رشوه غیرقضائی (منابع مطالعاتی)
(تغییرمسیر از رشوه غیر قضائی)
رشوه غیرقضائی یا رشوه غیرحکمی به معنای پرداخت‌های غیرقانونی و بیشتر از وجه معین در غیر باب قضاوت است. این نوع از پرداخت‌ها معمولا در اداره‌های دولتی یا به مسئولان حکومتی برای پیش‌بردن کارها به صورت غیرقانونی و در بعضی موارد برای گرفتن حق، صورت می‌گیرد. رایج‌ترین و بارزترین مصداق فساد اداری که مانع رشد و رقابت سالم و گسترش عدالت اجتماعی می‌شود رشوه است. در ادبیات حقوقی رشوه در همه ابواب اداری و قضایی با حکمی یکسان به کار می‌رود اما در فقه تنها رشوه در باب قضا مطرح است. در صدق عنوان رشوه بر پرداخت‌ها در غیر باب قضاوت دو نظر ارائه شده، برخی آن را مصداق رشوه قلمداد کرده و حرام می‌دانند. در مقابل به باور عده‌ای از اندیشمندان صدق عنوان رشوه بر این نوع از پرداخت محل تردید است. با توجه به جرم‌انگاری اخذ رشوه، و مع الاسف رواج آن در ادارات، فقه معاصر به دنبال بررسی مجدد این موضوع است تا چالشهای ذیل را جواب دهد:
آیا تسری عنوان رشوه در قضا به تمام ابواب امکان دارد؟ در صورتی که حرمت رشوه منحصر به باب قضا باشد؛ آیا از جهتی دیگر امکان حرمت‌انگاری در این نوع از دریافت‌ها وجود دارد؟ آیا عنوان اکل مال بالباطل در اینجا صادق است؟ در صورتی که بدون پرداخت این وجوه، امکان پیشرفت امور اداری وجود نداشته باشد آیا حرمت از پرداخت کننده ساقط می‌شود؟ فرق هدیه در فقه با رشوه در این موارد چیست؟
منابع مطالعاتی ذیل در پاسخ این سؤالات جمع‌آوری شده است.
کتاب‌ها
فارسی
- بررسی فقهی و حقوقی جرم ارتشاء با تاکید بر کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مبارزه با فساد، رضا حیدری‌زاد، قم، انتشارات پیروان ولایت، ۱۴۰۳ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
- واکاوی تحقق عنوان رشوه در بخش خصوصی از منظر فقه و حقوق موضوعه، ابراهیم یاقوتی، تهران، انتشارات پژواک عدالت، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رشوه، هادی نجفی، مترجم احمد حلبیان، تهران، چتر دانش، ۱۴۰۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رشوه در غیر مقام قضاء، سعید عبدالله‌پور، مشهد، نشر شمشاد، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رشوه: با نگاهی به فقه شیعه و حقوق موضوعه ایران، حسین نیری، اراک، دانش کیان، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- واکاوی تحقق عنوان رشوه در بخش خصوصی از منظر فقه و حقوق موضوعه، زهرا یاوری، تهران، سنجش و دانش، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جرم رشوه در قانون مجازات اسلامی، علی جعفری، تهران، انتشارات قانون یار، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی پدیده "زیرمیزی" در پزشکی، غلامرضا نورمحمدی، قم، نشر فقه، ۱۳۹۵ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رشوه و مکاسب، محمدعلی درخشان، تهران، انتشارات نوروزی، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی احکام رشوه، غش و کم فروشی، سید محمدرضا طباطبایی یزدی، قم، انتشارات کریمه اهل بیت علیهم السلام، ۱۳۹۰ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رشوه و احکام آن در فقه اسلامی، حمیدرضا دادوئی‌دریکنده، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۳ش.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الرشوة، عبدالکریم تتان، دمشق، دارالفکر المعاصر، ۱۴۳۳ق.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جريمة الرشوة في التشريعات العربية نصوص قانونية - اجتهادات قضائية، وسيم حسام الدين الاحمد، بيروت، الحلبي الحقوقية، ۲۰۱۲م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الرشوة و احکامها في الفقه الاسلامي، مجيدصالح ابراهيم کرطاني، بغداد، مرکز البحوث و الدراسات الاسلامية، ۱۴۲۹ق.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء (جلد ۱، صص۳۰۰-۳۲۴)، جعفر سبحانی، قم، موسسه امام صادق علیه السلام، ۱۴۱۸ق.
- دراسات فی المکاسب المحرمة (جلد سوم، صص۱۴۵-۲۲۷)، حسینعلی منتظری، قم، نشر تفکر، ۱۴۱۵ق.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جریمة الرشوة فی الشریعة الإسلامیة، عبد الله بن عبد المحسن الطریقی، ریاض، شبکة الألوکة، ۱۴۰۰ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
مقاله‌ها
فارسی
- بررسی فقهی نقش رشوه در تحقق جرم رانت‌خواری از منظر فقه امامیه، محمدعلی شیخ الاسلامی و سید محمدتقی قبولی درافشان و محمدتقی فخلعی، فصلنامه فقه و اصول، دوره ۵۵، شماره ۱، ۱۴۰۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی تطبیقی رشاء و ارتشاء در قوانین کیفری ایران، افغانستان، فقه امامیه و حنفی، محمدعیسی امیری، دوفصلنامه مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۳۷، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی أخذ مازاد بر تعرفه پزشکان (زیرمیزی)، محمد خانی، سید محسن آزیز، فصلنامه مطالعات اسلامی در حوزه سلامت، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- پدیده دریافت وجه بیشتر از تعرفه مصوب در پزشکی، عبدالجبار زرگوش‌نسب، سهیلا صحرانشین سامانی، میثم دوستی‌پور، فصلنامه مطالعات اسلامی در حوزه سلامت، شماره ۱، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم استیفای حق از راه پرداخت رشوه، سید احمد میرحسینی نیری، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۳، شماره ۳، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی جرم «رشوه» با تأکید بر قرآن کریم، حسن خرقانى، سعید ذوقی، مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، شماره ۳۵، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم اخذ وجه مازاد بر تعرفه توسط پزشکان (زیرمیزی) در مراکز خصوصی از منظر فقه و حقوق، حسین حیدری، نسرین کریمی، محسن ملک‌افضلی اردکانی، فاطمه تنها، فصلنامه حقوق پزشکی، شماره۳۹، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم اخذ وجه مازاد بر تعرفه توسط پزشکان (زیرمیزی) در مراکز دولتی از منظر فقه و حقوق، نسرین کریمی، فصلنامه حقوق پزشکی، شماره ۳۷، ۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- حکم رشوه در غیر قضا و مستندات آن از دیدگاه فقه امامیه، مهدی ارجمند شیخ احمد، مجله رسائل، شماره ۵ و ۶، ۱۳۹۴-۱۳۹۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی حکم و مبانی فقهی رشوه در غیر قضاوت، مرتضی رحیمی، سمیه سلیمانی، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۱۱، شماره ۴، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی و حقوقی رشوه در فضای مجازی، محمد محسنی دهکلانی، علی‌اکبر ایزدی‌فر، سعید بداغی، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۳۲، ۱۳۹۲ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تبیین مفهومی اولین گام در طراحی شاخص ملی سنجش رشوه، عبدالله توکلی، محمدسعید تسلیمی، حسن عابدی جعفری، محمد میرزایی، دوفصلنامه جستارهای اقتصادی، شماره ۱۸، ۱۳۹۱ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی پدیده »زیرمیزی« در پزشکی، غلامرضا نورمحمدی، ویژه‌نامه مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی، اولین همایش بررسی ضوابط شرعی در پزشکی، ۱۳۹۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تحقیقی در رشوه و حکم فقهی آن، سید احمد میرحسینی نیری، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره ۶، شماره ۲، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رشوه پدیده شوم اجتماعى، اسلامپور کریمى عسکرى، ماهنامه پاسدار اسلام، شماره ۲۷۰، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رشوه اداری و انواع آن در فقه امامیه، علی‌اکبر ایزدی فرد، حمیدرضا دادویی، مجله دانشکده علوم انسانی، دانشگاه سمنان، شماره ۱۲، ۱۳۸۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رشوه غیر مالی، علی‌اکبر ایزدی‌فرد، نشریه مقالات و بررسی‌ها، دوره ۳۷، شماره ۳، ۱۳۸۳ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رشوه از دیدگاه حقوق کیفری ایران و فقه، محمدجعفر حبیب‌زاده، فصلنامه پژوهش های حقوق تطبیقی، دوره ۴، شماره ۴، ۱۳۷۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی نقش رشوه در تحقّق جرم رانت‌خواری از منظر فقه امامیه، محمدعلی شیخ الاسلامی، سید محمدتقی قبولی درافشان، محمدتقی فخلعی، فصلنامه فقه و اصول، بی‌تا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- الأحکام الموضوعیة لجریمة الرشوة المضرة بالمصلحة الوطنیة: دراسة مقارنة، نافع تکلیف مجید، العراق، جامعة بابل - کلیة القانون، مجلة المحقق الحلی للعلوم القانونیة والسیاسیة، مجلد ۱۳، شماره ۳، ۲۰۲۱م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جریمة الرشوة والتصدی لها فی الفقه الإسلامی، ممدوح حسن بدوی، مصر، جامعة الأزهر، مجلة کلیة الشریعة والقانون بأسیوط، شماره ۳۲، ۲۰۲۰م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الرشوة دراسة فقهية مقارنة، عطا السنباطي، مجلة کلیة الشریعة والقانون بالقاهرة، شماره ۳۵، ۲۰۱۹م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جرائم الصفقات العمومیة: جریمة الرشوة فی مجال الصفقات العمومیة نموذجا، رسیوى مسعودة، المغرب، مجلة القانون والأعمال، شماره ۳۵، ۲۰۱۸م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جریمة الرشوة طبقا لاحکام قانون الوقایة من الفساد ومکافحته، مبارکة یوسفی، الجزایر، مجلة دراسات لجامعة عمار ثلیجی بالأغواط، شماره ۵۶، ۲۰۱۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- عطایا الموظفین فی المذهب المالکی هل هی رشوة أم هدایا؟، عبدالله التنانى بنطاهر السوسى، المغرب، مجلة المذهب المالکی، شماره ۲۳، ۲۰۱۷م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الرشوة بین تغییر المسمیات وتدمیر المجتمعات، مرزوق محمد مرزوق، مصر، مجلة التوحید، شماره ۵۴۵، ۲۰۱۷م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جریمة الرشوة: دراسة تحلیلیة، أسامة حسین محی الدین عبدالعال، مصر، جامعة عین شمس، کلیة الحقوق، مجلة العلوم القانونیة والاقتصادیة، مجلد۵۹، شماره ۱، ۲۰۱۷م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ظاهرة الرشوة فى المجتمعات العربیة والإسلامیة وکیفیة علاجها، حسن ناجى عوض عاشور، مصر، جامعة الاسکندریة، مجلة کلیة الحقوق للبحوث القانونیة والاقتصادیة، شماره ۱، ۲۰۱۶م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- تسمیات حلت بدل الرشوة من أهم أسباب الفساد الإداری و دواعیه، فوزی ترکی خلیفة القیسی، جامعة بغداد، کلیة التربیة ابن رشد، مجلة الأستاذ للعلوم الإنسانیة والاجتماعیة، ۲۰۱۴م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- احکام الرشوة فی الشریعة الاسلامیة، عبدالوهاب محمد ایلیشن، سودان، جامعة إفریقیا العالمیة، مجلة الشریعة والقانون، شماره ۲۱، ۲۰۱۳م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جریمة الرشوة: دوافعها وطرق محاربتها،مصلح حسن أحمد، العراق، الجمعیة العلمیة للبحوث والدراسات الاستراتیجیة، مجلة العلوم القانونیة والسیاسیة، مجلد ۲، شماره ۴، ۲۰۱۲م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الرشوة جریمة فی الشریعة الاسلامیة والقانون، أ. م . شذى مظفر حسین، جامعة القادسیة، کلیة القانون، ۲۰۰۸م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الاختصاص فى جریمة الرشوه، سعد صالح شکطی، العراق، مجلة الرافدین للحقوق، شماره ۳۷، ۲۰۰۸م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رشاوى الموظفین، بشار حسین العجل، لبنان، مجلة البحث العلمی الاسلامی، مجلد ۳، شماره ۱۲، ۲۰۰۷م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جریمة الرشوة بین أحکام الشریعة الإسلامیة والقانون الجنائی المغربی، عبدالواحد ابن مسعود، المغرب، مجلة الملحق القضائی، شماره ۳۳، ۱۹۹۸م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الرشوة، عطیة بن محمد سالم، مدینه، مجلة الجامعة الإسلامیة بالمدینة المنورة، شماره ۴۷-۴۸، ۱۴۰۰ق. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
پایان‌نامه‌ها
فارسی
- بررسی تطبیقی رشوه غیر قاضی در فقه امامیه وحنبلی و مالکی وحقوق پاکستان، محمدصالح طاهری سنگانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۸ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ارتشاء از منظر فقه امامیه و حنفیه، سید رضا سجادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی مشهد مقدس، ۱۳۹۷ش. چند صفحه نخست از سامانه گنج
- رشوه غیرقضایی از منظر اهل بیت(ع)، صدیقه محقق، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در جامعه المصطفی العالمیه، مجتمع آموزش عالی بنت‌الهدی (رض)، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی فقهی وحقوقی رشوه در مقام غیرقضاوت، سیعد عبداله‌پور، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه قم، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۹۶ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی موضوعی و حکمی رشوه در غیر مقام قضا در فقه مقارن، مهرداد خدامرادی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشکده علوم حدیث، ۱۳۹۴ش.
- بررسی تطبیقی رشوه از دیدگاه فقه شیعه و قوانین موضوعه ایران، حسین نیری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه پیام نور استان خراسان رضوی، مرکز پیام نور مشهد، ۱۳۹۴ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی حرمت رشوه از منظر فقه امامیّه و حنفیّه و قوانین موضوعه ایران، صادق زارعی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، دانشکده الهیات، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رشوه در فقه اهل بیت (ع)، محمدابراهیم عظیمی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۵ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- رشوه در فقه شیعه با بررسی تطبیقی در قانون مجازات اسلامی، حسین فاضلی هربکندی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، ۱۳۸۰ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
عربی
- جریمة الرشوة والتدابیر الوقائیة فى الشریعة والقانون الوضعى، عبیر محمد تیراب تبین، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در لیبی، جامعة سبها، کلیة الآداب، ۲۰۱۲م.
- الآثار المترتبة على الرشوة فی الفقه الإسلامی: دراسة فقهیة مقارنة، دیاب خلیل دیاب التتر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در فلسطین، الجامعة الإسلامیة (غزة)، کلیة الشریعة والقانون، ۲۰۱۱م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الرشوة وأحکامها فی الشریعة الإسلامیة والنظام السعودی، أحمد بن عایض بن معوض السهلی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در الجامعة الإسلامیة بالمدینة المنورة، کلیة الشریعة، ۲۰۱۰م.
- أحکام الشروع فی الجرائم المتصلة بالوظیفة العامة : دراسة تأصیلیة مقارنة، صنیتان بن مقعد ابن درویش، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در ریاض، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، المعهد العالی للقضاء، ۲۰۰۷م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- التدابیر الواقیة من جریمة الرشوة فی الشریعة الإسلامیة (دراسة تطبیقیة فی المملکة العربیة السعودیة)، إبراهیم بن صالح بن حمد الرعوجی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در ریاض، الجامعة نایف العربیة للعلوم الأمنیة، الکلیة الدراسات العلیا- قسم العدالة الجنائیة، ۲۰۰۵م. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الرشوة وأحکامها: دراسة فقهیة مقارنة، ماجد بن هلال بن حمدان الحجری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در اردن، جامعة آل البیت، کلیة الدراسات الفقهیة والقانونیة، ۲۰۰۳م.
- موقف التشریع الإسلامی من الرشوة والمتعاملین بها، عبدالله الدرقاوی، المغرب، مجلة البحوث، ۲۰۰۳م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- الرشوة والاحتساب علیها، أبونعیم سیرائت، پایان‌نامه کارشناسی ارشد در مدینه، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، المعهد العالی للدعوة الإسلامیة، ۱۹۸۵م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- جریمة الرشوة فی الفقه الإسلامی: دراسة مقارنة، حسین مدکور، رساله دکتری در مصر، جامعة القاهرة، کلیة الحقوق، ۱۹۸۴م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
سایر منابع
- احکام رشوه حکمی و غیر حکمی در فقه امامیه، محمدرضا نورمحمدی نجف‌آبادی، ایران سلیمانی، سومین همایش بین المللی فقه و حقوق، وکالت و علوم اجتماعی، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- بررسی حکم انواع رشوه در غیر باب قضا، محمدجواد ارسطا، تقریر درس خارج مندرج در پایگاه فقه حکومتی وسائل، ۱۳۹۷ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- ماهیت رشوه در فقه و حقوق موضوعه، سحر میرشاهی، احسان زررخ، یادداشت در سایت سازمان قضایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۹ش. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مفهوم‌شناسی رشوه، سعید جواهری، مجتبی احمدی، یادداشت در سایت موضوع‌شناسی فقهی، بی‌تا. کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر
- مکافحة جریمة الرشوة فی الصفقات العمومیة من منظور إسلامی، خیرة صوالحی، الجزایر، أوراق المؤتمر العلمی الوطنی : قانون الصفقات العمومیة بین تجدید آلیات الرقابة وتجسید الرشادة فی صرف المال العام، ۲۰۱۷م.کتابخانه پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر