اصلاح ژنتیک جنین (منابع مطالعاتی): تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۳ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۳

اصلاح ژنتیک جنین، دستکاری ژن جنین، به منظور اصلاح نواقص جسمانی یا درمان بیماری‌هایی است که ممکن است در آینده برای انسان، رخ دهد. از آنجا که در متون فقهی تشبیه به خالق یا دگرگونی مخلوقات خدا، ممنوع شمرده شده است، برخی اصلاح ژنتیک را از مصادیق آن، و حرام میدانند و برخی با استناد به اصل اباحه و مشروعیت درمان آنرا جایز، و برخی نظریه تفصیل را برگزیده اند. که این مساله به جهت نوظهور بودن در فقه معاصر مورد توجه قرار گرفته است.

در فتاوا نیز گفته شده است در صورتی که در انسان موجب تغییر نوعی یا عیب و نقص روحی و حسی نشود جایز است. یا برخی دیگر می‌گویند اگر موجب تغیر مثبت در انسان شود مانعی ندارد.

کتاب‌ها

فارسی

چالشهای ژنتیک و فقه، زهرا حاتمی، تهران، انتشارات سنجش و دانش، ۱۳۹۹ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید
فناوری ژنتیک انسانی در آیینه فقه و حقوق، زهرا سادات میرهاشمی، تهران، نشر مجد، ۱۳۹۶ش. صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید

عربی

الجينات الوراثية و دلائلها من القرآن و السنة، ۲۰۱۸م.
الجينات الوراثية و أحكامها في الفقه الإسلامي دراسة مقارنة، عماد الدين حمد عبدالله المحلاوي، بیروت، لبنان، مكتبة حسن العصرية، ۲۰۱۴م. کتاب را از اینجا بخوانید.
الجینیات البشریة و تطبیقاتها دراسة فقهیة مقارنة، تمام محمد اللودعمی، هرندن، فرجینیا، الولایات المتحدة الامریکیة، المعهد العالمي للفکر الاسلامي، ۲۰۱۱م. کتاب را از اینجا بخوانید.
الفقه و مسائل طبية، محمد آصف‌ محسنى، قم، بوستان کتاب، ۱۴۲۶ق. کتاب را از اینجا بخوانید.

مقاله‌ها

فارسی

فناوری ژنتیک انسانی در آیینه فقه و حقوق، زهرا علایی طباطبایی، ماهنامه دانش سلامت و دین، شماره ۶۶، اسفند ۱۴۰۲ش. اطلاعات مقاله را از اینجا بخوانید.
واکاوی ادلّه فقهی مشروعیّت اصلاح ژنتیکی تخمک، حمید ستوده و عبدالرضا فرهادیان، دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره ۱۳، شماره ۲۴، ۱۴۰۰ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
تأملی بر رویکرد فقهای امامیه با تأکید بر ادله مخالفان اقدامات ژنتیکی، سید حسن مرتضوی راد و مسعود راعی دهقی و رضا عباسیان و حمیدرضا نیکیار، دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال ۱۳، شماره ۲۵، ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید.
ژن درمانی سلول‌های زایشی و اثر آن در آشفتگی روابط خویشاوندی از دیدگاه فقه اسلامی، سعید نظری توکلی و فاطمه اردستانی و محمود ویسی، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۶۷، سال ۱۷، زمستان ۱۳۹۹ش. مقاله را از اینجا بخوانید
ارتقای ژنتیکی ویژگی‌ها و توانایی‌های انسان از منظر اخلاق و فقه‎، اکرم صفیری، زهرا سادات میرهاشمی، دوفصلنامه فقه و حقوق خصوصی، شماره ۳، ۱۳۹۸ش.
بررسی فقهی و حقوقی ژن درمانی، مجتبی صبوری، فقه و اجتهاد، شماره ۹، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش.
مبانی فقهی ـ حقوقی مشروعیت ژن درمانی در ادیان توحیدی، حمید رحمانی منشادی و علی‌اکبر جعفری ندوشن، فصلنامه حقوق پزشکی، شماره ۴۳، سال ۱۱، ۱۳۹۶ش. مقاله را از اینجا بخوانید
بهینه‌سازی ژنتیک از منظر اسلام، محمدعلی قاسمی، رواق اندیشه، شماره ۴۷، ۱۳۸۴ش. مقاله را از اینجا بخوانید

عربی

من المقاربة الفقهية إلى المقاربة الأخلاقية الاجتهاد المعاصر والجينوم نموذجًا، معتز الخطيب، مجلة الاخلاق الاسلامي، ۲۰۱۹م. مقاله را از اینجا بخوانید.
الجينوم البشري و العلاج الجيني في میزان مقاصد الشريعة، میادة محمد الحسن، مؤتمر مجمع الفقه الإسلامي الدولي (دبی)، دوره ۲۴، ۲۰۱۹م. مقاله را از اینجا بخوانید
رؤية إسلامية في ندوة علمية عن الوراثة والهندسة الوراثية والجينوم البشري والعلاج الجيني، شريف محمود أحمد الشريف، مجلة التربية، السنة ۲۸، العدد ۱۲۸، ۱۹۹۹م.
لمحة حول ندوة الوراثة و الهندسة الوراثية و الجينوم البشري و العلاج الجيني رؤية إسلامية، أحمد رجائي الجندي، ندوة الوراثة و الهندسة الوراثية و الجينوم البشري و العلاج الجيني رؤية إسلامية، المجلد ۱، ۱۹۹۸م.

پایان‌نامه‌ها

فارسی

چالشهای فقهی-حقوقی حاکم بر کریسپر(دستکاری ژنتیکی) در موجودات زنده و انسانی در حقوق ایران، سیده زهرا موسوی گورابی، کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی ادیبان، ۱۴۰۲ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی انتقادی اخلاق اصلاح نژاد لیبرال بر اساس مبانی اسلامی، ناصر نورمحمد کلیدبر، دکتری، دانشکده فلسفه و اخلاق، دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
واکاوی فقهی حقوقی تغییر ژن موجودات (گیاه حیوان انسان)، کارشناسی ارشد، زهرا عمیدی هریسی، دانشگاه مذاهب اسلامی، دانشکده فقه و حقوق، ۱۳۹۸ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی حقوقی فقهی اخلاقی بهنژادی نسل انسان از طریق دستکاری ژنتیکی، سیده مریم بزرگ نیاحسینی، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۷ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
اصلاح ژنتیک جنین انسان از منظر فقه و حقوق، سونیا حسین‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی فقهی اصلاح ژنتیکی انسان، اسکندر آکوت، دکتری، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۹۶ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
مبانی فقهی حقوقی اصلاح ژنتیک جنین، کارشناسی ارشد، زهرا حاتمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت، ۱۳۹۵ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی فقهی و اخلاقی ترکیب زن‌های حیوانی در تولید عروسکهای زنده (جن پت‌ها)، زینب محمدزاده، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
بررسی فقهی و اخلاقی ترکیب زن های حیوانی در تولید عروسکهای زنده (جن پت ها)، زینب محمدزاده، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۱ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید
آثار و تبعات فقهی و حقوقی مهندسی سلول‌های نطفه‌ای انسان، فاطمه طرف، کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، ۱۳۹۰ش. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید

عربی

الأحكام الشّرعيّة لتطبيقات الهندسة الوراثيّة و العلاج الجينيّ دراسة فقهيّة، زبیر عوادی، دکتری، جامعة الجزائر، کلیة العلوم الاسلامیة، ۲۰۱۶م. اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید

سایر منابع

بررسی اصلاح ژنتیکی از منظر فقه شیعی، سایت جهاد دانشگاهی. متن را از اینجا بخوانید.
نقدی بر برخی شبهات فقهی در خصوص مهندسی ژنتیک، سایت زیست فناوری اجتماعی. متن را از اینجا بخوانید.
ضرروت ایجاد کرسی‌های بررسی و تعاملات فقهی مهندسی ژنتیک، نشستی فقهی با حضور آیت الله رشاد. متن را از اینجا بخوانید.

منابع مطالعاتی وابسته

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{منابع مطالعاتی|[[بهینه سازی ژنتیک]] }}
+{{منابع مطالعاتی|[[بهینه‌سازی ژنتیک]] }}
 [[اصلاح ژنتیک جنین]]، دستکاری ژن جنین، به منظور اصلاح نواقص جسمانی یا درمان بیماری‌هایی است که ممکن است در آینده برای انسان، رخ دهد. از آنجا که در متون فقهی تشبیه به خالق یا دگرگونی مخلوقات خدا، ممنوع شمرده شده است، برخی اصلاح ژنتیک را از مصادیق آن، و حرام میدانند و برخی با استناد به اصل اباحه و مشروعیت درمان آنرا جایز، و برخی نظریه تفصیل را برگزیده اند. که این مساله به جهت نوظهور بودن در فقه معاصر مورد توجه قرار گرفته است.
@@ خط ۶: / خط ۶: @@
 ==کتاب‌ها==
 === فارسی ===
-# فناوری ژنتیک انسانی در آیینه فقه و حقوق، زهرا سادات میرهاشمی، تهران، نشر مجد، ۱۳۹۶ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/96/96726057.pdf ابتدای کتاب را از اینجا بخوانید.]
+# چالشهای ژنتیک و فقه، زهرا حاتمی، تهران، انتشارات سنجش و دانش، ۱۳۹۹ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/99/99c06087.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید]
+# فناوری ژنتیک انسانی در آیینه فقه و حقوق، زهرا سادات میرهاشمی، تهران، نشر مجد، ۱۳۹۶ش. [https://pic.ketab.ir/DataBase/bookpdf/96/96726057.pdf صفحات ابتدایی کتاب را از اینجا ببینید]
 ===عربی===
@@ خط ۱۵: / خط ۱۶: @@
 ==مقاله‌ها==
-===فارسی===
+=== فارسی ===
+# فناوری ژنتیک انسانی در آیینه فقه و حقوق، زهرا علایی طباطبایی، ماهنامه دانش سلامت و دین، شماره ۶۶، اسفند ۱۴۰۲ش. [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2131396/%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C-%DA%98%D9%86%D8%AA%DB%8C%DA%A9-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86%D9%87-%D9%81%D9%82%D9%87-%D9%88-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82?q=% اطلاعات مقاله را از اینجا بخوانید.]
 # واکاوی ادلّه فقهی مشروعیّت اصلاح ژنتیکی تخمک، حمید ستوده و عبدالرضا فرهادیان، دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره ۱۳، شماره ۲۴، ۱۴۰۰ش. [http://journals.semnan.ac.ir/article_4931_9b06129d6c19080ca25dea88e24992b6.pdf مقاله را از اینجا بخوانید.]
-# تأملی بر رویکرد فقهای امامیه با تأکید بر ادله مخالفان اقدامات ژنتیکی، سید حسن مرتضوی راد و مسعود راعی دهقی و رضا عباسیان و حمیدرضا نیکیار، [[دوفصلنامه مبانى فقهى حقوق اسلامى]]، سال ۱۳، شماره ۲۵، ۱۳۹۹ش. [https://jfil.srbiau.ac.ir/article_16356_8d88f8aa338a7a11e387139bbe87a87c.pdf مقاله را از اینجا بخوانید.]
+# تأملی بر رویکرد فقهای امامیه با تأکید بر ادله مخالفان اقدامات ژنتیکی، سید حسن مرتضوی راد و مسعود راعی دهقی و رضا عباسیان و حمیدرضا نیکیار، [[دوفصلنامه مبانی فقهی حقوق اسلامی]]، سال ۱۳، شماره ۲۵، ۱۳۹۹ش. [https://jfil.srbiau.ac.ir/article_16356_8d88f8aa338a7a11e387139bbe87a87c.pdf مقاله را از اینجا بخوانید.]
-# ژن درمانی سلول های زایشی و اثر آن در آشفتگی روابط خویشاوندی از دیدگاه فقه اسلامی، سعید نظرى توکلى و فاطمه اردستانی و محمود ویسی، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۶۷، سال ۱۷، زمستان ۱۳۹۹ش. [http://ensani.ir/file/download/article/1638784591-9773-67-7.pdf مقاله را از اینجا بخوانید]
+# ژن درمانی سلول‌های زایشی و اثر آن در آشفتگی روابط خویشاوندی از دیدگاه فقه اسلامی، سعید نظری توکلی و فاطمه اردستانی و محمود ویسی، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره ۶۷، سال ۱۷، زمستان ۱۳۹۹ش. [http://ensani.ir/file/download/article/1638784591-9773-67-7.pdf مقاله را از اینجا بخوانید]
 # ارتقای ژنتیکی ویژگی‌ها و توانایی‌های انسان از منظر اخلاق و فقه‎، اکرم صفیری، زهرا سادات میرهاشمی، دوفصلنامه فقه و حقوق خصوصی، شماره ۳، ۱۳۹۸ش.
 # بررسی فقهی و حقوقی ژن درمانی، مجتبی صبوری، فقه و اجتهاد، شماره ۹، بهار و تابستان ۱۳۹۷ش.
-# بهینه‏‌سازى ژنتیک از منظر اسلام، محمدعلی قاسمی، رواق اندیشه، شماره ۴۷، ۱۳۸۴ش. [http://ensani.ir/fa/article/50052 مقاله را از اینجا بخوانید.]
+# مبانی فقهی ـ حقوقی مشروعیت ژن درمانی در ادیان توحیدی، حمید رحمانی منشادی و علی‌اکبر جعفری ندوشن، [[فصلنامه حقوق پزشکی]]، شماره ۴۳، سال ۱۱، ۱۳۹۶ش. [[file:///C:/Users/MAJID/Downloads/3001413964301-1.pdf|مقاله را از اینجا بخوانید]]
+# بهینه‌سازی ژنتیک از منظر اسلام، محمدعلی قاسمی، رواق اندیشه، شماره ۴۷، ۱۳۸۴ش. [http://ensani.ir/fa/article/50052 مقاله را از اینجا بخوانید]
 ===عربی===
@@ خط ۲۷: / خط ۳۰: @@
 # الجينوم البشري و العلاج الجيني في میزان مقاصد الشريعة، میادة محمد الحسن، مؤتمر مجمع الفقه الإسلامي الدولي (دبی)، دوره ۲۴، ۲۰۱۹م. [https://services.iacad.gov.ae/SmartPortal/fatwa/Publications/Details/523 مقاله را از اینجا بخوانید]
 # رؤية إسلامية في ندوة علمية عن الوراثة والهندسة الوراثية والجينوم البشري والعلاج الجيني، شريف محمود أحمد الشريف، مجلة التربية، السنة ۲۸، العدد ۱۲۸، ۱۹۹۹م.
-# لمحة حول ندوة الوراثة و الهندسة الوراثية و الجينوم البشري و العلاج الجيني رؤية إسلامية، أحمد رجائي الجندي، ندوة الوراثة و الهندسة الوراثية و الجينوم البشري و العلاج الجيني رؤية إسلامية، المجلد ۱،	۱۹۹۸م.
+# لمحة حول ندوة الوراثة و الهندسة الوراثية و الجينوم البشري و العلاج الجيني رؤية إسلامية، أحمد رجائي الجندي، ندوة الوراثة و الهندسة الوراثية و الجينوم البشري و العلاج الجيني رؤية إسلامية، المجلد ۱، 	۱۹۹۸م.
 ==پایان‌نامه‌ها==
-===فارسی===
+=== فارسی ===
+# چالشهای فقهی-حقوقی حاکم بر کریسپر(دستکاری ژنتیکی) در موجودات زنده و انسانی در حقوق ایران، سیده زهرا موسوی گورابی، کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی ادیبان، ۱۴۰۲ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/d0fb771210f0223e8076d9a71d6efa34 اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
+# بررسی انتقادی اخلاق اصلاح نژاد لیبرال بر اساس مبانی اسلامی، ناصر نورمحمد کلیدبر، دکتری، دانشکده فلسفه و اخلاق، دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، ۱۳۹۸ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/452419c226c24ca8ab4d79aa5a4af0fe اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
 # واکاوی فقهی حقوقی تغییر ژن موجودات (گیاه حیوان انسان)، کارشناسی ارشد، زهرا عمیدی هریسی، دانشگاه مذاهب اسلامی، دانشکده فقه و حقوق، ۱۳۹۸ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/3555b7d9a55c62ee9d9dd88ec776e330/search/ce94b9be3a3d1d3a4366c0524044d5af اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
 # بررسی حقوقی فقهی اخلاقی بهنژادی نسل انسان از طریق دستکاری ژنتیکی، سیده مریم بزرگ نیاحسینی، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ۱۳۹۷ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/1cf517058907e1e6b40c6004e7973d51/search/8f953ecfdb31af8c5e608d79184010a5 اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
-# اصلاح ژنتیک جنین انسان از منظر فقه و حقوق، سونیا حسین زاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت، ۱۳۹۶ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/661d90724c8f15dfdcf057619ed3b44c/search/ce94b9be3a3d1d3a4366c0524044d5af اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
+# اصلاح ژنتیک جنین انسان از منظر فقه و حقوق، سونیا حسین‌زاده، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت، ۱۳۹۶ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/661d90724c8f15dfdcf057619ed3b44c/search/ce94b9be3a3d1d3a4366c0524044d5af اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
 # بررسی فقهی اصلاح ژنتیکی انسان، اسکندر آکوت، دکتری، جامعه المصطفی العالمیه، ۱۳۹۶ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/d011a506dc302a94c42433d830232daf/search/ce94b9be3a3d1d3a4366c0524044d5af اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
 # مبانی فقهی حقوقی اصلاح ژنتیک جنین، کارشناسی ارشد، زهرا حاتمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تفت، ۱۳۹۵ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/1f4733099e4dcb2a9665f765ad39358e/search/ce94b9be3a3d1d3a4366c0524044d5af اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
+# بررسی فقهی و اخلاقی ترکیب زن‌های حیوانی در تولید عروسکهای زنده (جن پت‌ها)، زینب محمدزاده، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۱ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/f14ae6a87a01ee5cae117b8fd9ee3a99 اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
 # بررسی فقهی و اخلاقی ترکیب زن های حیوانی در تولید عروسکهای زنده (جن پت ها)، زینب محمدزاده، کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، ۱۳۹۱ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/f14ae6a87a01ee5cae117b8fd9ee3a99 اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
+# آثار و تبعات فقهی و حقوقی مهندسی سلول‌های نطفه‌ای انسان، فاطمه طرف، کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، ۱۳۹۰ش. [https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/19ddb6aadebd10fb04fef1dc0417eb7d اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
 ===عربی===
-# الأحكام الشّرعيّة لتطبيقات الهندسة الوراثيّة و العلاج الجينيّ دراسة فقهيّة، زبیر عوادی ، دکتری، جامعة الجزائر، کلیة العلوم الاسلامیة، ۲۰۱۶م. [http://193.194.83.98/jspui/bitstream/1635/14294/1/AOUADI_ZOUBIR.pdf اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
+# الأحكام الشّرعيّة لتطبيقات الهندسة الوراثيّة و العلاج الجينيّ دراسة فقهيّة، زبیر عوادی، دکتری، جامعة الجزائر، کلیة العلوم الاسلامیة، ۲۰۱۶م. [http://193.194.83.98/jspui/bitstream/1635/14294/1/AOUADI_ZOUBIR.pdf اطلاعات پایان‌نامه را از اینجا ببینید]
 ==سایر منابع==
-# بررسی اصلاح ژنتیکی از منظر فقه شیعی، سایت جهاد دانشگاهی.[https://iqna.ir/fa/news/3835970/بررسی-اصلاح-ژنتیکی-از-منظر-فقه-شیعی متن را از اینجا بخوانید.]
+# بررسی اصلاح ژنتیکی از منظر فقه شیعی، سایت جهاد دانشگاهی. [https://iqna.ir/fa/news/3835970/بررسی-اصلاح-ژنتیکی-از-منظر-فقه-شیعی متن را از اینجا بخوانید.]
 # نقدی بر برخی شبهات فقهی در خصوص مهندسی ژنتیک، سایت زیست فناوری اجتماعی. [http://agbiotech.ir/ne/292-292.html متن را از اینجا بخوانید.]
 # ضرروت ایجاد کرسی‌های بررسی و تعاملات فقهی مهندسی ژنتیک، نشستی فقهی با حضور آیت الله رشاد. [https://www.ilna.news/بخش-سیاسی-3/470185-ضرروت-ایجاد-کرسی-های-بررسی-تعاملات-فقهی-مهندسی-ژنتیک متن را از اینجا بخوانید.]
+== منابع مطالعاتی وابسته==
+* [[محصولات تراریخته (منابع مطالعاتی)]]
+* [[سلول‌های بنیادی (منابع مطالعاتی)]]
+[[رده:شناسه ناقص]]
+[[رده:منابع مطالعاتی فقه پزشکی]]