة : قضية للبحث، النفيسه عبدالرحمن بن حسن، مجلة البحوث الفقهية المعاصرة، مؤسسة البحوث والدراسات الفقهية وعلوم القرآن الكريم الوقفية، جلد ۱، شماره ۴، ، ۱۹۹۰م.
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- امکان‌سنجی فقه نظام اقتصاد، مصطفی غفوری، دکتری، دانشگاه تهران، پردیس‌های منطقه‌ای - پردیس البرز، ۱۳۹۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
- نقش اجتهاد در پیشرفت اقتصادی از دیدگاه فقه امامیه، کارشناسی ارشد، سمانه هوشمندی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی مسائل فقه اقتصادی علامه طباطبایی در المیزان، محمد قربانی مقدم، کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۹ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
سایر منابع
در فقه الاقتصاد عقب ماندگی داریم؛ گفت و گو با حجت الاسلام والمسلمین غلامرضا مصباحی مقدم، گفتمان الگو، شماره ۴، شهریور ۱۳۹۳ش. از اینجا ببینید